آرزو غنیون
معاون دفتر آمار و پردازش اطلاعات گمرک
کشور پهناور ایران با ۱۵ کشور از طریق زمینی و دریایی دارای مرز مشترک بوده و همسایه به شمار میرود. هفت کشور پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق دارای مرز مشترک زمینی و هشت کشور روسیه، قزاقستان، کویت، عربستان، قطر، بحرین، امارات متحده عربی و عمان دارای مرز مشترک دریایی با ایران هستند.
در ۱۰ ماهه سال ۱۳۹۹، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور بهاستثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی، به کشورهای برشمرده شده، حدود ۵۵ میلیون تن و به ارزش ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار بوده و میزان واردات از کشورهای فوقالذکر نیز حدود ۱۴ میلیون و ۴۰۰ هزار تن به ارزش ۱۴ میلیارد دلار بود. مجموع مبادلات بازرگانی در رویههای واردات و صادرات قطعی با این کشورهای همسایه به بیش از ۶۹ میلیون تن و به ارزش حدود ۳۱ میلیارد دلار بالغ می شود که این میزان حدود ۵۰ درصد از حجم تجارت ایران از نظر وزنی و ارزشی با کل کشورهای دنیا را به خود اختصاص داده است.
کشورهای عراق، امارات متحده عربی، ترکیه و افغانستان به ترتیب با سهم ارزشی ۳۸، ۲۲، ۱۲ و ۱۱ درصد از کل صادرات به کشورهای همسایه در رتبه های نخست تا چهارم فهرست مقاصد صادراتی کشورمان جای دارند.
نکته قابل توجه آن است که این کشورها به خودی خود، سهم بالایی از صادرات ایران را نیز به خود اختصاص داده اند. بهطوری که سهم ارزشی صادرات ایران به این چهار کشور در مدت زمان مورد بررسی، به ترتیب ۲۳، ۱۳، ۷ و ۶.۸ درصد از کل صادرات ایران به کشورهای جهان بوده است. به عبارت دیگر کشورهای مذکور پس از چین، در رتبههای دوم تا پنجم مقصد صادراتی کالاهای ایرانی قرار گرفته اند.
با توجه به سهم بالای صادرات ایران به دو کشور عراق و افغانستان و در اختیار داشتن عمده بازار مصرفی این دو کشور، فراهم آوردن زمینه های جدید سرمایهگذاری و همچنین توسعه و گسترش بازارهای موجود، ایجاد توافقنامههای تجاری مبتنی بر تعرفههای ترجیحی میان ایران و دو کشور مذکور بهویژه در حوزه صادرات، از فرصتهای پیش روی ایران برای کسب سهم بیشتری از بازار این کشورها خواهد بود.
بر اساس آمار و اطلاعات سایت تجارت جهانی حدود ۳۵ درصد از واردات افغانستان فقط از ایران انجام میشود که رقم قابل توجهی است و کشورهای عربستان و بحرین سهمی از بازار ایران نداشتهاند.
در این میان نباید از صادرات خدمات فنی و مهندسی به سایر کشورها بهویژه کشورهای همسایه و در صدر آنها عراق غافل شد. کشورهای امارات متحده عربی و ترکیه به ترتیب با سهم ارزشی ۵۲ و ۲۴ درصد از کل واردات از کشورهای همسایه در دو رتبه نخست فهرست مذکور جای دارند. به عبارت دیگر حدود ۷۶ درصد از واردات ایران از کشورهای همسایه خود، از این دو کشور انجم میشود. هرچند امارات متحده عربی به خودی خود محصولی برای تولید و عرضه به ایران ندارد، اما به عنوان کشوری واسطه برای عرضه محصولات سایر کشورها به ایران از جایگاه ویژهای برخوردار است.
