یسنا قاسمی: مردم با افزایش چمشگیر بازدهی بازار سرمایه و کاهش نرخ سود سپردههای بانکی نسبت به سالهای گذشته، دیگر تمایلی به نگهداری ریال ندارند و آن را در بازارهای سرمایه، خودرو، مسکن و... به دارایی تبدیل میکنند؛ در شرایط کنونی افزایش سود بانکی یکی از راه حل هایی است که به برای مهار نقدینگی از سوی کارشناسان مطرح می شود. یحیی آل اسحاق رئیس اتاق مشترک ایران و عراق در گفتگو با تجارت از نتایج افزایش سود بانکی در شرایط کنونی می گوید. در ادامه مشروح صحبت های وی را می خوانید.
*در شرایط کنونی افزایش نرخ سود بانکی چه نتیجه ای خواهد داشت؟
موضوعاتی که الان در حوزه ی عدم ثبات اقتصادی با آن رو به رو هستیم، ریشه اش در حجم نقدینگی موجود در کشور است.حجم نقدینگی با یک آهنگ رشد خیلی سریع نسبت به چند سال گذشته به ۳۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.این حجم عظیم از نقدینگی اگر با تولید ناخالص داخلی همخوانی نداشته باشد،یعنی به آن نسبتی که پول بالا می رود،تولید هم بالا نرود،نهایتا باعث تورم و عدم تعادل اقتصاد می شود.که ما در شاخه ی تولید به جهت معکوس میرویم.یعنی در تولید ناخالص داخلی قیمت های ثابت نسبت به چند سال گذشته افت داشته اند.پس یک شکاف بزرگ اینجا ایجاد شده و یکی از ریشه های عدم تعادل اینجاست.حالا این مقدار نقدینگی که در جامعه است،اگر وارد بخش تولید نشود موجب پایین آمدن ارزش پول ملی می شود.یعنی تورمی که ایجاد می کند باعث کاهش ارزش پول ملی می شود.لذا برای حفظ ارزش پول،کسانی که پس انداز دارند و یا مقدار پولی در اختیار دارند، باید وارد بازار های ملک،طلا،ارز و ..شود .یعنی جاهایی که ارزش پولشان را حفظ بکنند.یکی از راه های دیگر وارد شدن نقدینگی به صنعت، بورس است.یکدفعه یک هجمه ای ایجاد شد،با توجه به فضایی که برای رشد بورس ایجاد شد،این بازار به سوی رشد نامتعارف و نا متعادل حرکت کرد.از سوی دیگر به یک افت در بازار ارز برخورد کردیم.مثلا ارز چند هزار تومانی شد سی و خورده ای هزار تومان.و این قیمت مثل یک سیل ست هرجا برود بنیان کن می شود.یکی از راه ها این است که ما این پول را در یک بخشی هزینه و هدایتش کنیم به سوی تولیدکه بین تولید و حجم نقدینگی را اصلاح کند یعنی اگر این حجم پول جهت گیری شود و به سمت تولید هدایت شود، باعث حل شدن این معضل به صورت اتوماتیک می شود. در حالت های قبلی در بازار ارز و بازار طلا، طوری شد که مردم پس انداز هایشان را هم از بانک خارج کرند.الان با این سیاستی که بانک مرکزی پیشه کرده،میخواهد که سود آوری بانک را جهت بدهد به سوی بانک ها.یکی از راه هایش این است که مسئله ی سود بین بانکی را،قسمتی از عرضه ی تقاضای ریال و ..،پول هایی است که بانک ها از همدیگر می گیرند و نرخی که بین یکدیگر دارند.چون که این نرخ بالا پایین می شود،بانک مرکزی با این استدلال می گوید اگر این نرخ بین بانکی را افزایش بدهد،جاذبه و علاقه ی وارد شدن در این بازار،باعث می شود که مردم پولشان را از بازار های دیگر بردارند به به بانک ها منتقل کنند.اما از سوی دیگر اگر این نرخ بالا برود نهایتا روی نرخ سود هم خود به خود اثر می کند.بالا رفتن نرخ سود اثرش روی قیمت تمام شده ی محصولات و تورم چه خواهد شد،یک سیاستی است که مثل چاقوی دولبه است.اگر درست مطالق با واقعیت ها نشود،این مشکل ایجاد خواهد شد.یعنی در حقیقت ما از یک بازار انتقالش میدهیم به یک بازار دیگر.مثلا از بازار بورس خارجش می کنیم وبه بازار بورس یا محصولات عامه ی مردم منتقل می کنیم.نرخ خدمات بانکی بالا می رود، هزینه های بانکی و مالی بالا می رود و...
*افزایش سود بانکی می تواند اثرات مخربی هم داشته باشد؟
اگر کار کارشناسی نشود بله حتما این اتفاق می افتد. اولاً با افزایش نرخ سود بانکی رشد نقدینگی با یک فاصله زمانی افزایش خواهد یافت. ثانیاً با افزایش نرخ سود بانکی، هزینه تامین منابع مالی از سوی نظام بانکی افزایش می یابد.ثالثاً با افزایش نرخ سود بانکی بازار سرمایه از کار خواهد افتاد و آن فرصتی که بازار سرمایه برای حل سه معضل مهم داشت، از بین خواهد رفت. شقاقی گفت: بنابراین از این منظر هرگونه افزایش نرخ سود بانکی یا نرخ سود بین بانکی در شرایط حال حاضر اقتصاد ایران اشتباه است. با رفع ایرادات بازار سرمایه اجازه دهیم که این بازار تامین مالی بلندمدت بنگاه ها را برعهده بگیرد و بانک ها هم همان تامین مالی کوتاه مدت را بر عهده بگیرند. نباید بانک ها تامین مالی بلندمدت انجام دهند، چرا که این یک خطای راهبردی است و ناترازی بانک ها را افزایش می دهد.
*تاثیر تحریمهای جدید روی اقتصاد ایران چقدر محتمل است؟
با این وجود، این سوال مطرح است که تاثیر تحریم جدید بر اقتصاد ایران چقدر محتمل است. یحیی آلاسحاق، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در کافهخبر خبرگزاری خبرآنلاین با اشاره به تاثیر تحریمهای بانکی آمریکا روی اقتصاد ایران و بازارها میگوید: جدای از بحث بازارها، تحریمها موضوع تازهای نیست. آمریکا از زمانی که ما انقلاب کردیم، تحریمها را شروع کرده و دائما تحریمها نیز تشدید شده است.در این شرایط جدید و چند هفته مانده به انتخابات آمریکا، این کشور دنبال این است که ایران را وادار کند تا مذاکراتی را داشته باشد، زیرا تصور میکند که هر چقدر فشار را بیشتر کند، احتمالا ایران برای مذاکره آماده میشود.برای آمریکا خیلی مهم است که ایران برای مذاکره متقاعد شود، فعلا نتیجه مذاکرات برای آمریکا مهم نیست، تنها دنبال این است که ایران با این کشور مذاکره کند.ابزارهایی که آمریکا برای متقاعد کردن ایران به مذاکره به کار بسته ، متفاوت است. یکی از این ابزارها این است که تحریمها را به اوج برساند و آخرین نقطههایی که فکر میکند میتواند موثر باشد، تحریم نظام مالی و پولی و بانکی ایران است.آمریکا تاکنون چند بانک ایران را تحریم کرده است و حالا هم بقیه بانکها و موسسات مالی و اعتباری را در قالب تحریم گذاشته است و تصور میکند همه راهها را دیگر به روی نقل و انتقالات پولی و مالی با ایران بسته است.
حالا اینکه آمریکا همه راهها را به روی نقل و انتقال پولی و مالی با ایران بسته است، خود یک بحث است. اما آنطور که مقامات بانک مرکزی ایران عنوان میکنند، این اقدام بیشتر یک شو و نمایش برای داخل آمریکا است. یعنی میخواهد به مردم خود بگوید که ما در حداکثرترین حالت داریم به ایران فشار میآوریم.
*تحریم های تازه بانکی با صادرات و واردات چه می کند؟
در رابطه با بخش صادرات باید بگویم که عمده صادرات ما به کشورهای همسایه و چین است که صادرات به آنها در خارج از سیستمهایی که وجود دارد، عمل میشود.ما در رابطه با عراق، چین، هند و کشورهای همسایه یکسری برنامههایی داریم و در حال انجام آنها هستیم. یعنی این تصمیم نقش جدی در روابط صادراتی ما قطعا ندارد.در رابطه با صادرات به کشورهای اروپایی نیز صادرات غیرنفتی به اروپا در حدود ۳۰۰، ۴۰۰ میلیون دلار بیشتر نیست، بنابراین مشکلی از این بابت وجود ندارد.در خصوص واردات هم باید بگویم که بیش از ۸۰ درصد واردات کنونی کشور، کالاهای اساسی و دارو است که نظام خود را دارد و اقداماتی صورت میگیرد.بههرصورت تحریمهای تازه آمریکا، عمل سخیفی است که ترامپ انجام داده و قطعا آخرین حلقه از حلقههای بدرفتاری این کشور است. اما اینکه چقدر تحریمهای بانکی روی وضع موجود ما اثر دارد، باید بگویم نقش موثر به روزی نخواهد داشت.
*برخی معتقدند که تحریمهای تازه آمریکا اقتصاد ایران را قفل خواهد کرد. آیا چنین موضوعی صحت دارد؟
خیر، اقتصاد ایران قفل نمیشود. اگر بنا بود اقتصاد ایران قفل شود، در این مدت ۴۰ سال گذشته و با تحریمهای آمریکا، حداقل یکسال اقتصاد ایران قفل میشد. اقتصاد ایران قفل شدنی نیست.
*شما عنوان کردید که دولت برای مقابله با تحریمها باید طرح و برنامه داشته باشد. در این شرایط چه سناریوهایی باید پیش روی دولت برای به حداقل رساندن اثر تحریمها وجود داشته باشد؟
در طول ۴۰ سال گذشته که ما با تحریم ها مواجه بوده ایم، راههای مختلفی را رفته ایم و روشهای گوناگونی را دنبال کردهایم. میتوانیم این سیستم را دنبال کنیم. با بررسی روند چند سال اخیر، میتوان دریافت تقاضای واقعی ارز در کشور برای تجارت بین ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلار است. بنابراین اگر ملاک بررسی تقاضای واقعی باشد، عرضه با ۶۰ میلیارد دلار تقاضای ارزی متناسب باشد.قاچاق یکی از مصادیق تقاضاهای یکی از این روشها، نظام تهاتر است. ما در شرایط جنگ و شرایط بعد از جنگ و تحریم، از نظام تهاتری به خوبی استفاده کردیم و کلی از نیازهای کشور را با سیستم تهاتری حل و فصل کردیم، زیرا هم صادرکننده و هم واردکننده، منافعشان در یک کار دوجانبه است و اهرمی که در سیستم دوجانبه در اختیار آنها است مثل دلار یا پول یا نظام بانکی، دیگر نیازی نیست.در سیستم تهاتری، ما کالا میدهیم و کالا میگیریم. این نظام، یک سیستم و مدیریتی میخواهد که سابقهاش هم در بانک مرکزی وجود دارد و هم در کشور اجرا شده است.بر این اساس، یکی از کارهای خیلی خوبی که میشود انجام داد، تقویت سیستم تهاتری است که امکانپذیر است و با خیلی از کشورها مؤثر در افزایش نرخ ارز است که فشار زیادی به این بازار وارد میکند. کالای قاچاق با دلار به کشور وارد میشود و بر اساس آمار سالیانه، ارزش کالای قاچاق ورودی به ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار نیز میرسد.برخی به جهت آنکه تصور میکنند ارزش پول ملی در حال سقوط است، برای حفظ داراییهای خرد یا کلان خود ملک، طلا و ارز نگهداری و احتکار میکنند. به دلیل سهل المعامله و سهل الوصول بودن ارز، گرایش مردم به خرید ارز بیشتر از سایر بازارهاست. جدا از این تقاضا عدهای نیز کسبوکار دلالی ارز و سوداگری به راه انداخته و با ایجاد تقاضا برای جابهجایی ارز، موجب افزایش فشار به بازار ارز میشوند.
*محدودیتهای عرضه ارز در بازار کدام است؟
به دلیل محدودیتهای ایجاد شده در حوزه صادرات نفتی و غیرنفتی و همچنین محدودیتهای ناشی از ویروس کرونا، در حال تجربه شرایط سختی در حوزه اقتصادی هستیم. اگر تنها بخشی از ۸۰ میلیارد دلاری ارز بلوکه شده کشورمان آزاد شود، نگرانیها از بین میرود و با همین ذخایر، بخش قابل توجهی از مشکلات ارزی کشور حل خواهد شد.۸۰ درصد تقاضاهای امروز بازار ارز، برای واردات کالاهای اساسی و مواد اولیه واحدهای تولیدی است. اگر سیستم تهاتر جایگزین تقاضاهای معمولی شود، مقدار زیادی از نیازها در سایه تهاتر بر طرف میشود که از پیامدهای این موضوع توسعه صادرات، مدیریت بهینه منابع ارزی و حل مشکلات وارداتی خواهد بود.این تقاضاها از برداشت و انتظاراتی که در جامعه نسبت به مقوله ارز وجود دارد، ناشی میشود. بد خواهان کشور و سوداگران بازار ارز تلاش داشتند با ایجاد انتظارات منفی، قیمت ارز را افزایش دهند. این افراد در حال حاضر نیز با گره زدن بازار ارز به انتخابات آمریکا در حال تشدید این انتظارات منفی هستند؛ حال آنکه اتفاق منفی پیش روی بازار نخواهد بود.اگر بتوانیم بین مردم و سیاستگذاران اقتصادی اعتماد برقرار کنیم، انتظارات منفی تعدیل و نسبت به آینده خوشبینی ایجاد خواهد شد.با اجرای سیاستهای مطرح شده و بررسی عوامل پیشرو، روند نزولی مشابه پاییز سال ۹۷ و کاهش نرخ ارز دور از ذهن نیست. در حال حاضر بازار معاملات ارز، بازار پر ریسکی است و کسانی که با نیت حفظ ارزش پول در این حوزه وارد شدهاند، باید بدانند که احتمال ریزش در بازار ارز افزایش یافته است.
