سعیده زمانی: در چند ماه گذشته و با تشدید ریزش شاخص بورس و افزایش عرضه، اقدامات متعددی برای حمایت از بازار سرمایه انجام شد که الزام شرکتها به بازارگردانی یکی از آنها بود و به صورت جدی تر در دستور کار قرار گرفت. هر چند برخی از شرکتها در این زمینه موفق عمل کردند، اما این سیاست ها به مذاق بسیاری دیگر خوش نیامد و فاقد جذابیت بود. گزارش ها نشان می دهد طی دو ماه گذشته از حدود 330 شرکت، تنها حدود ۱۸۰ نماد الزام عملی خود را به دستورالعملهای ارائه شده از طریق سازمان بورس اثبات کرده‌اند. با این وجود کارشناسان بر ضرورت بازارگردانی به عنوان ابزاری برای اطمینان دهی در بازار، تسهیل نقدشوندگی و عاملی برای بازگشت سهام به ارزش ذاتی خود تاکید دارند و معتقدند در صورتی که دستورالعمل‌ها در راستای سودآوری فعالیت بازارگردانان تنظیم شود، مزایای زیادی به دنبال خواهد داشت. در گفتگو با علیرضا عسکری مارانی، کارشناس ارشد بازار سرمایه و از مدیران با سابقه این بازار این موضوعات مورد بررسی قرار گرفت.
بازارگردانی فرآیندی است که در آن بازارگردان هم به هنگام افزایش تقاضا و رشد قیمت سهام و هم به هنگام افزایش عرضه و کاهش قیمت با مبادرت به خرید یا فروش، از بروز گره معاملاتی جلوگیری می کند. این اقدام موجب کنترل واکنش های هیجانی از سوی خریدار و فروشنده و رسیدن به ارزش ذاتی سهام می شود.
علیرضا عسگری مارانی، کارشناس ارشد بازار سرمایه با اشاره به نقش مهم بازارگردانی در کاهش هیجانات بازار و افزایش اطمینان دهی به سرمایه گذاران، این اقدام را بخشی از سیاست های حمایتی بازارساز عنوان کرده و به تجارت می گوید: بازارگردانی نقش مهمی در به تعادل رساندن بورس دارد، اما این اقدام بخشی از مجموع سیاست های حمایتی دولت از بورس است و نباید به تنهایی از اجرای آن انتظار معجزه در بازار را داشت.
ابزاری برای ایجاد اطمینان و تعادل در بازار
خرید سهام در روزهای منفی و فروش آن در روزهای مثبت با هدف ایجاد تعادل در بازار بورس از اقدامات مهم بازارگردان ها در جهت کاهش رشد حبابی و ریزش غیرمنطقی بورس است؛ موضوعی که طی سال جاری و در رشد شتابان بورس و سپس ریزش آن از 19 مرداد ماه بیش از پیش مورد تاکید کارشناسان قرار گرفت.
عسکری مارانی در این خصوص با اشاره به تجربه سایر کشورها در زمینه بازارگردانی، شرط موفقیت آن را حفظ منافع بازارگردان ها عنوان می کند و می گوید: در دنیا برای سهام‌های بزرگ که اصطلاحا به آن بلوکی گفته می شود یک بازارگردان وجود دارد که به صورت دائم با بنگاه ها در ارتباط است و تجزیه و تحلیل می کند و بر اساس آن اطلاعات همیشه بخشی از سهام را در داخل خود دارد و بر اساس مکانیزم قیمتی که تعیین می کند سهم را در بازار خرید فروش می کند. در واقع عمده خریدها از کانال این افراد گذر می کند.
این مدیر با سابقه بازار بورس می افزاید: اما در کشورمان بازارگردانی بر عهده سهامدارانی است که در آن شرکت مدیریت را در دست دارند.
این کارشناس ارشد بازار سرمایه با تاکید بر اهمیت بازارگردانی می گوید: هر سهامداری چه دولت و چه بخش خصوصی دلسوز مال خود است و بر این اساس بازارگردانی یک ضرورت است. شرکت ها باید به دلیل حفظ پرتفوی خودشان دائما نسبت به قیمت سهم خود حساس باشند و این مساله موجب می شود مردم هم کنار آنها احساس امنیت کنند.
او می افزاید: البته این مساله به مفهوم این نیست که اگر مثلا در شرکتی مثل مس که صادرات محور است اگر قیمت مس بالا یا پایین بیاید بازار واکنشی نشان ندهد و یا اگر تولید آن به نتیجه برسد یا طرح تولید به موقع اجرایی نشود بازار واکنش نشان ندهد.
عسکری مارانی تشکیل صندوق بازارگردانی از سوی شرکت ها را یک اقدام موثر در زمینه بازارگردانی عنوان کرده و می گوید: تا سرمایه گذار نسبت به دارایی های خود واکنش مثبت نشان ندهند مردم نیز اطمینان خاطر نخواهند داشت.
به گفته او بازارگردانی موجب می شود خرید و فروش در حالت طبیعی قرار گیرد و سرمایه گذاران خرد در این شرایط تحریک به خرید یا فروش هیجانی نمی شوند.
این کارشناس ارشد بازار سرمایه با اشاره به حجم مبنا و دامنه نوسان در بورس گفت: این مساله یکی از دلایل رشد ناهمگون سهم ها بوده است.
او می افزاید: امروز سهامی می بینیم که مدت هاست صف فروش است اما حجم مبنا نخورده است و این گونه موارد منجر به رشد حبابی یک سهم و کم توجهی به ارزش سهامی با ارزش می شود که در نهایت منجر به کوچ نقدینگی ها می شود. به گفته او بازارگردان در این شرایط نقش موثری می تواند داشته باشد.
همچنین یکی دیگر از کارشناسان بازار سرمایه در رابطه با تاثیرگذاری بازارگردانی گفت: استفاده از این ابزار در بازار اتفاق خوبی است و به سهامداران ثابت می کند که سهام صاحبی دارد.
نیما فاضلی افزود: برای سهام دار احساس خوبی منتقل می کند اینکه اگر سهمی در صف فروش قفل شود، خریداری وجود خواهد داشت و این موضوع سیگنال خوبی به بازار می‌دهد.
او با بیان اینکه بازارگردانی کمک موثری به نقدشوندگی بازار می کند گفت: با این ابزار مشارکت ها در بازار بیشتر می شود و انسجام بازار بالاتر می رود.
موانع بازارگردانی موفق
عسکری مارانی در خصوص دلایل مانع تراشی برخی از شرکت ها در بازارگردانی نیز گفت: اینکه گفته می شود 180 شرکت بازارگردانی کرده اند باید دید این مساله با چه کیفیتی بوده است.
این کارشناس ارشد بازار سرمایه با بیان اینکه بازارگردانی بخشی از اقدامات حمایتی بازارساز باید باشد می گوید: در همه جای دنیا نیز بازارگردانی عمدتا روی سهام های بزرگ صورت می گیرد و صندوق ها با توجه به انگیزه ها و منافع خود وارد این سهم ها می شوند. در واقع بازارگردانان یک سری افرادی هستند که با شرایط روز اقتصادی و شرایط کل بازار وارد خرید و فروش می شوند و اجباری ندارند.
در واقع به گفته او یکی از مهمترین راهکارهای موفقیت بازارگردان ها حفظ منافع آنهاست و در صورتی که الزام آنها با منافعشان سازگاری نداشته باشد نمی توان انتظار بازارگردانی موثر و کارآمد را داشته باشیم.
عسکری مارانی می افزاید: اگرچه بازارگردانی به بازار کمک می کند، اما باید بقیه ساختارها هم با آن تطبیق پیدا کند. او با بیان اینکه 6 هزار میلیارد تومان ارزش بازار امروز است می گوید: این عدد عدد بزرگی برای بازارگردانی است. او با ذکر مثالی در این زمینه می گوید: تصور کنید مثلا دولت می خواهد سهام پالایشگاهی را با ارزش 100 هزار میلیارد تومان بفروشد در این شرایط کدام صندوق بازارگردانی توان مدیریت آن را می تواند داشته باشد.
او یکی دیگر از این مشکلات را مربوط به افشای دیرهنگام اطلاعات عنوان کرده و می گوید: شاهد هستیم که دو هفته بعد از فروش سهامدار عمده مردم متوجه این مساله می شوند و مجموع این مشکلات چالش های برای بازارگردانی موفق ایجاد می کند. به گفته او زمانی که یک شرکت حقوقی درصدد فروش سهام است از پیش در مورد آن اطلاع‌رسانی می‌کند و درباره دلایل آن گزارش می‌دهد. در این شرایط مردم می‌فهمند که دلیل این موضوع چیست. در واقع افشا‌سازی سهامدار عمده قبل از فروش می‌تواند شفافیت در بازار را بیشتر کند.
این کارشناس ارشد بازار سرمایه پرهیز از وارد کردن ریسک سیستماتیک به بازار و تشریح ارزندگی بازار سهام در شرایط فعلی را اقدامی مشابه بازارگردانی و در حمایت از بورس عنوان کرده و می گوید: معنای بازارگردانی تنها به مفهوم الزام شرکت ها به خرید و فروش سهام نیست و این اقدام برای موفقیت باید با الزاماتی از جمله اصلاح سیاست های بورسی همراه باشد.
او با بیان اینکه ضروری است تا ارزندگی سهم ها برای مردم تشریح شود می گوید: باید به سرمایه گذاران توضیح داده شود که در حال حاضر ریسک سرمایه گذاری در بازار ارز بالاست و همین طور با توجه به افزایش قیمت خانه باید تشریح شود که سهام در این شرایط از چه ارزندگی بالایی برخوردار است و توضیح داده شود که با صبر، دقت، پرتفوی خوب و مشاور خوب می توان از شرایط فعلی بازار بهره مند شد.
او همچنین در بخش دیگری از اظهارات خود با اشاره به اعتبارهای اندک اختصاص داده شده گفت: جمع کل اعتبار‌هایی که کارگزاری‌ها به مردم دادند بیش از ۸ هزار میلیارد تومان نیست. در صورتی که ارزش بازار در آن زمان به ۸۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود. یعنی اعتبار کارگزاری‌ها تنها یک‌هزارم درصد آن بود که راه غلطی بود.
عسکری مارانی با تاکید بر ضرورت افزایش اعتبار توسط کارگزاری‌ها می گوید: در حال حاضر تلاش می‌کنند که این رویه را اصلاح کنند،اما این اصلاح اندک است. بنابراین می خواهم به این نکته تاکید کنم که بسیاری از دستورالعملهای ما دارای اشکال است و نمی توان با یک راهکار بازارگردانی به تنهایی تعادل را به بازار برگرداند.
بسیاری دیگر از کارشناسان نیز معتقدند در کنار بازارگردانی راهکارهای حمایتی مختلف می تواند منجر به ایجاد تعادل در بازار سهام شود. به گفته آنها شرط موفقیت در این مساله توجه به منافع بازارگردان ها است. در حال حاضر به دلیل آنکه هزینه کردن در این مسیر برای شرکتها فاقد جذابیت بود و سبب می‌شد تا در صورت وقوع نوسان قیمت، آنها از افزایش ارزش دارایی خود مخصوصا در نمادهای با شناوری اندک منتفع شوند، مانع از آن می‌شد که شرکتها در صدد استفاده از آن برآیند.
باقری کوپایی، عضو هیات مدیره کانون کارگزاران در این باره گفت: فعالیت بازارگردانی باید در قدم بعدی فعالیتی سودآور تعریف شود و اقداماتی انجام شود که بازارگردان‌ها به طور خودکار تمایل به ورود بیشتر به بازار سرمایه را داشته باشند، بازارگردانی نوعی کسب‌وکار است و کسب‌وکاری که سودآور نباشد، در بلندمدت موفق نخواهد بود. بنابراین در صورتی که دستورالعمل‌ها در این راستا تنظیم شود، مزایای زیادی به دنبال خواهد داشت، از جمله اینکه فضای رقابتی میان بازارگردان‌ها شکل خواهد گرفت و قیمت به ارزش ذاتی خود نزدیک خواهد شد.
او با بیان اینکه الزام شرکتها به بازارگردانی، اقدام زیرساختی بسیار مناسبی برای بازار سرمایه است گفت: این فعالیت می‌تواند موجب جلوگیری از اقدامات هیجانی چه در وضعیت صعودی و چه در وضعیت نزولی بازار شود.
همچنین یکی دیگر از موانع بازارگردانی مربوط به نآاشنایی با فرهنگ بازار سرمایه از سوی سهامداران عمده بوده است. تا کنون عمده مشکلات بازار و دلیل ریزش ها کم توجهی به فرهنگ سرمایه گذاری در بورس از سوی سهامداران خرد عنوان شده است. این در حالی است که این مساله سهامداران عمده را نیز شامل می شود و می توان گفت یکی از دلایل سرپیچی آنها از بازارگردانی مربوط به این مساله است.
این در شرایطی است که در حال حاضر بازارگردانی در تمامی کشورهای پیشرفته جهان امری معمول است که در بسیاری از موارد حتی نبود آن در ساز و کار معاملاتی یک بازار مالی نظیر بازارهای سهام تصور هم نمی‌شود.
از سویی دیگر به گفته برخی کارشناسان بازار سرمایه عمده شرکت های بورسی مربوط به دولت است و این مساله الزام بازارسار به آنها برای بازارگرانی را با چالش هایی همراه می کند.
با این حال رضا نوحی، سرپرست اداره امور صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سازمان بورس و اوراق بهادار معتقد است که در حال حاضر شرایط مناسبی برای بازارگردان ها فراهم شده است. به گفته او مقررات صندوق های سرمایه گذاری اختصاصی بازارگردانی به گونه ای تدوین شده که ضمن حفظ شفافیت، به روز بودن محاسبات مربوط به ارزش واحدهای صادر شده، استفاده از معافیت های مالیاتی صندوق ها و فراهم بودن ابزارهای نظارتی لازم، از چابک‌ترین ساختار نیز بهره مند است.
وی یادآور شد: علاوه بر این، تخفیفات کارمزدی در نظر گرفته شده برای معاملات و معافیت از پرداخت مالیات فروش سهام برای بازارگردانان، مشمول صندوق های اختصاصی بازارگردانی می شود.
سیگنال های مثبت حمایتی از بورس
در دومین هفته آبان ماه بازارگردانی سهام ایران خودرو و ۳ شرکت دیگر در بورس آغاز شد. همچنین فعالیت صندوق بازارگردانی شستا در رابطه با سهام ۶۴ شرکت زیرمجموعه این شرکت نیز طی هفته جاری آغاز می شود. کارشناسان پیش بینی می کنند با توجه به الزام شرکتها برای بازارگردانی و همچنین ارزندگی سهام و از سویی دیگر اظهارات رییس کل بانک مرکزی مبنی بر عدم افزایش نرخ سود بانکی وضعیت بازار سهام در شرایط متعادلی قرار گیرد.
عسکری مارانی در این خصوص با بیان ایکه اگر ریسک تازه‌ای به این بازار وارد نشود، قطعا بازار روندی صعودی در پیش خواهد گرفت گفت: سران سه قوه باید همدل در این شرایط کرونا و تحریم تصمیماتی بگیرند که که مردم بتوانند در بازار احساس امنیت کنند و پس انداز‌های خود را به این بازار وارد کنند. و اگر رویه‌ها را بهبود ببخشند قطعا بازار خوبی در آینده خواهند داشت. بر اساس تصمیماتی که در دولت و مجلس گرفته شده است، به نظر می‌رسد که نگاه برگشته است و با دقت بیشتری به روند‌های بازار نگاه می‌شود. ضمن اینکه افزایش اختیارات سازمان بورس به نحوی که رئیس سازمان بورس در جلسات دولت حاضر شود، می‌تواند نقش مهمی در آینده بازار سهام داشته باشد. حضور رئیس سازمان بورس موجب دفاع از حق سهامداران می‌شود تا بتواند مانع از ورود ریسک‌ها از دیگر بخش‌های دولت به بازار سرمایه شود.
گزارش ها نشان می دهد با وجود عقبگرد بیش از ۳۸ درصدی شاخص کل بورس تهران از نیمه مردادماه و نبود چشم‌انداز روشن از آینده سرمایه‌گذاری در این بازار همچنان شاهد تقاضای جدید برای صدور کدهای معاملاتی هستیم. به‌طوری که در هفتمین ماه از سال ۹۹ بیش از ۵۶۶ هزار کد جدید صادر شده تا مجموع بورس‌بازان به ۲۱ میلیون و ۱۷۳ هزار نفر افزایش پیدا کند. با توجه به این مساله ضرورت حساسیت بیشتر بر اتخاذ سیاست های حمایتی در راستای منافع بلندمدت یک بازار کارآ بیش از پیش احساس می شود. در این راستا ضروری است تا با رفع محدودیت ها و همچنین اصلاح برخی از سازوکارهای غلط بورسی از تمامی ابزارهای حمایتی از جمله بازارگردانی که ابزاری موثر در مدیریت هیجانات بازار سرمایه و ایجاد بازگشت تعادل و اطمینان به بازار بورس است بهره برد.
