کد خبر: ۶۵۷۶۰
تاریخ انتشار: ۲۰ شهريور ۱۳۹۷ - ۱۶:۱۶
پایان امپراتوری مگس سفید
سفیدبالک توت "آفت جنجالی فضای سبز تهران" توسط محققان موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور مهار شد. این آفت جنجالی برای اولین بار در تابستان سال 1393 در فضای سبز شهر تهران پیدا شد.
آفت جنجالی فضای سبز تهران مهار شد
سفیدبالک توت "آفت جنجالی فضای سبز تهران" توسط محققان موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور مهار شد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان تات، برای اولین بار در تابستان سال 1393 سر و کله حشرات ریز سفیدرنگی که بی هدف به هر سو پرواز می کردند، در فضای سبز شهر تهران پیدا شد؛ این حشره های  سفیدرنگ یا همان سفیدبالک ها که به اشتباه در برخی از رسانه ها از آن تحت عنوان مگس سفید یاد می شود، که هرچند خطری برای سلامتی انسان ندارد، اما می تواند مزاحمت های فیزیکی فراوانی را برای شهروندان ایجاد کند.

 به دنبال شیوع گسترده سفیدبالک ها در معابر، پارک ها، رستوران ها و سایر فضاهای عمومی شهر تهران، اقدام های جسته گریخته ای از سوی مسئولان وقت برای مهار این معضل صورت گرفت، اما شیوع تصاعدی جمعیت این آفت سبب شد این موضوع برای یافتن راهکاری علمی و  مطمئن به موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور ارجاع شود.

کارگروه تخصصی سفیدبالک به دنبال انعقاد تفاهم نامه ای در سال 1394 به سرپرستی محققان موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور شکل گرفت و محققان این موسسه موفق شدند با یافتن راهکاری غیرشیمیایی، سفیدبالک های سرگردان در هوا را به طریقی ایمن کنترل نمایند.

شهاب منظری عضو هیأت علمی و رئیس بخش تحقیقات رده بندی حشره ها  و شهرام فرخی عضو هیأت علمی و معاون بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور درباره چگونگی حل این معضل جنجالی فضای سبز شهر تهران توضیحاتی ارائه داد. 

- دکتر منظری عضو هیأت علمی و رئیس بخش تحقیقات رده بندی حشرات به عنوان مقدمه بفرمایید سفیدبالک ها که طی چندسال گذشته معضل فضای شهری تهران بودند دقیقا جزو چه گونه ای هستند و آیا خطری برای سلامتی شهروندان دارند؟ 

سفیدبالک‌ (white fly) یک آفت مکنده گیاهخوار  است که همه مراحل زیستی اش روی گیاه طی می شود و ارتباطی با محیط دریاچه و آب ندارد و از نظر رده بندی دانش حشره شناسی، این حشره متعلق به خانواده Aleyrodidae ، بالاخانواده Aleyrodoidea ،  زیـرراسـته Sternorrhyncha و  راسته Hemiptera است ، البته اسفیدبالک دارای گونه های متعددی هستند که برخی از آنان به دلیل تغذیه از گیاهان زراعی و باغی جزو آفات کشاورزی شناخته شده اند،هر چند طی سال های گذشته چندین نوع از این سفیدبالک‌ها در فضای سبز شهر تهران نیز گزارش شده است. در حقیقت شهر تهران از حدود 40- 50 سال پیش، میزبان این سفیدبالک‌ها بوده است اما آنها چون تراکم کمی داشتند جلب توجه نمی کردند و این امر موضوع تازه‌ای نیست. 

  چرخه زندگی سفید بالک ها شامل شش مرحله تخم، پوره سن اول، پوره سن دوم، پوره سوم، شفیره و در نهایت حشره بالغ می شود و تولید مثل آنان  به دو روش جنسی و  بکرزایی است. همچنین این حشره ها رفتار تغذیه‌ای پیچیده‌ای دارند و در حال جستجوی محل‌های مناسب برگ هستند. تغذیه این حشره از برگ گیاه منجر به ضعف گیاه و در نهایت خشکی آن شده و هم چنین این حشره  با ترشح موم بر روی برگ گیاه باعث اختلال در فتوسنتز و نهایتا گیاه سوزی می‌شود. علاوه بر خسارت زایی اقتصادی این حشره  می تواند ناقل ویروس گیاهی نیز باشد، اما به هیچ عنوان انتقال دهنده هیچ گونه بیماری به انسان نیستند و تنها ممکن است در صورت ورود به چشم و مجاری بینی حساسیت‌هایی را ایجاد کنند.

- محققان موسسه گیاه‌پزشکی از چه زمانی برای حل معضل سفیدبالک ها وارد عمل شدند؟ 

به دنبال شیوع جمعیت سفید بالک در فضای سبز شهری و بی نتیجه ماندن اقدامات کنترلی اولیه، سازمان بوستان ها در سال 1394 طی دعوتنامه ای از محققان موسسه خواست تا به این موضوع ورود پیدا کنند. همزمان با این مسأله، در فضای رسانه ای نیز مصاحبه هایی عمدتا با افراد غیرکارشناس صورت می گرفت که نه تنها این حشره به اشتباه معرفی می شد بلکه نشر شایعاتی درباره ماهیت این حشره، مردم را به شدت نگران ساخته بود. لذا اولین اقدامی که در موسسه تحقیقات گیاهپزشکی انجام شد، مطالعه و شناسایی رده بندی این حشره بود که با نمونه برداری از سطح مناطق آلوده، گونه صحیح این حشره تحت عنوانAleuroclava jasmini Sensu lato  . معرفی شد.  

- چه اقدام هایی برای مهار سفیدبالک از سوی محققان موسسه گیاهپزشکی کشور انجام شده است؟ 

به دنبال انعقاد تفاهم نامه ای بین شهرداری تهران و موسسه تحقیقات گیاهپزشکی ، فعالیت ما با تشکیل کارگروه سفیدبالک به صورت رسمی شروع شد. این کارگروه که محققان موسسه، سرپرستی علمی آن را بر عهده داشتند، با عضویت 2 نماینده از هر منطقه شهرداری تهران و  تهیه فرم های  پایش و آموزش در سال 94 آغاز به کار کرد . در اولین سال پایش، 11 منطقه  با پراکنش جغرافیایی شمال، جنوب، شرق و غرب تهران به صورت پایلوت مورد بررسی قرار گرفت و دستورالعمل اولیه تدوین و به مرور زمان با تحلیل فیدبک های دریافتی و بازدید های میدانی ، دستورالعمل های فنی تکمیل شده و در اختیار نمایندگان همکار ما در سازمان بوستان ها قرار گرفت.  

از زمان ورود یک آفت به یک منطقه تا طغیان گسترده آن، یک پروسه زمانی طولانی طی می شود  و زمانی که یک حشره وارد محیطی می شود اگر شرایط برای زادآوری آن مهیا باشد، تراکم آن به شدت اوج می گیرد. در مورد سفیدبالک هم همین اتفاق افتاد ؛ هوای گرم و خشک تهران از طرفی و فراوانی درخت توت ( به عنوان گیاه میزبان) ،شرایط لازم را برای طغیان سفیدبالک ها در عدم حضور شکارگر طبیعی آن فراهم کرد.

 اتخاذ راهکار طبیعی و بدون استفاده از سموم شیمیایی  در مهار سفیدبالک، از دغدغه های اصلی محققان موسسه گیاهپزشکی است.

از ابتدای تشکیل کارگروه سفیدبالک در سال 94 تا به امروز ، دغدغه اصلی در مهار سفیدبالک ها این بوده است که فرهنگ عدم مصرف سم به ویژه در فضای شهری در ارتباط مسقیم با سلامتی شهروندان است، جا بیندازیم و همه اقدام های کنترلی نیز بر محوریت عدم استفاده سم طراحی شد؛ از سوی دیگر اقدام های فیزیکی نیز، به گونه ای طراحی شد که کمترین ضرر به دشمنان طبیعی این آفت وارد شود تا بتوانیم با شناسایی شکارگرهای طبیعی آن، مبارزه بیولوژیک را دردستور کار قرار دهیم؛ بدین ترتیب کارگروه سفیدبالک در سال دوم اجرای این طرح یعنی در سال 95 با تبدیل به شبکه مراقبت، علاوه بر 11 منطقه پایلوت، کلیه مناطق 22گانه شهر تهران را در مهار این آفت تحت پوشش قرار داد.

 تشکیل شبکه مجازی آنلاین و پشتیبانی مستمر و شبانه روزی در پاسخ به سوالات نمایندگان عضو در این کارگروه نیز از دیگر اقدام های  انجام شده برای هدایت علمی و اجرایی شبکه مراقبت سفیدبالک بود. 

_شهرام فرخی عضو هیأت علمی و معاون بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور نیز درخصوص مبارزه و کنترل این آفت بدون مبارزه شیمیایی بیان داشت : 

استفاده از پارازیتویید فعال یک حشره برای کنترل جمعیت آن اساس مبارزه بیولوژیک محسوب می شود که ما از همان ابتدای کار برای شناسایی پارازیتویید فعال این آفت وارد عمل شدیم که متاسفانه هیچ پارازیتویید یا دشمن طبیعی در محیط یافت نشد؛ برنامه ردیابی پارازیتویید فعال را ادامه دادیم، تا اینکه نهایتا در سال 95 تک نمونه پارازیتویید فعال سفیدبالک را در میدان ولیعصر تهران پیدا کردیم و  بدین ترتیب فرضیه امکان حضور شکارگر طبیعی این آفت در محیط شهری تهران به اثبات رسید. پس از آن سعی ما بر آن بود که پارازیتویید های (شکارگرهای طبیعی) سفیدبالک را در ابتدای فصل طغیان (یعنی در اوایل تیرماه) در محیط مستقر کنیم؛ اکنون بر طبق آمار، در کل شهر تهران حدود 50 درصد پارازیتویید فعال سفیدبالک در محیط مستقر شده است و با اجرای کلیه دستورالعمل های مبارزه بیولوژیک جمعیت این حشره اکنون به طور طبیعی و بدون استفاده از سموم شیمیایی به کنترل کامل درآمده است. 

_ عده ای تصور می کنند کشت گیاه توت در فضای سبز تهران باعث طغیان سفیدبالک شده است،این تصور چقدر درست است؟ 

درخت توت گیاهی است کم توقع، مقاوم به کم آبی،  رشد سریع و کمترین آفات را در میان درخت ها دارد. حدود 25 سال پیش برای کاشت رقم کاکوزا که رقمی غیر مثمر است، در فضای سبز شهر تهران اقدام شد و در طول این سال ها شهروندان تهرانی از زیبایی و اکسیژن این گیاه  بهره مند می شدند؛ پس نمی توانیم دلیل طغیان این آفت را در کاشت درخت توت جستجو کنیم. حقیقت آن است امروز عامل مهمی به نام تغییر اقلیم، سبب شده است گونه جدیدی از سفیدبالک (که متفاوت از آن گونه ای است که روی یاس رازقی ظاهر می شود و یا به اشتباه عسلک پنبه یا سفیدبالک گلخانه نامیده می شود) با نام   Aleuroclava jasmine s.l  در فضای سبز شهری بروز و ظهور پیداکرده و در شرایط مساعد گرم و خشک تهران ماندگار شود؛ در حالیکه وجود این آفت در توتستان های دنیا جز در یکی دو مورد گزارش نشده است. 

- دستورالعمل های اجرایی مبارزه بیولوژیک سفیدبالک چیست؟

جمع آوری برگ های خزان کرده یکی از اقدام های فیزیکی توصیه شده در اولین نسخه دستورالعمل کارگروه سفیدبالک بود که در سال دوم با توجه به اطلاعات دریافت شده از میزان جمعیت زنبور پارازیتویید سفیدبالک در مناطق مختلف شهر، دستورالعمل داده شد برگ های جمع شده را سوزاند نشود بلکه به منظور ادامه فعالیت پارازیتویید بر روی آن ها، این برگ های آلوده را در پارک های جنگلی خارج  از شهر دپو کنند.

روغن پاشی در پاییز و زمستان یکی دیگر از توصیه های ما بود؛ چرا که در بررسی های خود دریافتیم این گونه سفیدبالک با تمام شدن فصل تابستان و خزان برگ های توت بر روی میزبان دیگری به نام درخت زیتون منتقل می شود و متاسفانه درخت زیتون هم در تهران به فراوانی یافت می شود پس به لحاظ دامنه میزبانی وسیع، شرایط مساعد برای حضور این حشره در چهار فصل در تهران فراهم بود. پس این تصور که سفیدبالک ها خودشان با سردشدن هوا ازبین می روند صحیح نیست بلکه آن ها با تغییر میزبان به حیات خود ادامه می دهند و روغن پاشی که یک ترکیب غیر شیمیایی و بسیار ایمن است در محیط شهری قابل استفاده است. آبشویی با تکنیک واترجت،حذف پاجوش تنه جوش، هرس سبز از دیگر توصیه های ما در مبارزه بیولوژیک است.  

- هدف کنترل بیولوژیک "حذف آفت" است؟ 

در مورد سفیدبالک ما هدفمان حذف این آفت نبوده است؛ حفظ تعادل بین جمعیت آفت و دشمن طبیعی اساس برنامه های مبارزه بیولوژیک است؛ در واقع ماهیت و بیولوژی این حشره که در هر نسل میلیونی نوزاد تولید می کند و هر یک ماه یک نسل خود را می بندد و نجومی زاد و ولد می کند به ما اجازه نمی دهد آن را حذف کنیم و از نظر علمی نیز چنین کاری صحیح نیست و تجربه بشر هم چنین چیزی را اثبات کرده است که در زمان جنگ جهانی دوم با تصور غلط که حشره خوب حشره مرده است ، سم ددت به فراوانی استفاده شد، غافل از آن که هر حشره ای جایگاه مشخصی در خلقت دارد و بشر برای مبارزه با حشره ها باید نگاه جهانی و گلوبال داشته باشد و تعادل اکوسیستم در اولویت برنامه ریزی های ما قرار گیرد.

در مورد سفیدبالک ها نظارت ماهمیشگی است و در سال جاری اقدام های مستمر کنترل بیولوژیک بثمر نشسته و جمعیت این آفت با دشمن طبیعی خود به حد تعادل رسید. 

این تصور که سفیدبالک به داخل ریه انسان رفته و تخم ریزی می کند از بیخ و بن غلط است. در سال های اول،تراکم جمعیت این حشره در اطراف ساختمان مجلس شورای اسلامی و بسیاری از اداره ها و ارگان های مهم بسیار زیاد بود؛ طغیان سفیدبالک در این قسمت از شهر، به همراه انتشار مطالب غیر علمی در رسانه ها ،فشارها و تشویش هایی در افکار عمومی ایجاد کرد که نهایتا منجر شد به اینکه سازمان بوستان ها تحت فشار مضاعف، اقدام های جسته گریخته ای  برای سم پاشی یا نصب تله های زرد انجام دهند و چون برخورد علمی با این موضوع وجود نداشت، تله های زرد بدون در نظر گرفتن دامنه میزبانی همه جا حتی روی درخت نارون، چنار و غیره نیز نصب شد؛ در صورتی که اگر از همان ابتدا فرصت کافی برای بررسی علمی یک پدیده به دانشمندان و متخصصان امر داده شود، نه تنها از صرف هزینه های غیر هدفمند جلوگیری می شود بلکه با صرف زمان کمتر نتیجه مطمئن تری به دست می آید. 

رسانه ها باید بازوی علمی محققان باشند و با همکاری در انتشار اخبار صحیح به  افکار عمومی اطمینان خاطر بدهند که علم برای حل معضلات راه حل دارد، رسانه ها باید کمک کنند دیدگاه مردم، درباره شیوه علمی حل مسائل اصلاح شود و این فرهنگ جا بیفتد که  اتخاذ راهکارهای علمی ممکن است زمان بر باشد اما به طور حتم ما به دنبال یافتن نتیجه قطعی و بی خطر برای مردم و محیط زیست هستیم؛ زمانی که موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور برای مهار سفیدبالک وارد عمل شد با تشکیل شبکه مراقبت و شناسایی دامنه میزبانی، اقدام های اصولی برای کنترل جمعیت این حشره انجام شد در صورتی که اگر مسئولان می خواستند تحت فشار رسانه ای برای حل این موضوع اقدام کنند، باید سم پاشی ها ادامه می یافت تا جایی که حتی اگر کل شهر هم سم پاشی می شد نه تنها  در مهار سفیدبالک کوچکترین اثری نداشت بلکه سلامت شهروندان دچار مخاطره جدی می شد.

چرا که این حشره چند نسلی است و خیلی زود در برابر سموم شیمیایی مقاوم می شود و با سم پاشی ،تمام شکاگرهای طبیعی آن از بین می رود و را مبارزه طبیعی و بیولوژیک بسته می شود. بنا بر این سم پاشی یکی از راه های اشتباه برای کنترل و مهار طغیان آفات به شمار می رود. 

- مبارزه بیولوژیک سفیدبالک که در این مدت و برای اجرای این طرح انجام شده، برای دانش گیاهپزشکی کشور چه دستاوردهای علمی داشت؟

 اجرای این طرح که به صورت تیمی صورت گرفت برای ما دستاوردهای خوبی به همراه داشت؛ شناسایی پارازیتویید اختصاصی این گونه سفیدبالک از جمله این دستاوردها بود؛ با اجرای عملیات پایش و ردیابی در سطح وسیع، دو گونه زنبور پارازیتویید شناسایی شدکه به صورت اختصاصی بر روی پوره و شفیره سفیدبالک توت عمل می کنند. هم چنین دریافتیم حشره کامل و لارو کفشدوزک لکه هلالی از شکارگرهای مراحل نابالغ سفیدبالک‏ها هستند.

ما در اجرای این طرح برنامه های اجرایی خود را به گونه ای تنظیم کردیم که کنترل سفیدبالک بر روی فون دشمنان طبیعی و جمعیت سایر حشرهای  مفید اثر منفی نگذارد؛ بنابراین شکارانبوه را ممنوع اعلام کردیم و نصب تله های زرد را تنها به منظور پایش و آماربرداری و در سطح محدود توصیه کردیم که این امر دستاوردی بی نظیر در زمینه کنترل بیولوژیک برای ما به دنبال داشت.  عملیات پایش و ردیابی، فون بسیار غنی از دشمنان طبیعی،در حدود 11 گونه حشرات مفید  از جمله  چندگونه کفشدوزک سن های شکارگر، کنه های شکارگر ، بالتوری های سبز ، مگس های شکارگر  و غیره برای ما جمع آوری کرد که  اصلا تصور نمی کردیم، محیط شهر تهران با این میزان از آلودگی صوتی و وجود منو اکسید کربن و ساختمان های بلند مرتبه  چنین فون غنی از شکارگرها  وجود داشته باشد و این یک یافته ارزشمند برای ما بود که این فون غنی را برای کنترل بیولوژیک شهر تهران به منزله یک سرمایه خدادادی می دانیم که لازم است برای حفظ و بهره برداری صحیح از آن برنامه ریزی شود. 

 ضمن تشکر از این محققان و دانشمندان ارزشمند کشورمان لازم به ذکر است کلیه اقدام ها و توصیه های عملی اجرا شده برای کنترل بیولوژیک سفیدبالک توت در تهران تحت عنوان "نشریه فنی سفیدبالک توت" به قلم دکتر منظری و دکتر فرخی این دو عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور نگارش شده و هم اکنون در تالار ترویج دانش و فنون کشاورزی به آدرس http://www.agrilib.ir    برای دسترسی عموم بارگذاری شده است.

نام:
ایمیل:
* نظر: