پدرام توفیق نیا
کارشناس و فعال بانکداری
بررسی پرداختهای اینترنتی طی دو سال اخیر بهروشنی نشان میدهد پلتفرمهای حملونقل شهری و برخی فروشگاههای مجازی سهم اصلی را در افزایش تعداد تراکنشها بر بستر اینترنت داشته و درست به همین علت هم با شروع همه گیری کووید ۱۹ و اعلام آن از ابتدای اسفند ۹۹ شاهد کاهش تعداد این تراکنشها بودیم. این درست برخلاف احساس و تخمین اولیه بسیاری از ناظران و کارشناسان حوزه پرداخت الکترونیکی بود چراکه تلقی غالب این بود که با اعمال قرنطینه و تعطیلی بسیاری از کسبوکارها، فروش حضوری و پرداخت با کارتخوانها بهشدت کاهش پیدا کند و در عوض تراکنشهای خرید غیرحضوری از رشد چشمگیری برخوردار شوند. مرور آمار تراکنشهای حضوری و غیرحضوری پس از گذشت حدود سه ماه از آغاز همهگیری کرونا ولی این تصور را تائید نکرد.علت اصلی را باید در عدم تنوع کسبوکارهایی دانست که محصولات و خدمات خود را بهصورت غیرحضوری عرضه میکنند و در کنار آنهم عادتهای خرید عمومی که هنوز به خرید بسیاری از کالاها و خدمات بهصورت مجازی خو نگرفته است. بهعنوانمثال بر اساس گزارشهای غیررسمی که با مشاهدات میدانی نیز کاملاً سازگاری دارد، در ایام قرنطینه بیشترین اقلام و خدمات موردنیاز مردم در اقلام بهداشتی مانند مواد ضدعفونیکننده، ماسک، دستکش، مواد خوراکی روزمره و نهایتاً خدمات درمانی خلاصه میشد. نگاهی به این اقلام نشان میدهد که تقریباً بخش زیادی از آنها پیش از ین بهصورت مجازی عرضه و خریداری نمیشد و عادت عمومی به تهیه آنها بهصورت غیرحضوری هنوز شکل نگرفته بود. به همین خاطر نیز مردم باوجود ریسک بسیار بالای ابتلا به کووید ۱۹ ناچار بودند برای تهیه اقلام فوقالذکر حضوراً اقدام کنند.
بررسی شاخص تعداد تراکنش در شبکه شاپرک نیز از زاویهای دیگر این واقعیت را نشان میدهد؛ به ازای هر ایرانی بالای ۱۸ سال از ۶۲/۳۰ تراکنش در فروردین سال گذشته با رشدی در حدود ۵۶ درصدی به ۴۷.۷۲ تراکنش در مردادماه امسال رسیده است؛ رشدی که بیانگر پایبندی تقریبی مردم به توصیه ها مبنی بر خودداری از دریافت و پرداخت وجه بهصورت نقد و اسکناس است. با نگاهی دقیقتر اما مشخص میشود سهم تعداد تراکنشهای دستگاههای کارتخوان در این مدت با رشد قابلتوجه ۵۹ درصدی از ۲۶.۹ تراکنش در فروردین ماه ۱۳۹۸ به ۴۲.۷۳ در مردادماه ۱۳۹۹ رسیده است درحالیکه سهم تعداد تراکنشهای غیرحضوری (اینترنت و تلفن همراه) از ۳.۷۳ صرفاً در حدود یک واحد افزایشیافته و به ۴.۹۹ تراکنش در ماه رسیده است. این میزان افزایش نشانگر عدم استقبال و استفاده مردم از روشهای پرداخت اینترنتی و غیرحضوری حتی در دوران همهگیری کرونا است. در ریشهیابی این معضل میتوان به موارد متعددی اشاره کرد اما به نظر میرسد یکی از اساسیترین علتها فقدان سازوکار کیف پول الکترونیکی در شبکه پرداخت ایران است. در نبود این زیرساخت، بسیاری از مردم برای پرداخت وجه اقلام و محصولات باید مراحل نهچندان آسان استفاده از رمز دوم پویا، دسترسی به اینترنت روی گوشی تلفن همراه و... را طی کنند که طبیعتاً بهعنوان موانعی بر سر راه پرداختهای غیرحضوری عمل میکنند. در چنین شرایطی بیراه نیست اگر بر نقش بسیار مهم و کلیدی پلتفرمهای باشگاهی در گسترش استفاده از ابزارهای پرداختهای غیرحضوری اشارهکنیم.
بررسی تجارب موفق کشورهای دنیا نشان میدهد در بسیاری موارد این قبیل باشگاهها توانستهاند نقشی تسهیلگر در آشتی دادن مردم با پرداختهای غیرحضوری ایفا کنند. ایجاد کیف پولهای اعتباری و نقدی در این قبیل باشگاهها، ایجاد اطمینان خاطر نسبت به رعایت حقوق مشتری و عرضهکننده بهصورت همزمان و ارائه مجموعهای از خدمات و محصولات بهصورت یکجا ازجمله محاسنی است که گسترش باشگاههای مجازی برای شبکه پرداخت الکترونیکی کشور از یکسو و جامعه از سوی دیگر دارد.این مهم به این اعتبار که پیشبینی میشود همهگیری کرونا تا مدتهای مدید گریبان گیر مردم و کسبوکارها خواهد بود میتواند به جلوگیری از سرایت بیشتر و گسست در زنجیره سرایت کمک شایانی داشته باشد.
