فرش توسعه را باید با گره های ریز، بافت

علاء الدین ازوجی
کارشناس اقتصادی

برابری، عدالت، رفاه، سلامت، دانش، امنیت و مقوله هایی نظیر آنها، مصادیق مهمی از دستاوردهای توسعه قلمداد می شود که در قالب برنامه ریزی توسعه آن هم به شکل فراگیر صورت می گیرند.اقتصاد ایران در آستانه هفتادمین سال برنامه ریزی خود قرار دارد، البته با فراز و نشیب های فراوان؛ محصول و دستاورد این برنامه ریزی ها، آن چیزی هست که در حال حاضر می بینیم و یا بهره مند می شویم و یا این که به صورت اجباری و یا سهوی، در معرض آن قرار داریم برخی از دستاوردها، ظرفیت اقتصاد کشور را افزایش داده است و در مقابل، برخی دستاوردها نیز، آسیب پذیری اقتصاد را بیشتر نموده است. سوال این است که آیا فرش برنامه ریزی توسعه و به تبع آن توسعه، با گره‌های ریز و ظریف آن پیوند خورده است و یا با رنگ های مختلف و متنوع آن؟ پاسخ سوال، هم دشوار و هم راحت خواهد بود! از آن جهت دشوار است که به رغم تجربه 70 سال برنامه ریزی در اقتصاد ایران، کماکان تصور جامعه برای رسیدن به افق مطلوب، فاصله زیاد وجود دارد و به نوعی، پیوند گره‌های ریز به خوبی شکل نگرفته است. از آن جهت راحت است که برخی از کشورهای در حال گذار (و در حال توسعه)، در حال طی کردن مسیرهایی می باشند و دستاوردهای بسیاری را از طریق برنامه ریزی توسعه بدست آوردند. بدین ترتیب، می توان بر اساس درس های گذشته اقتصاد ایران و کشورهای موفق، رهیافت هایی را برای آینده اقتصاد ایران استنباط و احصاء کرد. این رویکرد باعث خواهد شد که مفهوم توسعه یک مفهوم جهانی و فراگیر تلقی شود که برنامه ریزی(در نوع خود)، نهاد بسترساز آن می باشد. برابری، عدالت، رفاه، سلامت، دانش، امنیت و مقوله هایی نظیر آنها، مصادیق مهمی از دستاوردهای توسعه قلمداد می شود که در قالب برنامه ریزی توسعه آن هم به شکل فراگیر صورت می گیرند. گونه شناسی جدید برنامه ریزی توسعه مبتنی بر این است که منافع و عواید آن، فرامنطقه ای، فرانسلی، و فراقشری است چرا که دست کم منافع و عواید برنامه ریزی توسعه، باید نصیب بیش از یک گروه و یا منطقه شود و یا این که هیچ قشر و یا نسلی مورد تبعیض واقع نشود. با این رویکرد، می توان به نگرش های تازه ای درباره بسیاری از مسایل دست یافت. بدیهی است برنامه ریزی توسعه به دنبال خلق و یا فراهم سازی پدیده هایی است که بیشتر می توان آن را دستاورد یک «کالای عمومی» تلقی نمود که از دو ویژگی «استثناءناپذیر» و «رقابت ناپذیر» برخوردار می باشند. در این صورت، فراگیر بودن توسعه بیش از هر زمانی و مکانی مصداق پیدا خواهد کرد. البته میزان تطابق هر یک از مصادیق اشاره شده توسط افراد جامعه با ویژگی ها و معیارهای استثناءناپذیری و رقابت ناپذیری آن، با شدت و ضعف هایی مواجه خواهد شد. به عنوان مثال، استفاده و یا کاربرد بیشتر دانش و سلامت در فرآیند توسعه باعث خواهد شد که مناطق، نسل ها و اقشار مختلف، به نحوی از آن برخوردار شوند و برابری فرصت برای کسب دانش و سلامت فراهم شود و هیچ کس نمی تواند مانع از دسترسی افراد به این دو کالا(خدمت) شود. از این منظر، مصرف این نوع کالاها(خدمت) برای جامعه کم هزینه تر و کارآمدتر خواهد بود و برعکس. بنابراین گونه شناسی برنامه ریزی توسعه مبتنی بر دو ویژگی و معیار «استثناءناپذیری» و «رقابت ناپذیری»، بسیار حیاتی است و آن چه در بطن آن دو ویژگی، نهفته است این می باشد که برنامه ریزی توسعه به عنوان یک نهاد، مبتنی بر "قاعده بهتر بازی کردن" است که به دنبال تحقق اهداف مهمی از جمله بهبود آسایش و آرامش نسل های مختلف آن، تلاش دارد. پس برنامه ریزی توسعه مهم است به جهت این که در آن قواعد بازی، تعیین خواهد شد و قواعد هم به طور منطقی و مطابق مقتضایات محیطی و اجتماعی، تنظیم و تدارک خواهد یافت. در این رهگذر، حتما و ضرورتا دو رکن اساسی آن یعنی «اطلاعات و خرد جمعی» به خوبی شکل خواهد گرفت و یا بستر آن فراهم خواهد شد. در گام بعدی، نحوه سیاست گذاری مبتنی بر نظام تدبیر مهم خواهد بود. بدین ترتیب، فرش توسعه تصویری دارد که در پنهانش گره های ریز و ظریفی دست به دست هم دادند تا یک تصویر مطلوب برای همگان به نمایش گذاشته شود. اصالت فرش به گره های ریز آن نهفته است نه به رنگ هایی که دارد. گره های توسعه بر اساس دانش و خرد جمعی بافته می شود که ناملموس(intangible) می باشد...

منبع: مهر