غبار فراموشی بر تراژدی «بم»

محمد خادمی: در همان ساعت اولیه این حادثه سیل کمک های مردمی و نیروهای امداد رسان از سرتا سر دنیا رهسپار این شهر شد.درست است که وقوع زلزله را نمی توان پیش بینی کرد، اما زلزله ای با شدت کمترشب قبل و ساعتی قبل از لرزه اصلی شهر بم به وقوع پیوست و متاسفانه برخی از ساکنان این شهر بدون توجه به واحد های مسکونی شان که بیشتر با خشت و گل ساخته شده بود برگشتند و وقوع زلزله بعدی موجب کشته شدن 33 هزار نفر و مجروح شدن 50 هزار نفر شد.شدت ویرانی بقدری بود که امداد گران از کشورهای دیگر نیز به این شهر اعزام شدند؛ در ابتدای این حادثه 60 کشور اعلام آمادگی کردند که 44 کشور این آمادگی را به مرحله اجرا رساندند.زمین‌ لرزه ویرانگر شهر بم در بخش‌های مختلف تولید و اقتصادی حدود 180 میلیون دلار (بیش از 645 میلیارد تومان) خسارت غیرمستقیم به همراه داشته است، واقعیت این است ارزیابی‌هایی که در دهمین سالروز زلزله بم در این شهر انجام شده نشان داد که بازسازی فیزیکی این شهر فقط 80 درصد پیشرفت داشته است و مهم‌تر اینکه پیشرفت بازسازی روانی و اجتماعی در این شهر حدود 50 تا 70 درصد برآورد شده است. در این گزارش به وضعیت این شهر بعد از 14 سال می پردازیم که در ادامه می خوانید:

طبق آمار رسمی 90 درصد از ساختمان های شهر بم 100 درصد تخریب شد و سایر بناها نیز از امنیت لازم برخوردار نبودند. این زمین لرزه 6.6 ریشتر و در عمق 10 کیلومتری زمین روی داد، بیش از 33 هزار نفر در این زلزله کشته و 50 هزار نفر دیگر مجروح شدند و در زمان ابتدای وقوع حادثه 30 هزار نفر زنده بودند که این افراد یا در شوک بودند یا در حال نجات جان مصدومان قرار داشتند.در اثر این حادثه ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین سازهٔ گلی جهان بود، به کلی ویران شد. همچنین در این حادثه تلخ، ایرج بسطامی خوانندهٔ ایرانی درگذشت. طبق برنامه‌ریزی مسئولان، بازسازی بم باید تا تابستان سال ۸۴ به پایان می‌رسید. اما ضعف مدیریت، ناهماهنگی میان نهادها، عدم استفاده بهینه از نیروهای متخصص خارجی، عدم آموزش صحیح امدادگران و سوء استفاده در کنار عوامل متنوع دیگر باعث شده تا بازسازی شهر به کندی انجام گیرد و هنوز به پایان نرسد، طبق آخرین آمارها تا کنون یک صد واحد مسکونی در این شهر ویرانگر ظرف مدت 14 سال ساخته شده است.

«یاسر افشارمنش» زمین شناس ساکن شهر بم در گفتگو با خبرنگار «تجارت» می گوید:« وضعیت شهر به لحاظ استحکام و مقاوت سازی نسبتا  مطلوب است اما روح وهنر معماری شهر نامطلوب،نقشه ها و نماهای ساختمانی یک شکل، آلودگی بصری به وفور واز مبلمان شهری تقریبا خبری نیست بیش از 90 درصد  کوچه ها خاکی که همه این ها از پیامدهای زلزله بود  که اینها اثر روحی مخربی برای شهروندان دارد، به لحاظ ساازه ای بازسازی به اتمام رسیده اما به لحاظ شهرسازی چالش های زیادی در این شهر وجود دارد.»وی می افزاید:« بناهای خشت و گلی و خانه های غیر مقاوم با ستون های غیر فلزی و بتونی که سابقا می ساختند، بیشترین تخریب ها را در زمان وقوع زلزله شامل شدند.»این استاد دانشگاه در پاسخ به سوال خبرنگار «تجارت» درباره اینکه  در دولت نهم و دهم در شهر بم طرح مسکن مهر به اجرا رسیده است و آیا این طرح به شکل کارشناسی شده ای انجام شده است، باتوجه به اینکه گسل زلزله در شهر بم قرار دارد؟ می گوید:«مسکن مهر در بم مثل سایر شهرها پررنگ نبوده و مردم استقبال زیادی از این پروژه در بم نکردند چون بافت شهر که مخصوصا در سابق بیشتر خانه باغی بود و خیلی سنخیتی با بافت شهری در بم نداشت.تقریبا تمام مدارس شهر در 5 سال اول بازسازی شدند و بعد از آن توسعه و پیشرفتی درساخت مدارس نداشتیم مگر ازسوی خیران مدرسه ساز با همکاری انجمن خیران مدرسه ساز این موضوع محقق شده است.»او درپاسخ به سوال دیگرخبرنگار«تجارت» درباره اینکه یتیم خانه هایي در این شهر ساخته شده است و در حال حاضر وضعیت این یتیم خانه ها به چه شکل است؟ می گوید:«به لحاظ بودجه ای یتیم خانه های این شهر واقعا مشکلاتی دارند و شورای شهر سابق وبعضی خیران کمک و مساعدت به این یتیم خانه ها می کردند اما کفاف هزینه هایشان نمی شد و به سختی اداره می شوند  بنابراین از خیران سراسر کشور می خواهیم در حد امکان این یتیم خانه ها را یاری کنند.»

وی درپایان صحبت هایش می افزاید:«بازسازی بخشی از ساختمان ها انجام شده است، اما بازسازی شهر که ناشی از زلزله بود به اتمام نرسیده  و کارهای زیادی باید در این زمینه صورت گیرد، به خصوص ارگ تاریخی که بزرگترین جاذبه تاریخی و گردشگری کشورمان است  هنوز بازسازی آن به اتمام نرسیده است.»

برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ «حبیب الله نیکزادی» نماینده مردم بم در مجلس شورای اسلامی رفته ایم، او دراین باره می گوید:« 14 سال از زلزله بم می گذرد و وارد 15 سالگی این حادثه شده ایم که متاسفانه بعد از این مدت هنوز شهر به صورت کامل ساخته نشده است و بیمارستان ها، مدارس و خانه های مسکونی بسیاری به حال خود رها شده اند.»او ادامه می دهد:« برخی از خانه هایی که ساخته نشده است، به این دلیل بوده  که آن زمان خالی از سکنه بوده و مالکی نداشته و برخی دیگر نیز تمام ساکنان آن در زلزله کشته شده اند و تصمیمی به ساخت و ساز آن نگرفته اند.»آن طور که این نماینده مجلس شورای اسلامی  می گوید:« در حال حاضر تنها یک بیمارستان در این شهر وجود دارد، البته در دولت یازدهم و دوازدهم اقدامات خوبی در حوزه درمان این شهر شده است، یک بیمارستان در حال ساخت است و به تازگی کلنگ یک بیمارستان 200 تختخوابی زده شده است.»وی می افزاید:« در طول این 14 سال 3 دولت  سید محمد خاتمی، محمود احمدی نژاد و حسن روحانی سرکار بودند که در دولت نهم و دهم محمود احمدی نژاد با آن درآمد بالای دولت اقدامی در حوزه سازندگی این شهر صورت نگرفته است.»این نماینده مجلس شورای اسلامی در پاسخ به سوال خبرنگار«تجارت» درباره اینکه چه میزان بودجه نیازاست که کل شهر بازسازی کامل شود؟ می گوید:« آمار دقیقی ندارم که چه میزان بودجه برای بازسازی این شهر لازم است، اما جا دارد این موضوع را مطرح کنم که کمک های مردمی داخل کشور و خارج از کشور چه در زمان وقوع حادثه چه بعد از زلزله بیشتر از کمک های دولت مردان بوده است و در صورتی که دولت بودجه مناسبی برای بازسازی کامل شهر بم در نظر بگیرد این شهر ظرف مدت دو تا سه سال کاملا بازسازی خواهد شد .»او در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار«تجارت» درباره اینکه آیا مجلس شورای اسلامی بودجه ای به شکل ویژه برای زلزله بم در نظر گرفته است؟ پاسخ می دهد:« مجلس این آمادگی را دارد که بودجه ای برای این شهر در نظر بگیرد و باید در این زمینه دولت یاری کند، زلزله سرپل ذهاب کرمانشاه یک ریشتر از زلزله بم بیشتر بود، اما در بم 40 هزار نفر کشته شدند و در مناطق زلزله زده استان کرمانشاه 500 نفر کشته شدند، که  نشان دهنده این است که در این مدت فرهنگ عمومی در زمان وقوع زلزله بالا رفته و از سوی دیگر نحوه ساخت و سازها و بازسازی بافت های فرسوده انجام شده است.»این نماینده مردم بم در مجلس شورای اسلامی خاطر نشان می شود:« شهر بم زیر گسل زلزله قرار دارد و ساخت و ساز در این محدوده مجددا انجام شده درحالیکه باید شهر جدید بم را در یک نقطه دیگر می ساختند و این شهر را برای پژوهش و تحقیقات زمین شناسی و زلزله نگاری قرار می دانند.» 

طبق تحقیقات خبرنگار«تجارت» آمار دقیقی از نیاز بودجه برای بازسازی کامل این شهر وجود ندارد، اما کارشناسان بودجه ریزی می توانند به شکل تفکیک شده  بودجه مورد نظر را به دست آورند، در حال حاضر مصلای شهر بم یک صد میلیارد تومان بودجه برای ساخت کامل آن نیاز دارد.در سال 87 مدیران طرح بازسازی ارگ جدید بم اعلام کردند تا 15 سال دیگر اگر سالیانه 70 میلیارد ریال بودجه به این طرح اختصاص یابد، این طرح به اجرا در می آید.سه سال پیش نیز نماینده مردم بم در مجلس نهم اعلام کرد که 40 میلیارد تومان اعتبار برای گاز رسانی به شهر بم نیازمند است.البته سال گذشته «رضا اشک» فرماندار شهرستان بم خبر داد که سه هزار و 800 میلیارد ریال برای تکمیل بازسازی بم نیاز است.او در این باره گفته بود:« این کمبود اعتبار برای تکمیلی طرح هایی همچون ساخت مساجد، حسینیه ها، مدارس، بهداشت و درمان و عمران شهری است.»« اشک» می افزاید:« در حالی که استاندارد تخت بیمارستانی در کشور به ازای هر یک هزار نفر، یک و نیم تخت است اما در بم این رقم به شش دهم تخت کاهش یافته است.»وی با اشاره به صدور مجوز راه اندازی بیمارستان 220 تختخوابی در بم می گوید:« در صورت تامین اعتبار ، این بیمارستان طی 2 سال به بهره برداری می رسد.»

در این میان«سمانه سام نژاد» سخنگوی شورای شهر بم در باره مشکلات شهر بم می گوید:«عمده نیاز مردم بم شادی و فضاهایی است که بتوانند آنچه در سال 1382 از سرگذراندند را پشت سر بگذارند. پارک و فضای سبز زیادی در این مدت ساخته شده است ولی نیاز شهر به مراکز تفریحی و ورزشی بالاست. بم هنوز صاحب سینما نیست و آرزوی مردم آسفالت کوچه هاست.»او ادامه می دهد:«مشکلاتی که بیشتر زنان شهر دارند مشکلات روحی است، با توجه به زلزله شهر بم اکثرا آسیب دیده زلزله هستند؛ بحث روحی یکی از عمده ترین مشکلاتی است که زنان دارند. بسیاری از مردم نیاز به مشاوره و روانشناسی دارند؛ شهر بم با سایر شهرها تفاوت دارد. شهری است که در تمام زمینه ها آسیب دیده است.او ادامه می دهد:«بحث سینما هنوز روی زمین مانده است و برای احداث سینما کاری نشده است، متولی این کار وزارت ارشاد است، ارشاد اگر بخواهد شروع کند شورا هم تمایل به همکاری با وزارت ارشاد برای احداث سینما را دارد، اما متاسفانه هنوز هیچ کاری انجام نشده است.وی در پاسخ به این سوال که بیشترین خواسته مردم که به شورای شهر مراجعه می کنند، چیست؟ می گوید:«نیاز ضروری مردم بم آسفالت کوچه ها است، طبق تحقیق روانشناسان در شهر بم گرد وغبار در کوچه های خاکی بر روح و روان مردم هم تاثیر دارد و به شدت کوچه های خاکی ریه های کودکان را از بین می برد. یک آرزوی بزرگ مردم بم به نظر من آسفالت کوچه ها است. مشکل دیگر بحث بیکاری است که مراجعه کنندگان خیلی زیادی داریم مردمی که فرزندان آنها مدارک بالایی دارند بیکارند، متاسفانه اینجا خیلی در زمینه اشتغال زایی کارنشده است.»