تولیدات رسانه ای مناسب را چگونه انتخاب کنیم؟

خبرگزاری فارس- گروه رسانه: گاهی در برخی از افراد شاهد زیاده روی در مصرف رسانه ای شان هستیم، یعنی افراد بیشترین ساعت زمان خود را صرف استفاده از گوشی های هوشمند و وقت گذرانی در فضای مجازی هستند،‌ بدون آنکه زمان حضور خود را مدیریت کنند.

مشابه این اتفاق در میزانی بیشتر از بزرگسالان در کودکان و نوجوانان رخ می دهد،‌به ویژه با فرارسیدن فصل تابستان که شاهد اوقات فراغت بیشتری از آنها هستیم. گاهی این گروه سنی آنقدر سرگرم گوشی های هوشمند و سپری کردن اوقات فراغت شان در فضای مجازی هستند که به یکباره مشاهده می کنند تمام روز را در این فضای مجازی سیر کرده اند.

صدیقه ببران، کارشناس رسانه و مدرس ارتباطات معتقد است گاهی اوقات والدین این تصور را دارند که استفاده از رسانه ها را برای فرزندان شان ممنوع کنند و حتی آنها معتقد هستند که هیچ کدام از رسانه ها نباید در اختیار فرزندان شان قرار بگیرند و فرزندان شان باید بروند و درس بخوانند. این روش هم اشتباه است؛ چراکه آنها از دریافت بخشی از اطلاعات محروم می شوند.

او بر این باور است که  لازم است که کودکان و نوجوانان بدانند در اطرافیان شان چه می گذرد و چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است؛ استفاده فرزندان از رسانه ها حد و مرزهایی دارد که خانواده ها حتما باید بر اساس سلائق کاری خانواده شان و نظام های آموزشی به آنها گوشزد کنند که برای مثال پس از آنکه مشق هایت را نوشتید و یا درس های تان را خواندید، می توانید زمانی را صرف استفاده از حوزه های مختلف رسانه صرف کنید. البته همه این زمان نباید صرف رسانه های نوین شود،‌بلکه می توان شاهد انجام بازی های کودکانه شد.

به همین بهانه و نداشتن رژیم مناسب مصرف رسانه کاربران با این کارشناس رسانه ساعتی به گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

** تعریف شما از رژیم مصرف رسانه چیست و تا چه اندازه می تواند اهمیت داشته باشد؟

- برای پاسخ به این پرسش به کارکرد رسانه ها اشاره می کنم؛ رسانه علاوه بر حوزه آگاهی بخشی، اطلاع رسانی، نگاهی به حوزه آموزشی دارد و اساسا به شکل پنهان و آشکار در حوزه نفوذ و تأثیرگذاری است. رسانه ها در این حوزه با روش ها و ترفندهای متعدد سعی دارند تا مخاطبان خود را جذب کنند و هر اندازه بتوانند قدرت نفوذ و گسترش تأثیر را افزایش دهند، کاربر ان آن را مورد استفاده قرار می دهند و در اینجا کاربر دارای رژیم مصرف است.

رژیم مصرف بر اساس چه مواردی  تعیین می شود؟

در این میان چنین پرسشی مطرح می شود که رژیم مصرف براساس چه مواردی تعیین می شود؟ باید در پاسخ گفت که میزان رژیم مصرف براساس میزان جاذب بودن و جالب بودن یک برنامه تعیین می شود و اینکه آن برنامه تا چه اندازه توانسته بر روی فرد نفوذ و تأثیر بگذارد. برای مثال امروز شاهد هستیم که بسیاری از خانواده های ایرانی درگیر این موضوع هستند که صداوسیما نتوانسته مخاطبان خود را جذب کنند به همین دلیل سمت رادیو و تلویزیون های مختلف می روند. یکی از دلایل این موضوع جاذبه ها و تأمین نیازهای درونی آنهاست. یعنی بخش دیگری از کارکردهای رسانه، سرگرمی است که رسانه ها باید در این بخش جذاب و پاسخگوی نیازهای مخاطبان شان باشند.

یکی از دلایل ضعیف شدن برنامه های رادیویی و تلویزیونی ما ضعیف شدن بخش سرگرمی است و تقویت این بخش در دیگر رادیو و تلویزیون های کشورهای مختلف سبب می شود تا مخاطبان ما را به خود جذب کنند.

امروز اصطلاحی به نام رژیم مصرف برای کاربران تعریف شده است. رژیم مصرف شامل بخش های مختلفی از رسانه همچون استفاده از شبکه های اجتماعی، رادیو، تلویزیون و اپلیکیشن می شود. در این شرایط چنین پرسشی مطرح می شود که رژیم مصرف چیست؟ باید در پاسخ گفت که رژیم مصرف یعنی تا چه میزان فرد جذب رسانه می شود و از محتوای آن استفاده می کند. دقایقی که فرد در آن رسانه می گذراند و از محتوای آن بهره مند می شود. گاهی اوقات تلویزیون ساعاتی روشن می ماند، این موضوع لزوما در ردیف رژیم مصرف قرار نمی گیرد، بلکه اگر برنامه های تلویزیونی، فرد را تحت تأثیر قرار دهد و ناخودآگاه فرد جذب تلویزیون شود، بطوری که برنامه های زندگی اش را با آن تنظیم کند، این فرد بیشترین میزان رژیم مصرف را به خود اختصاص داده است. 

گاهی اوقات عده ای ساعت ها زمان خود را صرف گوشی های هوشمندشان می کنند، یعنی از شبکه ای به شبکه دیگر، از کانال و گروهی به کانال و گروهی دیگر می روند و در نهایت متوجه می شوند که بخش عمده ای از زمان خود را صرف رسانه کرده است. درواقع ما شاهد زیاده روی مصرف در این فرد هستیم.

**به نظر شما چگونه می توان این مصرف را کنترل کرد و مانع از زیاده روی در مصرف رسانه شد؟

- رژیم مصرف عادی یک سری شاخص هایی دارد، یعنی فرد در طول روز، چه میزان ساعت را براساس نوع نیازهای درونی اش از رسانه استفاده کند. اگر او بیش از زمان مورد نیازش در رسانه سپری کند، در مصرف رسانه زیاده روی کرده است و به مانند کسی می ماند که پرخوری می کند، یعنی بیش از اندازه غذا بخورد که در این حالت دچار امراضی همچون چاقی و دیگر امراض می شود؛ بنابراین ما باید اندازه مصرف رسانه ای خود را در نظر بگیریم که این مصرف زیاد یا کم است؟ تا چه اندازه تحت تأثیر این رسانه قرار گرفته ایم؟ همه این موارد باید به دقت مورد توجه قرار بگیرد تا در نهایت بتوانیم بهترین اندازه مصرف رسانه داشته باشیم.

** هم اکنون هر گروه سنی باید از چه الگویی در مصرف رسانه ای رعایت کنند؟

- الگوها متعدد است و براساس نیازهای افراد در نظر می گیریم؛ بنابراین نمی توانیم نسخه واحدی را برای همه گروه های سنی تعیین کنیم، اما واقعیت این است که خانواده مهم ترین نقش را به عنوان نظارت بر مصرف رسانه ای فرزندان شان برعهده دارند. همچنین نظام آموزشی هم در این میان نقش مهمی را می توانند ایفا کنند. زمانی که کودکان و نوجوانان بیش از حد درگیر رادیو، تلویزیون، بازی ها و شبکه های اجتماعی می شوند،‌به نوعی از درس های شان عقب می افتند و در نهاییت دچار افت تحصیلی می شوند. گاهی اوقات والدین این تصور را دارند که استفاده از رسانه ها را برای فرزندان شان ممنوع کنند و حتی آنها معتقد هستند که هیچ کدام از رسانه ها نباید در اختیار فرزندان شان قرار بگیرند و فرزندان شان باید بروند و درس بخوانند. این روش هم اشتباه است؛ چراکه آنها از دریافت بخشی از اطلاعات محروم می شوند.

بنابراین لازم است که کودکان و نوجوانان بدانند در اطرافیان شان چه می گذرد و چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است؛ استفاده فرزندان از رسانه ها حد و مرزهایی دارد که خانواده ها حتما باید بر اساس سلائق کاری خانواده شان و نظام های آموزشی به آنها گوشزد کنند که برای مثال پس از آنکه مشق هایت را نوشتید و یا درس های تان را خواندید، می توانید زمانی را صرف استفاده از حوزه های مختلف رسانه صرف کنید. البته همه این زمان نباید صرف رسانه های نوین شود،‌بلکه می توان شاهد انجام بازی های کودکانه شد. متأسفانه فرزندان مان کودکی نمی کنند و آنقدر درگیر این فضا می شوند که ممکن است دچار رخوت شوند. همچنین فعالیت های جسمی آنها کم می شود. این موضوع مهم است که فرزندان مان کودکی کنند، به ورزش کردن بپردازند و زمان خود را در میان همه این موضوعات تقسیم بندی کنند؛ بنابراین خانواده و نظام آموزشی باید برای آن ها بسته ای تهیه کند که یکی از اقسام رسانه باشد.نمی توان استفاده از رسانه را برای فرزندان مان ممنوع کرد؛ چراکه استفاده از رسانه به فرزندان مان قدرت دید می دهد و سبب ایجاد افزایش چشم اندازشان می شود. درواقع اطلاعات شان افزایش می یابد. به هرحال باید این نوع برنامه ریزی را به آنها یاد دهیم که زمان خود را تقسیم کنند و همه زمان خود را به حضور در شبکه های اجتماعی نپردازند.

**چه کسی در این میان تعیین می کند که مخاطب ما در مورد فضای مجازی چه رژیمی داشته باشد؟

بستگی به این موضوع دارد که شما در کدام بخش قرار دارید؛ پدر، مادر، کودک خانواده؛ به هرحال وظیفه والدین نظارت بر امور فرزندان شان است. همچنین هر اندازه که فرد رشد می کند و به سنین بزرگسالی می رسد، نظام آموزشی ما باید والدین را در کنترل و نظارت فرزندان شان کمک دهد. یعنی نباید فرزندان را در استفاده از رسانه منع کرد؛ چراکه هر اندازه آنها را منع کنیم، بیشتر حریص می شوند. بنظر می رسد به جای منع کردن باید آنها را جهت دهیم تا برنامه ریزی در استفاده درست از رسانه را داشته باشند.

از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما انتظار می رفت که در حوزه رژیم مصرف درست رسانه کار می کردند و به واسطه کلیپ های مختلف این آموزش ها را به خانواده ها و فرزندان شان آموزش می دادند که چه ساعت مفیدی از روز را به استفاده درست از رسانه اختصاص دهند و آیا لازم است که چند ساعت پای تلویزیون و دیگر رسانه ها بنشینند؟

ضرورت تقویت نظام آموزشی کشور در حوزه تکنولوژی‌های نوین

لازم است که نظام آموزشی کشور در کنار نظام فرهنگی، ارشادی کشور و رسانه ای کشور به همفکری در حوزه رژیم مصرف رسانه بپردازند و در نهایت تصمیمات مناسبی را اتخاذ کنند.

متأسفانه آنچه که امروز شاهدش هستیم این است که بنظر می آید شورای عالی فضای مجازی منفک از بقیه بدنه جامعه است؛ یعنی تصمیماتی را اتخاذ می کند که معمولا این تصمیمات پاسخگو نیست. برای مثال شورا تصمیم می گیرد که تلگرام فیلتر شود، اما در نهایت شاهد هستیم که تقریبا 99 درصد کاربران به واسطه فیلترشکن وارد تلگرام می شوند. این امر نشان دهند ترویج قانون شکنی است. بنظر می رسد باید براساس نیازهای مخاطبان تصمیمات را اتخاذ کرد. نگرانی که مسئولان دارند، نگرانی به حقی بوده و ممکن است که ذهن افراد در سنین مختلف آسیب ببینند و دچار محصولات آلوده فضای مجازی شوند.

**راه حل اساسی در این موضوع چه مواردی می تواند باشد؟

- راه حل این نیست که مانع استفاده از رسانه شد؛ بلکه راه حل آن است که خودمان تولیدکننده باشیم. برای مثال درحوزه رادیو و تلویزیون، انتظار تماشای یک برنامه مناسب و شنیدن یک برنامه عالی هستیم، اما زمانی که  چنین برنامه ای را مشاهده نمی کنیم و یا نمی شنویم، البته به غیر از برخی موارد که بسیار نادر است، ناچار به سوق یافتن به سمت رادیو و تلویزیون های دیگر است. متأسفانه این حوزه چندان نظام مند و سیستماتیک نیست؛ این امر به مانند مغازه ای می ماند که کالای مورد نیاز ما را ندارد، ما هیچ زمانی منتظر نمی مانیم که آن مغازه کالا را بیاورد،‌بلکه به سراغ مغازه دیگری می رویم.

بنابراین زمانی می توانیم به رژیم مطلبوب برای مصرف رسانه ای کمک کرد که شاهد تولیدات مناسبی باشیم. ما به فرزندان مان می گوییم دست به این وسیله نزنند، اما آیا وسیله ای دیگر را جایگزین آن می کنیم؟ او ممکن است در این شرایط حتی لج و با ما مقابله کند. واقعیت این است که این رفتارهای تهاجمی در این شرایط ایجاد می شود.

متأسفانه در اکثر اموری که ما به عنوان سیاست گذاری انجام دهیم، امور سلبی است نه امور ایجابی. یعنی ما به دنبال منع کردن افراد هستیم که چه کاری را انجام دهند و چه کاری را انجام ندهند. آنها هیچ ایده ای ندارند و تنها به منع کردن می پردازند.

فضای مجازی مجموعه ای مغلوب شدن است

اگر ما می توانستیم در امور بازی کودکان و نوجوانان مان اعم از بازی های کامپیوتری و عروسک ها ایده مناسبی داشتیم، قطعا می توانستیم شاهد پیشرفت های بسیاری می کردیم. فضای مجازی مجموعه ای  از مغلوب شدن است، یعنی افراد دائما در حال بازنشر مطالب هستند، درحالی که می توان شاهد تولیدات مناسبی در این حوزه بود.

یکی از دلایل شکست پیام رسان هایی همچون سروش و بله این بود که به لحاظ فنی و محتوایی، قدرت رقابت را نداشتند. به همین دلیل دوباره کاربران به سمت پیام رسان هایی همچون تلگرام و واتس آپ روی آوردند. ما زمانی می توانیم ادعا کنیم که قادر به ارائه رژیم مطلوب مصرف رسانه هستیم که تولیدات مطلوب داشته باشیم. بخش عمده ای از این موضوع به خانواده و بخش دیگر آن به نظام آموزشی مربوط می شود که در حوزه کنترل و نظارت قدم هایی بردارند.

نظام آموزشی ما نتوانسته است از عهده این موضوع بر بیاید، چراکه چیزی برای ارائه ندارد. نظام آموزشی کشور با تکنولوژزی های نوین ارتباطی همراه نشده است. برای مثال می توانستیم از اپلیکیشن شاد برای سرگرمی دانش آموزان هم استفاده کنیم، اما ما حتی در بخش آموزش مشکل داشتیم، چه برسد به بخش سرگرمی. نزدیک به 30 درصد به لحاظ مشکلات فنی، نتوانستند به سیستم شاد وصل شوند، درحالی که به راحتی از این طریق می توانستیم به فرهنگسازی های مختلفی بپردازیم.

همچنین در حوزه سواد رسانه ای، کتابی در مقطع متوسطه در حال تدریس است، البته بی تأثیر نیست اما نمی تواند بطور قطعی تأثیر بگذارد. چراکه ما همه این سال ها را گذاشته ایم و یکباره در مقطع متوسطه چنین درسی را تدریس می کنیم، آن هم در مقطعی که دانش آموزان به فکر قبولی در کنکور و رشته های مورد علاقه شان در دانشگاه هستند، درحالی که ما می توانستیم چنین آموزش هایی را از همان دوران کودکی برای آنها برگزار کنیم. ما باید در این حوزه بطور متداوم برنامه داشته باشیم و رویکردهای متعددی باید در این حوزه به وجود بیاید؛ چراکه بخش عمده ای از زندگی بچه های ما مصروف به رسانه است.

اگر فرزندان مان بتوانند تشخیص بدهند برنامه ای که در حال مشاهده هستند، چه نوع برنامه ای است و در پشت صحنه آن چه می گذرد، می توانند میزان نفوذ رسانه را کنترل و مدیریت کنند. متأسفانه ما این کار را انجام نداده ایم و به یکباره در این مقطع تحصیلی قصد داریم دانش آموزان را با مقوله سواد رسانه ای آشنا کنیم. ارائه این آموزش ها باید از سنین کودکی باشد تا ملکه ذهن فرزندان شود. این امر هوشمندی بیشتری را طلب می کند.

همچنین ما باید به این موضوع بیندیشیم که با این درسی که مرتبط با سواد رسانه در مقطع دبیرستان تدریس می شود، تا چه اندازه می تواند روی هوش هیجانی آنها کار کند و قدرت تفکر، قدرت خلاقیت و تفکر انتقادی آنها را افزایش دهد. در این شرایط می توانیم شاهد مخاطب هوشمند باشیم، مخاطبی که می داند مصرف رسانه ای اش باید چقدر باشد. در این شرایط دیگر نیازی به نسخه دیگران نیست؛ بنابراین نظام آموزشی، خانواده،‌ فرهنگسازی ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صداوسیما و ‌رسانه ها باید کمک کنند تا به کاربران یاد دهند که چه میزان و با چه درصد نفوذی از رسانه استفاده کنند.

** سواد رسانه ای در پیدا کردن رژیم صحیح مصرف رسانه چه نقشی می تواند داشته باشد؟

بسیار نقش آفرین است. اگر شما قدرت تفکر، قدرت خلاقیت و قدرت نقد کردن را افزایش دهید، یعنی تفکر نقادانه ایجاد کنید تا فرد از سنین کم احساس کند که به هر پیامی که به دستش می رسد نباید اعتماد کند. در این شرایط است که ما می توانیم سواد رسانه ای فرد را ارتقا ببخشیم. افراد باید زمانی که پیامی به دست شان می رسد، شک کنند و به دنبال منبع دیگری هم باشند. این موضوع اگر محقق شود،‌شاهد رژیم مصرف مشخص و مناسب رسانه ای خواهیم بود. یعنی فرد بداند که چه می بیند، از کدام منبع مشاهده می کند، چه محتوایی و در کدام رسانه می خواند. همه این مباحث بسیار مهم است.

انتهای پیام/