پرونده «تجارت» به مناسبت دهم خرداد روز جهانی بدون دخانیات
بر اساس آمارها سومین صنعت پول‌ساز دنیا بعد از نفت و دارو، سیگار است. صنعتی میلیارد دلاری که تنها بر مدار دود و نیستی می چرخد.
روزنامه تجارت- حسین خدنگ؛ گفته می‌شود درآمد مصرف سیگار در ایران در صورتی که واردات سیگار قانونی شود ۱۸ هزار میلیارد تومان خواهد بود. به همین دلیل هم تا به اینجا شرکت دخانیات ایران را می‌توان از سودآورترین شرکتهای دولتی در بخش صنایع دانست.
سهم سیگار از کل واردات کشور در سال گذشته حدود 0.2 درصد بود. واردات سیگار در سال 1392 به بیش از 98 میلیون دلار یعنی 11 هزار و 126 تن سیگار رسید. این میزان واردات از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب 8.52 و 0.1 درصد رشد نسبت به سال 1391 نشان می‌دهد.
بیشترین سهم از این واردات هم مربوط به کشور ترکیه می شود که در سال گذشته، بزرگترین صادرکننده سیگار به ایران بوده است. به طوری که سهم این کشور از واردات سیگار ایران از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب به 49.15 و 61.66 درصد رسید. امارات و روسیه هم رده‌های بعدی واردات سیگار به کشور را به خود اختصاص دادند.
امسال هم همچنان ترکیه پیشتاز واردکنندگان سیگار به کشور بوده و روز به روز بر میزان
محموله های وارداتی سیگار به کشور چه از نظر وزنی و چه از نظر ارزشی افزوده می شود تا جایی که براساس آمار گمرک واردات سیگار به ایران در فروردین ماه از نظر وزنی با رشد خیره‌کننده 82.27 درصدی مواجه بوده است. ارزش واردات این محصول به کشور هم در این ماه با افزایش شدید 108.98 درصدی بالغ بر چهار میلیون و 709 هزار دلار رو به رو شد. ترکیه و امارات دو صادرکننده اصلی سیگار به ایران در نخستین ماه امسال بودند؛ سهم این دو کشور از واردات سیگار ایران به ترتیب به 66 و 34 درصد رسید.
با این حال واردات سیگار به ایران تنها از مسیرهای قانونی صورت نمی گیرد و حجم فراوانی از سیگار مصرفی کشور از طریق قاچاق وارد می شود، برخی آمارهای منتشر شده حاکی از آن است که سهم قاچاق در بازار سیگار ایران به رقم 45 درصد رسیده است؛ به این معنا که نزدیک به نیمی از بازار سیگار کشور در اختیار محصولات قاچاق است. اما به گفته شمس‌الدین نیک‌منش، رییس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر کالای دخانی، هم‌اکنون از مصرف 60 میلیارد نخ سیگار در ایران 40 میلیارد نخ آن تولید داخل و حدود 9 میلیارد نخ آن واردات قانونی است مابقی نیاز بازار از طریق قاچاق تامین می‌شود. یعنی براساس آمار ستاد مبارزه با قاچاق و ارز سهم قاچاق در بازار سیگار ایران به کمتر از 15 درصد رسیده است.
سيگار و تنباكو بعنوان دومين علل مرگ و مير در دنيا شناخته شده است. آمار نشان مي دهد نصف افراد معتاد به سيگار كه رقمي در حدود 650 ميليون نفر را تشكيل مي دهند؛ در اثر كشيدن سيگار جان خود را از دست مي دهند. ولي آمار وحشتناك تر حاكي از آن است كه سالانه؛ صدها هزار انسان غير سيگاري در اثر استنشاق دود سيگار مبتلا به مرگ مي شوند
سالانه نزدیک به 60 میلیارد نخ سیگار به طور متوسط در کشور مصرف می‌شود، 25 میلیارد نخ از آن تولید داخل و مشترک است، 20 تا 25 میلیارد نخ وارداتی است که گاهی به 15 میلیارد می‌رسد اما بقیه که بین 15 تا 25 میلیارد نخ می‌شود قاچاق است.بنابراین اگر یک تریلی را مملو از سیگار کنیم و هر تریلی یک میلیون پاکت سیگار داشته باشد با به صف کشیدن آنها امتدادشان از تهران تا کرج می‌رسد.
آمار سيگاری ها در ايران
بر اساس آمارهاي گوناگون، بالغ بر 12 تا 15 ميليون نفر در ايران سيگاري هستند، كه حدود 3 درصد را زنان و 28 درصد را مردان شامل مي شود .طبق آمارهاي گرفته شده سالانه در ايران 65 ميليارد نخ سيگار مصرف مي شود.از سوي ديگر 28درصد از زنان ايران قليان مي كشند. سرانه مصرف سيگار در ايران براساس آمارهايي كه مراكز و مسوولين داخلي اعلام مي كنند چيزي نزديك به 1050 تا 1176 نخ در سال براي هر بزرگسال است. 121 كشور جهان جزو پرمصرف ترين كشورها در دخانيات هستند كه كشور ايران در رتبه 67 قرار دارد.خديجه محصلي،كارشناس دبيرخانه كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت گفته:«3 درصد از گروه سني 13 تا 15 سال سيگاري هستند و از اين ميزان، 5 و يك دهم درصد را پسران و 9 دهم درصد را دختران تشكيل مي دهند.» مردان سيگاري حدود 12 نخ و زنان سيگاري روزانه 5 نخ سيگار مي كشند. براساس اخرين آمار وزارت بهداشت 09/11 درصد جمعيت 15 تا 64 سال شامل 21/13 زنان و 0/81 درصد مردان به طور روزانه مصرف كننده مواد دخاني در كشور هستند. مصرف لجام گسیخته سیگار در کشور در حالی صورت می گیرد که بر اساس قانون هیچگونه تبلیغی برای فروش این کالا انجام نمی شود و حتی تلاش می شود با انواع روش های اطلاع رسانی از گرایش شهروندان به این عفریت شیطانی جلوگیری شود اما تاکنون موفقیت خاصی در این زمینه حاصل نشده است.
حسن آذری پور، عضو کمیته مبارزه با استعمال دخانیات در این باره می‌گوید: در کشورهای منطقه اقدامات مبارزه با استعمال دخانیات خوب بوده این در حالی است که در کشور و در جامعه زنان برای منع مصرف موفق عمل نکرده‌ایم.
وی می‌گوید: برخورد قانونی در سال 85 به خوبی اجرا شد اما به دلایلی سازمان‌های دیگر خارج از حوزه وزارت بهداشت به آن ورود کردند و مانع اجرای قانون مبارزه با استعمال دخانیات شدند در حالی که این یک حق عمومی برای همه است. 15 درصد جمعیت کشور مصرف‌کننده مواد دخانی هستند و 85 درصد دیگر مواد دخانی مصرف نمی‌کنند و حق دارند در اماکن عمومی ناخواسته دود مضر را استنشاق نکنند.
آمار سيگاری ها در دنیا!
آمارها از 187 كشور جهان حاكي از آن است كه در سال 2012 ميلادي، 967 ميليون نفر روزانه سيگار كشيده اند در حالي كه اين آمار در سال 1980 ميلادي 721 ميليون نفر بوده است. در بررسي هاي آماري همچنين مشاهده مي شود چندين كشور بزرگ جهان همچون بنگلادش، چين و روسيه طي سال هاي اخير بيشتر با افزايش تعداد مصرف كنندگان سيگار روبه رو بوده اند.همچنين در سال 2010، حدود 200 ميليون زن در سراسر جهان سيگار مصرف مي كردند.
گردش مالي محصول سيگار در كشور سالانه 4هزار و 500 ميليارد تومان است كه 55درصد اين رقم يعني 2هزار و 500 ميليارد تومان سهم قاچاق سيگار است و هزار و 500ميليارد تومان نيز سهم واردات و توليد داخل مي شود. براساس آمار ارائه شده، سالانه پنج هزار و 600 ميليارد نخ سيگار در دنيا مصرف مي شود كه تجارتي معادل 330ميليارد دلار در سال را به خود اختصاص مي دهد.
ایران جزء 3 کشور اول مصرف دخانیات
در همین راستا خسرو صادق نیت مدیرکل دفتر سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با هشدار نسبت به رشد مصرف دخانیات در کشور می گوید: در صورت ادامه این روند، ایران طی 40 سال آینده جزو سه کشور اول مصرف دخانیات خواهد بود. متاسفانه کشور ما در میزان استعمال دخانیات وضعیت مطلوبی ندارد، و علیرغم تعهدی که به سازمان بهداشت جهانی مبنی بر کاهش 30 درصدی در مصرف را داریم، متاسفانه میزان استعمال دخانیات سیر صعودی داشته ایم و نتوانستیم اقدامات جدی انجام دهیم.
دکتر صادق نیت با بیان اینکه در40 سال آینده جزء 3 کشور اول مصرف دخانیات در جهان خواهیم شد، معتقد است: درصد رشد در نوجوانان و دختران ما رشد فزاینده ای را نشان می دهد و مشکل بعدی در خصوص مرگ افرادی است که در معرض دود سیگار هستند.30 درصد بچه های زیر 5 سال با دود سیگار مواجه هستند و احتمال اینکه در بزرگسالی مصرف کننده دخانیات شوند بالا است. هم اکنون 1.4 میلیارد سیگاری در دنیا وجود دارند که سالانه 6 میلیون نفر از این افراد مستقیما بر اثر استنشاق دود سیگار می‌میرند و 600 هزار نفر نیز به دلیل مواجهه با دود دست دوم سیگار جان خود را از دست می‌دهند.
به گفته این مسوول در ارتباطی که با سازمان جهانی بهداشت برقرار کرده ایم، 6 روش پیشنهادی در کنترل مصرف دخانیات مطرح شده است که ضعیف ترین اقدام در این 6 گام، در حوزه وضع مالیات بر دخانیات بوده است بطوریکه در بین 20 کشور مدیترانه شرقی، رتبه 19 داریم یعنی یک قدم جلوتر از کشور سومالی!
صنایع دخانی تولید داخل در کشور حدود 3 تا 7 برابر قیمت تولید شده به فروش می رسد در حالیکه مالیاتی که از آنها اخذ می شود بر مبنای قیمت تولید شده است نه قیمتی که چندین برابر بیشتر به فروش می رسد!
در سال 2010 آمار نوجوانان و جوانان سیگاری در آمریکا بالغ بر 3.6 میلیون نفر بود و به ازای هر فردی که به علت مصرف سیگار جان خود را از دست می‌داد (روزانه بیش از 1200 نفر) در نهایت دو نوجوان و جوان آمریکایی به جمع سیگاری‌های دائمی افزوده می‌شد. به گفته شهرام رفیعی‌فر، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، اگر این وضعیت در ایران هم صادق باشد، می‌توان فرض کرد که به ازای 11 هزار مرگ سالانه بر اثر مصرف سیگار، 22 هزار نوجوان و جوان سیگاری جدید را باید شاهد باشیم.
روزانه 4000 فرد زیر 18 سال به جمع سیگاری‌های آمریکا افزوده می شود که رقمی بالغ بر 1.5 میلیون نفر در سال است. باز هم در آمریکا به طور متوسط روزانه 2500 سیگاری که گه گاه سیگار می‌کشند به جمع سیگاری‌های دائمی می پیوندند که حداقل یک سوم آنها زودتر از سایر همسالان‌شان جان خود را از دست خواهند داد. البته امریکا از نظر تعداد سیگارهای مصرفی بزرگسالان در سال 39 امین کشور است و ایران رتبه 67 را به خود اختصاص داده است.
سرمایه ای که دود می شود!
اکنون در مورد میزان مصرف سیگار در کشور سه نظریه وجود دارد. بخش صنعت دخانیات داعیه مصرف تا 70 میلیارد نخ را دارد؛ بخش سلامت با در نظر گرفتن شیوع 12 درصدی جمعیت بالای 15 سال و متوسط مصرف 13 نخ در روز، حدود مصرف سیگار در کشور را بین 33 تا 35 میلیارد نخ می‌داند و پژوهشکده سازمان آمار ایران مصرف را بین 48 تا 54 میلیارد نخ برآورد کرده است. عدد صنعت دخانیات در توجیه توسعه روزافزون این صنعت از طریق ایجاد رقابت در تولید مشترک با صنایع چند ملیتی دخانیات، بسیار فراتر از نیاز داخلی و بدون توجه به تبعات آن در آینده، اعلام می‌شود و آمار بخش سلامت بر مبنای مطالعات انجام شده، برای محاسبه بار بیماری، مرگ منتسب به دخانیات و هزینه های مرتبط به آن برآورد شده است.
البته ضعف در سیستم پایش مصرف و نظام ثبت بیماری و مرگ منتسب به دخانیات، چالش‌های عظیمی را در بخش سلامت بوجود آورده است. به همین دلیل در حال حاضر از داده‌های مرتبط با مصرف دخانیات برای برآوردهای مورد نیاز استفاده می‌شود. بر این اساس چنانچه متوسط برآورد بدست آمده در مرجع آمار کشور ملاک محاسبه باشد، با فرض 50 میلیارد نخ سیگار، سالیانه حدود 10 هزار میلیارد تومان صرف دود کردن سیگار می‌شود. با استناد به آمار منابع بین‌المللی، 2 تا 3 برابر این میزان، یعنی رقمی بین 20 تا 30 هزار میلیارد تومان نیز صرف هزینه‌های بهداشتی و درمانی مرتبط با مصرف دخانیات در کشور خواهد شد. هزینه‌ای که باید صنعت دخانیات تاوان آن را بپردازد؛ هر چند که هیچ سازمانی نمی‌تواند هزینه واقعی صدمات حاصل از مصرف دخانیات بر زندگی و سلامت افراد را محاسبه و پرداخت نماید.
از سوی دیگر با در نظر گرفتن فرض 50 میلیارد نخ مصرف سیگار و احتساب مجموع مالیات اخذ شده به میزان 17 درصد از قیمت خرده فروشی، درآمد سالانه از محل مالیات تولید و واردات سیگار می‌بایست به رقم 1700 میلیارد تومان رسیده باشد. این درحالی است که مجموع اعتبارات وصولی وزارت بهداشت از محل مالیات دخانیات طی 8 سال از زمان تصویب قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات سال 1385 تا 1392 با شیب به شدت نزولی، کمتر از 20 درصد رقم مورد نظر بوده است. اعتبار اندکی که بخش اعظم آن برای ترمیم ساختار شبکه بهداشت و حمایت های درمانی صرف شده است.
با ذکر این نمونه که مشتی از خروار مشکلات است و به دلیل وجود چالش‌های فراوان در توسعه و ارایه خدمات بهداشت و درمان، توفیق چندانی در حمایت مالی از برنامه‌های پیشگیرانه از مصرف دخانیات نداشته‌ایم. البته این موضوع تنها مربوط به ایران نیست و بیشتر کشورهای جهان با این مسئله درگیر هستند، به نحوی که طبق گزارش سال 2013 سازمان جهانی بهداشت مجموع درآمدهای مالیاتی دخانیات در کشورهای جهان 175 مرتبه بیشتر از بودجه‌ای است که این کشورهای صرف کنترل دخانیات کرده‌اند. مادامی که موضع دولت‌ها، سازمان‌ها و مسئولان و تصمیم گیران نسبت به اجرای سیاست‌های کنترل دخانیات به دلایلی از قبیل حمایت از اشتغال، جلوگیری از گسترش تجارت غیر قانونی یا قاچاق محصولات دخانی، مبارزه با فقر و دلایلی از این دست، موضع مقاومتی و بازدارنده باشد، کماکان توفیق چندانی در مبارزه و مهار اپیدمی دخانیات حاصل نمی‌شود و بدون شک پیش بینی سازمان جهانی بهداشت مبنی بر مرگ سالیانه بیش از 8 میلیون نفر از مردم جهان بر اثر مصرف سیگار پس از سال 2030 محقق خواهد شد.
در کنار فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، تنها راه کنترل وضعیت مصرف و پیشگیری از بروز چنین مخاطره وحشتناکی، وضع قوانین شفاف برای به حداقل رساندن مصرف، وجود نظام قدرتمند مدیریت مالیات بر دخانیات و مشخص بودن عاملین مجاز عرضه و فروش مواد دخانی خواهد بود. خوشبختانه با تصویب قانون جدید مبارزه با قاچاق کالا و جرایم سنگینی که در این قانون در نظر گرفته شده، عرصه فعالیت برای عاملین قاچاق تنگ شده است. از طرف دیگر تصویب لایحه افزایش جرایم قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات و در نظر گرفتن مجازات‌های سنگین برای متخلفین از قانون و متعارضین به حقوق سلامت مردم، زیرساخت قانونی مبارزه با دخانیات را مستحکم‌تر از پیش ساخته است.
منافع مالی عامل عدم اجرای قانون
سلیمان عباسی عضو کمیسیون بهداشت مجلس با بیان این حقیقت که منافع مالی صنعت دخانیات عامل عدم اجرای قانون است در این رابطه می گوید: یکی از مسائل مهم در طرح تحول نظام سلامت این است که عوامل خطرزا را باید شناسایی کرد و آنها را کاهش داد تا سلامت جامعه بازگردد. یکی از مسائل مهم مصرف سیگار و قلیان است که خطرات بسیاری را برای جوانان ما خواهد داشت و از نظر اقتصادی و اجتماعی مشکلاتی را ایجاد می کند و بار بیماری های ناشی از آن مانند سرطانها و ریوی و... را افزایش داده و به نظام سلامت هزینه های زیادی را تحمیل می کند.
این نماینده مجلس، تبلیغ و عرضه مواددخانی را برخلاق قانون،به دلیل منافع مالی آن می داند و می گوید: نگاه اقتصادی پشت سر آن وجود دارد و منافع مالی آن باعث می شود تا قانون اجرا نشود در حالی که این افراد نمی دادند همان میزانی که درآمدزاست صرف درمان بیماری ها می شود.
به اعتقاد وی به طور کلی جامعه جوان ایرانی در معرض آثار سوء مصرف سیگار به ویژه قلیان قرار گرفته اند و خانواده ها نیز به این باور غلط رسیده‌اند که مصرف قلیان فرزندانشان در پناه خانواده آسیب‌رسان نیست.در حالی که با دست خود، ثمره زندگی خود را در مسیر رنج‌آور بیماری ها و حتی اعتیاد قرار می‌دهند.
مالیات، راهکاری برای ترک سیگار!
گرایش فراوان ایرانی ها به مصرف دخانیات از یک سو و زیان های ناشی از قاچاق سیگار سبب شده است تا مسوولان برای کنترل این وضعیت از مالیات به عنوان اهرمی برای کاهش مصرف سیگار و ساماندهی وضعیت نامطلوب کنونی استفاده کنند.
رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات با تاکید بر ارتباط مستقیم مصرف سیگار و مالیات، نیز می گوید: برای ساماندهی مصرف دخانیات بطور همزمان 6 گام را باید جلو برویم که آخرین راه آن مالیات است که یکی از عوامل موثر بر کاهش مصرف سیگار می باشد که بر این اساس پیشنهادی از سوی وزارت بهداشت مبنی بر افزایش مالیات بر سیگار مطرح شد اما متاسفانه با مخالفت کمیسیون تلفیق روبرو شد.
اصادق نیت در ادامه با اشاره به اینکه، مطالعات در 76 کشور موفق در کنترل دخانیات نشان می دهد توانسته اند برنامه دریافت مالیات را با رویکرد کاهش مصرف دخانیات عملیاتی کنند، معتقد است: وزارت بهداشت بر این نکته تاکید دارد که افزایش مالیات بر سیگار موجب کاهش مصرف آن خواهد شد.
صادق نیت با اشاره به اینکه بعد از پیشنهادات مختلف در نهایت پیشنهاد در صحن علنی مجلس رأی نیاورد می گوید: سالانه 65 هزار مرگ در کشور به مصرف مواد دخانی بازمی‌گردد، با فرض مصرف سالانه 50 میلیارد نخ سیگار درکشور، سالانه 100 هزار میلیارد تومان در کشور دود می‌شود که این رقم دو برابر هزینه کاهش عوارض مصرف سیگار در کشور است.
رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات هنوز هم بر موضع خود پافشاری می کند و می گوید: در این زمینه باید از تجارب کشورهایی که وضعیت مشابه ما داشته اند اما با بکارگیری از راهبردهای موثر به وضعیت مطلوبی رسیده اند، استفاده کنیم چرا که برخی کشورها با وضع مالیات های 70 درصدی موفق شده اند مصرف دخانیات را کاهش دهند اما متاسفانه این رقم در کشور ما، 11 درصد است و تا وقتی این مساله به این صورت باشد از آمارهای مصرف سیگار کاسته نمی شود.
حرف آخر !
به نظر می رسد از نخستین باری که انسان با تنباکو آشنا شد تاکنون همواره این موقعیت تضادمند خودویرانگری انسانی در مصرف دخانیات برگترین علامت سوال در ذهن انسان بوده است که چرا در عین دانایی و آگاهی از مرگ آفرین بودن سیگار نسبت به مصرف آن اقدام می کند؟!
اکنون هر انسان سیگاری می داند سیگار عامل اصلی و یا کمکی در پیدایش بیش از 50 نوع بیماری و 20 نوع سرطان در بدن می‌باشد و سالیانه 5 میلیون نفر به علت‌بیماریهای ناشی از سیگار جان می‌سپارند و این یعنی بیش از تلفات جنگ جهانی اول; چون در طول چهار سال 10 میلیون نفر در آن جنگ کشته شدند ولی تلفات سیگار در چهار سال به 20 میلیون نفر می‌رسد.
بر اساس پیش بینی ها در سال 2020 میلادی، 10 میلیون نفر در سال به علت‌بیماریهای ناشی از سیگار فوت می‌شوند، با این تفاوت که 7 میلیون آن در کشورهای در حال پیشرفت و 3 میلیون آن در کشورهای پیشرفته‌اند و هر سیگاری باید بداند او ممکن است یکی از این افراد باشد.
عجیب اینجاست که در ایران با وجود آنکه همه از وضعیت بد اقتصادی خود می نالند نزدیک به 10 میلیون سیگاری، روزانه بیش از سه میلیارد تومان! خرج سیگار می‌کنند یعنی در هر سال بیش از یک هزار میلیارد تومان! و در همین راستا به طور متوسط دولت ها بیش از دوبرابر مبلغ مصرف سیگار صرف «هزینه بیماریها و درمان عوارض ناشی از سیگار» می‌نمایند; یعنی رقمی نزدیک به 6 میلیارد تومان در ایران در هر روز و در سال بیش از دو هزار میلیارد تومان.
در پایان فقط باید دوباره مرور کنیم و کمی با دقت بیشتر به این جمله ها بیاندیشیم که " سالیانه 54 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که نزدیک به 12 میلیارد نخ آن تولید داخل و بقیه عمدتا از طریق قاچاق وارد و توزیع می‌شود یعنی بیش از 75 درصد پول سیگار به خارج می‌رود. کمپانیهای آمریکائی سالیانه بالغ بر شش هزار میلیارد نخ سیگار تولید می‌کنند که نزدیک به 3 درصد آن در آمریکا مصرف می‌شود و مابقی آن (97درصد) به خورد مردم سایر کشورها به ویژه کشورهای فقیر ودر حال توسعه داده می‌شود; و از این رهگذر سالانه بیش از 300 میلیارد دلار سود شرکتهای آمریکائی است که معادل 20 سال فروش نفت ایران است!
حرف آخر آنکه افراد غیرسیگاری به ویژه کودکان و همسران افراد سیگاری به اندازه خود افراد سیگاری در معرض مضرات دود سیگار هستند و این افراد بی گناه به طور اجباری سلامتی خویش را از دست می‌دهند پس این بار که سیگار خود را روشن کردید فکر کنید به جای شما کودکتان دارد به سیگار پک می زند!
سهم سیگار از کل واردات کشور در سال گذشته حدود 0.2 درصد بود. واردات سیگار در سال 1392 به بیش از 98 میلیون دلار یعنی 11 هزار و 126 تن سیگار رسید. این میزان واردات از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب 8.52 و 0.1 درصد رشد نسبت به سال 1391 نشان می‌دهد.
بیشترین سهم از این واردات هم مربوط به کشور ترکیه می شود که در سال گذشته، بزرگترین صادرکننده سیگار به ایران بوده است. به طوری که سهم این کشور از واردات سیگار ایران از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب به 49.15 و 61.66 درصد رسید. امارات و روسیه هم رده‌های بعدی واردات سیگار به کشور را به خود اختصاص دادند.
امسال هم همچنان ترکیه پیشتاز واردکنندگان سیگار به کشور بوده و روز به روز بر میزان
محموله های وارداتی سیگار به کشور چه از نظر وزنی و چه از نظر ارزشی افزوده می شود تا جایی که براساس آمار گمرک واردات سیگار به ایران در فروردین ماه از نظر وزنی با رشد خیره‌کننده 82.27 درصدی مواجه بوده است. ارزش واردات این محصول به کشور هم در این ماه با افزایش شدید 108.98 درصدی بالغ بر چهار میلیون و 709 هزار دلار رو به رو شد. ترکیه و امارات دو صادرکننده اصلی سیگار به ایران در نخستین ماه امسال بودند؛ سهم این دو کشور از واردات سیگار ایران به ترتیب به 66 و 34 درصد رسید.
با این حال واردات سیگار به ایران تنها از مسیرهای قانونی صورت نمی گیرد و حجم فراوانی از سیگار مصرفی کشور از طریق قاچاق وارد می شود، برخی آمارهای منتشر شده حاکی از آن است که سهم قاچاق در بازار سیگار ایران به رقم 45 درصد رسیده است؛ به این معنا که نزدیک به نیمی از بازار سیگار کشور در اختیار محصولات قاچاق است. اما به گفته شمس‌الدین نیک‌منش، رییس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر کالای دخانی، هم‌اکنون از مصرف 60 میلیارد نخ سیگار در ایران 40 میلیارد نخ آن تولید داخل و حدود 9 میلیارد نخ آن واردات قانونی است مابقی نیاز بازار از طریق قاچاق تامین می‌شود. یعنی براساس آمار ستاد مبارزه با قاچاق و ارز سهم قاچاق در بازار سیگار ایران به کمتر از 15 درصد رسیده است.
سيگار و تنباكو بعنوان دومين علل مرگ و مير در دنيا شناخته شده است. آمار نشان مي دهد نصف افراد معتاد به سيگار كه رقمي در حدود 650 ميليون نفر را تشكيل مي دهند؛ در اثر كشيدن سيگار جان خود را از دست مي دهند. ولي آمار وحشتناك تر حاكي از آن است كه سالانه؛ صدها هزار انسان غير سيگاري در اثر استنشاق دود سيگار مبتلا به مرگ مي شوند
سالانه نزدیک به 60 میلیارد نخ سیگار به طور متوسط در کشور مصرف می‌شود، 25 میلیارد نخ از آن تولید داخل و مشترک است، 20 تا 25 میلیارد نخ وارداتی است که گاهی به 15 میلیارد می‌رسد اما بقیه که بین 15 تا 25 میلیارد نخ می‌شود قاچاق است.بنابراین اگر یک تریلی را مملو از سیگار کنیم و هر تریلی یک میلیون پاکت سیگار داشته باشد با به صف کشیدن آنها امتدادشان از تهران تا کرج می‌رسد.
آمار سيگاری ها در ايران
بر اساس آمارهاي گوناگون، بالغ بر 12 تا 15 ميليون نفر در ايران سيگاري هستند، كه حدود 3 درصد را زنان و 28 درصد را مردان شامل مي شود .طبق آمارهاي گرفته شده سالانه در ايران 65 ميليارد نخ سيگار مصرف مي شود.از سوي ديگر 28درصد از زنان ايران قليان مي كشند. سرانه مصرف سيگار در ايران براساس آمارهايي كه مراكز و مسوولين داخلي اعلام مي كنند چيزي نزديك به 1050 تا 1176 نخ در سال براي هر بزرگسال است. 121 كشور جهان جزو پرمصرف ترين كشورها در دخانيات هستند كه كشور ايران در رتبه 67 قرار دارد.خديجه محصلي،كارشناس دبيرخانه كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت گفته:«3 درصد از گروه سني 13 تا 15 سال سيگاري هستند و از اين ميزان، 5 و يك دهم درصد را پسران و 9 دهم درصد را دختران تشكيل مي دهند.» مردان سيگاري حدود 12 نخ و زنان سيگاري روزانه 5 نخ سيگار مي كشند. براساس اخرين آمار وزارت بهداشت 09/11 درصد جمعيت 15 تا 64 سال شامل 21/13 زنان و 0/81 درصد مردان به طور روزانه مصرف كننده مواد دخاني در كشور هستند. مصرف لجام گسیخته سیگار در کشور در حالی صورت می گیرد که بر اساس قانون هیچگونه تبلیغی برای فروش این کالا انجام نمی شود و حتی تلاش می شود با انواع روش های اطلاع رسانی از گرایش شهروندان به این عفریت شیطانی جلوگیری شود اما تاکنون موفقیت خاصی در این زمینه حاصل نشده است.
حسن آذری پور، عضو کمیته مبارزه با استعمال دخانیات در این باره می‌گوید: در کشورهای منطقه اقدامات مبارزه با استعمال دخانیات خوب بوده این در حالی است که در کشور و در جامعه زنان برای منع مصرف موفق عمل نکرده‌ایم.
وی می‌گوید: برخورد قانونی در سال 85 به خوبی اجرا شد اما به دلایلی سازمان‌های دیگر خارج از حوزه وزارت بهداشت به آن ورود کردند و مانع اجرای قانون مبارزه با استعمال دخانیات شدند در حالی که این یک حق عمومی برای همه است. 15 درصد جمعیت کشور مصرف‌کننده مواد دخانی هستند و 85 درصد دیگر مواد دخانی مصرف نمی‌کنند و حق دارند در اماکن عمومی ناخواسته دود مضر را استنشاق نکنند.
آمار سيگاری ها در دنیا!
آمارها از 187 كشور جهان حاكي از آن است كه در سال 2012 ميلادي، 967 ميليون نفر روزانه سيگار كشيده اند در حالي كه اين آمار در سال 1980 ميلادي 721 ميليون نفر بوده است. در بررسي هاي آماري همچنين مشاهده مي شود چندين كشور بزرگ جهان همچون بنگلادش، چين و روسيه طي سال هاي اخير بيشتر با افزايش تعداد مصرف كنندگان سيگار روبه رو بوده اند.همچنين در سال 2010، حدود 200 ميليون زن در سراسر جهان سيگار مصرف مي كردند.
گردش مالي محصول سيگار در كشور سالانه 4هزار و 500 ميليارد تومان است كه 55درصد اين رقم يعني 2هزار و 500 ميليارد تومان سهم قاچاق سيگار است و هزار و 500ميليارد تومان نيز سهم واردات و توليد داخل مي شود. براساس آمار ارائه شده، سالانه پنج هزار و 600 ميليارد نخ سيگار در دنيا مصرف مي شود كه تجارتي معادل 330ميليارد دلار در سال را به خود اختصاص مي دهد.
ایران جزء 3 کشور اول مصرف دخانیات
در همین راستا خسرو صادق نیت مدیرکل دفتر سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با هشدار نسبت به رشد مصرف دخانیات در کشور می گوید: در صورت ادامه این روند، ایران طی 40 سال آینده جزو سه کشور اول مصرف دخانیات خواهد بود. متاسفانه کشور ما در میزان استعمال دخانیات وضعیت مطلوبی ندارد، و علیرغم تعهدی که به سازمان بهداشت جهانی مبنی بر کاهش 30 درصدی در مصرف را داریم، متاسفانه میزان استعمال دخانیات سیر صعودی داشته ایم و نتوانستیم اقدامات جدی انجام دهیم.
دکتر صادق نیت با بیان اینکه در40 سال آینده جزء 3 کشور اول مصرف دخانیات در جهان خواهیم شد، معتقد است: درصد رشد در نوجوانان و دختران ما رشد فزاینده ای را نشان می دهد و مشکل بعدی در خصوص مرگ افرادی است که در معرض دود سیگار هستند.30 درصد بچه های زیر 5 سال با دود سیگار مواجه هستند و احتمال اینکه در بزرگسالی مصرف کننده دخانیات شوند بالا است. هم اکنون 1.4 میلیارد سیگاری در دنیا وجود دارند که سالانه 6 میلیون نفر از این افراد مستقیما بر اثر استنشاق دود سیگار می‌میرند و 600 هزار نفر نیز به دلیل مواجهه با دود دست دوم سیگار جان خود را از دست می‌دهند.
به گفته این مسوول در ارتباطی که با سازمان جهانی بهداشت برقرار کرده ایم، 6 روش پیشنهادی در کنترل مصرف دخانیات مطرح شده است که ضعیف ترین اقدام در این 6 گام، در حوزه وضع مالیات بر دخانیات بوده است بطوریکه در بین 20 کشور مدیترانه شرقی، رتبه 19 داریم یعنی یک قدم جلوتر از کشور سومالی!
صنایع دخانی تولید داخل در کشور حدود 3 تا 7 برابر قیمت تولید شده به فروش می رسد در حالیکه مالیاتی که از آنها اخذ می شود بر مبنای قیمت تولید شده است نه قیمتی که چندین برابر بیشتر به فروش می رسد!
در سال 2010 آمار نوجوانان و جوانان سیگاری در آمریکا بالغ بر 3.6 میلیون نفر بود و به ازای هر فردی که به علت مصرف سیگار جان خود را از دست می‌داد (روزانه بیش از 1200 نفر) در نهایت دو نوجوان و جوان آمریکایی به جمع سیگاری‌های دائمی افزوده می‌شد. به گفته شهرام رفیعی‌فر، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، اگر این وضعیت در ایران هم صادق باشد، می‌توان فرض کرد که به ازای 11 هزار مرگ سالانه بر اثر مصرف سیگار، 22 هزار نوجوان و جوان سیگاری جدید را باید شاهد باشیم.
روزانه 4000 فرد زیر 18 سال به جمع سیگاری‌های آمریکا افزوده می شود که رقمی بالغ بر 1.5 میلیون نفر در سال است. باز هم در آمریکا به طور متوسط روزانه 2500 سیگاری که گه گاه سیگار می‌کشند به جمع سیگاری‌های دائمی می پیوندند که حداقل یک سوم آنها زودتر از سایر همسالان‌شان جان خود را از دست خواهند داد. البته امریکا از نظر تعداد سیگارهای مصرفی بزرگسالان در سال 39 امین کشور است و ایران رتبه 67 را به خود اختصاص داده است.
سرمایه ای که دود می شود!
اکنون در مورد میزان مصرف سیگار در کشور سه نظریه وجود دارد. بخش صنعت دخانیات داعیه مصرف تا 70 میلیارد نخ را دارد؛ بخش سلامت با در نظر گرفتن شیوع 12 درصدی جمعیت بالای 15 سال و متوسط مصرف 13 نخ در روز، حدود مصرف سیگار در کشور را بین 33 تا 35 میلیارد نخ می‌داند و پژوهشکده سازمان آمار ایران مصرف را بین 48 تا 54 میلیارد نخ برآورد کرده است. عدد صنعت دخانیات در توجیه توسعه روزافزون این صنعت از طریق ایجاد رقابت در تولید مشترک با صنایع چند ملیتی دخانیات، بسیار فراتر از نیاز داخلی و بدون توجه به تبعات آن در آینده، اعلام می‌شود و آمار بخش سلامت بر مبنای مطالعات انجام شده، برای محاسبه بار بیماری، مرگ منتسب به دخانیات و هزینه های مرتبط به آن برآورد شده است.
البته ضعف در سیستم پایش مصرف و نظام ثبت بیماری و مرگ منتسب به دخانیات، چالش‌های عظیمی را در بخش سلامت بوجود آورده است. به همین دلیل در حال حاضر از داده‌های مرتبط با مصرف دخانیات برای برآوردهای مورد نیاز استفاده می‌شود. بر این اساس چنانچه متوسط برآورد بدست آمده در مرجع آمار کشور ملاک محاسبه باشد، با فرض 50 میلیارد نخ سیگار، سالیانه حدود 10 هزار میلیارد تومان صرف دود کردن سیگار می‌شود. با استناد به آمار منابع بین‌المللی، 2 تا 3 برابر این میزان، یعنی رقمی بین 20 تا 30 هزار میلیارد تومان نیز صرف هزینه‌های بهداشتی و درمانی مرتبط با مصرف دخانیات در کشور خواهد شد. هزینه‌ای که باید صنعت دخانیات تاوان آن را بپردازد؛ هر چند که هیچ سازمانی نمی‌تواند هزینه واقعی صدمات حاصل از مصرف دخانیات بر زندگی و سلامت افراد را محاسبه و پرداخت نماید.
از سوی دیگر با در نظر گرفتن فرض 50 میلیارد نخ مصرف سیگار و احتساب مجموع مالیات اخذ شده به میزان 17 درصد از قیمت خرده فروشی، درآمد سالانه از محل مالیات تولید و واردات سیگار می‌بایست به رقم 1700 میلیارد تومان رسیده باشد. این درحالی است که مجموع اعتبارات وصولی وزارت بهداشت از محل مالیات دخانیات طی 8 سال از زمان تصویب قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات سال 1385 تا 1392 با شیب به شدت نزولی، کمتر از 20 درصد رقم مورد نظر بوده است. اعتبار اندکی که بخش اعظم آن برای ترمیم ساختار شبکه بهداشت و حمایت های درمانی صرف شده است.
با ذکر این نمونه که مشتی از خروار مشکلات است و به دلیل وجود چالش‌های فراوان در توسعه و ارایه خدمات بهداشت و درمان، توفیق چندانی در حمایت مالی از برنامه‌های پیشگیرانه از مصرف دخانیات نداشته‌ایم. البته این موضوع تنها مربوط به ایران نیست و بیشتر کشورهای جهان با این مسئله درگیر هستند، به نحوی که طبق گزارش سال 2013 سازمان جهانی بهداشت مجموع درآمدهای مالیاتی دخانیات در کشورهای جهان 175 مرتبه بیشتر از بودجه‌ای است که این کشورهای صرف کنترل دخانیات کرده‌اند. مادامی که موضع دولت‌ها، سازمان‌ها و مسئولان و تصمیم گیران نسبت به اجرای سیاست‌های کنترل دخانیات به دلایلی از قبیل حمایت از اشتغال، جلوگیری از گسترش تجارت غیر قانونی یا قاچاق محصولات دخانی، مبارزه با فقر و دلایلی از این دست، موضع مقاومتی و بازدارنده باشد، کماکان توفیق چندانی در مبارزه و مهار اپیدمی دخانیات حاصل نمی‌شود و بدون شک پیش بینی سازمان جهانی بهداشت مبنی بر مرگ سالیانه بیش از 8 میلیون نفر از مردم جهان بر اثر مصرف سیگار پس از سال 2030 محقق خواهد شد.
در کنار فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، تنها راه کنترل وضعیت مصرف و پیشگیری از بروز چنین مخاطره وحشتناکی، وضع قوانین شفاف برای به حداقل رساندن مصرف، وجود نظام قدرتمند مدیریت مالیات بر دخانیات و مشخص بودن عاملین مجاز عرضه و فروش مواد دخانی خواهد بود. خوشبختانه با تصویب قانون جدید مبارزه با قاچاق کالا و جرایم سنگینی که در این قانون در نظر گرفته شده، عرصه فعالیت برای عاملین قاچاق تنگ شده است. از طرف دیگر تصویب لایحه افزایش جرایم قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات و در نظر گرفتن مجازات‌های سنگین برای متخلفین از قانون و متعارضین به حقوق سلامت مردم، زیرساخت قانونی مبارزه با دخانیات را مستحکم‌تر از پیش ساخته است.
منافع مالی عامل عدم اجرای قانون
سلیمان عباسی عضو کمیسیون بهداشت مجلس با بیان این حقیقت که منافع مالی صنعت دخانیات عامل عدم اجرای قانون است در این رابطه می گوید: یکی از مسائل مهم در طرح تحول نظام سلامت این است که عوامل خطرزا را باید شناسایی کرد و آنها را کاهش داد تا سلامت جامعه بازگردد. یکی از مسائل مهم مصرف سیگار و قلیان است که خطرات بسیاری را برای جوانان ما خواهد داشت و از نظر اقتصادی و اجتماعی مشکلاتی را ایجاد می کند و بار بیماری های ناشی از آن مانند سرطانها و ریوی و... را افزایش داده و به نظام سلامت هزینه های زیادی را تحمیل می کند.
این نماینده مجلس، تبلیغ و عرضه مواددخانی را برخلاق قانون،به دلیل منافع مالی آن می داند و می گوید: نگاه اقتصادی پشت سر آن وجود دارد و منافع مالی آن باعث می شود تا قانون اجرا نشود در حالی که این افراد نمی دادند همان میزانی که درآمدزاست صرف درمان بیماری ها می شود.
به اعتقاد وی به طور کلی جامعه جوان ایرانی در معرض آثار سوء مصرف سیگار به ویژه قلیان قرار گرفته اند و خانواده ها نیز به این باور غلط رسیده‌اند که مصرف قلیان فرزندانشان در پناه خانواده آسیب‌رسان نیست.در حالی که با دست خود، ثمره زندگی خود را در مسیر رنج‌آور بیماری ها و حتی اعتیاد قرار می‌دهند.
مالیات، راهکاری برای ترک سیگار!
گرایش فراوان ایرانی ها به مصرف دخانیات از یک سو و زیان های ناشی از قاچاق سیگار سبب شده است تا مسوولان برای کنترل این وضعیت از مالیات به عنوان اهرمی برای کاهش مصرف سیگار و ساماندهی وضعیت نامطلوب کنونی استفاده کنند.
رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات با تاکید بر ارتباط مستقیم مصرف سیگار و مالیات، نیز می گوید: برای ساماندهی مصرف دخانیات بطور همزمان 6 گام را باید جلو برویم که آخرین راه آن مالیات است که یکی از عوامل موثر بر کاهش مصرف سیگار می باشد که بر این اساس پیشنهادی از سوی وزارت بهداشت مبنی بر افزایش مالیات بر سیگار مطرح شد اما متاسفانه با مخالفت کمیسیون تلفیق روبرو شد.
اصادق نیت در ادامه با اشاره به اینکه، مطالعات در 76 کشور موفق در کنترل دخانیات نشان می دهد توانسته اند برنامه دریافت مالیات را با رویکرد کاهش مصرف دخانیات عملیاتی کنند، معتقد است: وزارت بهداشت بر این نکته تاکید دارد که افزایش مالیات بر سیگار موجب کاهش مصرف آن خواهد شد.
صادق نیت با اشاره به اینکه بعد از پیشنهادات مختلف در نهایت پیشنهاد در صحن علنی مجلس رأی نیاورد می گوید: سالانه 65 هزار مرگ در کشور به مصرف مواد دخانی بازمی‌گردد، با فرض مصرف سالانه 50 میلیارد نخ سیگار درکشور، سالانه 100 هزار میلیارد تومان در کشور دود می‌شود که این رقم دو برابر هزینه کاهش عوارض مصرف سیگار در کشور است.
رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات هنوز هم بر موضع خود پافشاری می کند و می گوید: در این زمینه باید از تجارب کشورهایی که وضعیت مشابه ما داشته اند اما با بکارگیری از راهبردهای موثر به وضعیت مطلوبی رسیده اند، استفاده کنیم چرا که برخی کشورها با وضع مالیات های 70 درصدی موفق شده اند مصرف دخانیات را کاهش دهند اما متاسفانه این رقم در کشور ما، 11 درصد است و تا وقتی این مساله به این صورت باشد از آمارهای مصرف سیگار کاسته نمی شود.
حرف آخر !
به نظر می رسد از نخستین باری که انسان با تنباکو آشنا شد تاکنون همواره این موقعیت تضادمند خودویرانگری انسانی در مصرف دخانیات برگترین علامت سوال در ذهن انسان بوده است که چرا در عین دانایی و آگاهی از مرگ آفرین بودن سیگار نسبت به مصرف آن اقدام می کند؟!
اکنون هر انسان سیگاری می داند سیگار عامل اصلی و یا کمکی در پیدایش بیش از 50 نوع بیماری و 20 نوع سرطان در بدن می‌باشد و سالیانه 5 میلیون نفر به علت‌بیماریهای ناشی از سیگار جان می‌سپارند و این یعنی بیش از تلفات جنگ جهانی اول; چون در طول چهار سال 10 میلیون نفر در آن جنگ کشته شدند ولی تلفات سیگار در چهار سال به 20 میلیون نفر می‌رسد.
بر اساس پیش بینی ها در سال 2020 میلادی، 10 میلیون نفر در سال به علت‌بیماریهای ناشی از سیگار فوت می‌شوند، با این تفاوت که 7 میلیون آن در کشورهای در حال پیشرفت و 3 میلیون آن در کشورهای پیشرفته‌اند و هر سیگاری باید بداند او ممکن است یکی از این افراد باشد.
عجیب اینجاست که در ایران با وجود آنکه همه از وضعیت بد اقتصادی خود می نالند نزدیک به 10 میلیون سیگاری، روزانه بیش از سه میلیارد تومان! خرج سیگار می‌کنند یعنی در هر سال بیش از یک هزار میلیارد تومان! و در همین راستا به طور متوسط دولت ها بیش از دوبرابر مبلغ مصرف سیگار صرف «هزینه بیماریها و درمان عوارض ناشی از سیگار» می‌نمایند; یعنی رقمی نزدیک به 6 میلیارد تومان در ایران در هر روز و در سال بیش از دو هزار میلیارد تومان.
در پایان فقط باید دوباره مرور کنیم و کمی با دقت بیشتر به این جمله ها بیاندیشیم که " سالیانه 54 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که نزدیک به 12 میلیارد نخ آن تولید داخل و بقیه عمدتا از طریق قاچاق وارد و توزیع می‌شود یعنی بیش از 75 درصد پول سیگار به خارج می‌رود. کمپانیهای آمریکائی سالیانه بالغ بر شش هزار میلیارد نخ سیگار تولید می‌کنند که نزدیک به 3 درصد آن در آمریکا مصرف می‌شود و مابقی آن (97درصد) به خورد مردم سایر کشورها به ویژه کشورهای فقیر ودر حال توسعه داده می‌شود; و از این رهگذر سالانه بیش از 300 میلیارد دلار سود شرکتهای آمریکائی است که معادل 20 سال فروش نفت ایران است!
حرف آخر آنکه افراد غیرسیگاری به ویژه کودکان و همسران افراد سیگاری به اندازه خود افراد سیگاری در معرض مضرات دود سیگار هستند و این افراد بی گناه به طور اجباری سلامتی خویش را از دست می‌دهند پس این بار که سیگار خود را روشن کردید فکر کنید به جای شما کودکتان دارد به سیگار پک می زند!
آخرین اخبار
پرطرفدارترین عناوین