بالاخره پس از ماه های حرف و حدیث درباره استعفای مسعود نیلی و نقش او در تصمیم گیری های اقتصادی دولت امروز با اعلام پذیرش استعفای مسعود نیلی از سوی رئیس جمهور مشخص شد دولت با تغییر مهره ها در پی جهت گیری تازه ای در رویکرد اقتصادی است.
در ماههای اخیر یکی از چهرههایی که آماج شدیدترین حملات بوده، مسعود نیلی بوده تا بالاخره امروز رئیس جمهور ضمن تشکر از همکاریهای ارزشمند مسعود نیلی با دولتهای یازدهم ودوازدهم با استعفای وی از سمت دستیاری ویژه رئیس جمهور در امور اقتصادی ودبیر ستاد هماهنگی اقتصادی موافقت کرد. به نظر میرسد رفتن مسعود نیلی از شورای پول و اعتبار مقدمات فاصله گرفتن دولت از مسعود نیلی و البته دیدگاهها و نگاههای او باشد.
*مسعود نیلی که بود؟
مسعود نیلی در سال ۱۳۵۹ در رشته کارشناسی مهندسی سازه از دانشگاه صنعتی شریف فارغالتحصیل شد و در سال ۱۳۶۴ توانست مدرک کارشناسی ارشد طراحی سیستمهای اقتصادی خود را از دانشگاه صنعتی اصفهان دریافت کند. وی بعدها به انگلستان رفت و در رشته اقتصاد در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری اقتصاد در دانشگاه منچستر انگلستان تحصیل کرد و در سال ۱۳۷۴ فارغالتحصیل شد
منتقدان مسعود نیلی اقتصاددانان طیف نهادگرا هستند. نیلی به عنوان اقتصاددانی لیبرال از سوی منتقدانش معرفی میشود و این عنوان به برچسبی برای حمله به او تبدیل شده است.
منتقدان مدعی اند که نیلی یکی از متفکران و نظریه پردازان اصلی جریان اقتصادی است که کشور را به وضعیت کنونی رسانده اند. آنها میگویند نیلی، همکاران و همفکرانش در زمان ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی با اتخاذ سیاست تعدیل ساختاری و آزادی سازی اقتصادی، تورم سرسام آور و بیمار گونهای به اقتصاد ایران تحمیل کردند و از طرف دیگر وضعیت تولید در کشور را به بن بست کشاندند.
بیشتر منتقدان نیلی اقتصاددانان مشهور به "نهادگرا" و همچنین اقتصاددانان "چپ گرا" و طیفی از اقتصاددانان اصولگرا هستند. چهرههای شاخصی همچون فرشاد مومنی، احمد توکلی، عباس شاکری، حسین راغفر، محسن رنانی، علی دینی ترکمانی و... از منتقدان مسعود نیلی و همفکرانش هستند.
مسعود نیلی در دور دوم ریاست جمهوری حسن روحانی به عنوان دستیار ویژه رییس جمهور در امور اقتصادی همکاری خود با دولت را ادامه داد. اما ظاهرا این همکاری اخیرا با چالشهایی روبه رو شده است. چندی است زمزمههای استعفای نیلی از دولت منتشر شده، اما خبر رسمی در این باره در دست نیست.
با این حال او چندی بود در جلسات دولت دیده نمیشد و ظاهرا از تیم اقتصادی جدا شده بود. گفته میشود نارضایتی او ریشه در سیاستهای ارزی و پولی دولت در یکسال اخیر دارد.
جدای از نقش آفرینی مسعود نیلی در دورههای مختلف به عنوان یک تئوریسین اقتصادی، مسئله دیگر در مورد او وجود دارد که باعث شده منتقدان بیشترین انتقادات خود را به سمت او بکشانند و او را متهم ردیف اول وضعیت اقتصادی کشور جلوه دهند.
او یکسالی می شود نقشی کمرنگ در جلسات داشته است به گونه ای که چند ماه قبل در برنامه پایش مجری با خواندن توئیت محسن جلالپور رئیس سابق اتاق بازرگانی مبنی استفای مسعود نیلی مشاور ارشد اقتصادی رئیس جمهور که نوشته بود : آقای نیلی بیش از ۱۰ ماه و از ابتدای سال در هیچ نشست دولتی شرکت نکره و استعفا داده است.
این برنامه با انتشار عکس مسعود نیلی مشاور اقتصادی و تئوریسین اقتصادی دولت در جمع تیم اقتصادی دولت نشان داد که نیلی استعفا نداده و کماکان در این جلسات اقتصادی دولت شرکت می کند.
مسعود نیلی از ابتدای برگزیده شدن حسن روحانی به عنوان مشاور اقتصادی رییسجمهوری برگزیده شد. مسعود نیلی در 4 سال وزارت طیبنیا دوران پر فراز و نشیبی را طی کرد. مکتب فکری اقتصادی نیلی با طیبنیا تفاوت جدی دارد. اختلافات در ترکیب تیم اقتصادی دولت در دولت یازدهم از موضوعاتی بود که همواره از سوی منتقدان دولت طرح میشد و برخی غیبت طیبنیا در کابینه دولت دوازدهم را فراهم نبودن امکان هماهنگی تیم اقتصادی دولت تحلیل میکردند.
با شروع دولت دوازدهم به نظر میرسید حسن روحانی تلاش دارد مساله هماهنگی در تیم اقتصادی دولت را روشن کند. بر اساس حکم حسن روحانی، مسعود نیلی به عنوان دستیار ویژه رییسجمهور در امور اقتصادی و دبیر ستاد هماهنگی اقتصادی منصوب شد. هرچند نیلی در دولت یازدهم هم به عنوان مشاور رییسجمهور در امور اقتصادی بود اما به نظر میرسید در دولت دوازدهم او نقشی متفاوت را در تیم اقتصادی دولت ایفا خواهد کرد. زمانی که لیست وزرای پیشنهادی رییسجمهور برای رای اعتماد مجلس منتشر شد به نظر میرسید مقدمات هماهنگی تیم اقتصادی دولت فراهم شده است. وزرای اقتصادی معرفی شده از سوی رییسجمهور همگی چهرههایی اجرایی محسوب میشدند. نام مسعود کرباسیان به عنوان وزیر امور اقتصادی و دارایی مطرح شده بود که یک مدیر اجرایی بود اما به هیچوجه یک چهره تئوریسین محسوب نمیشد. در بانک مرکزی نیز رییسجمهور در صحبتهای خود اعلام کرد که سیف تا پایان دوره بانک مرکزی در سمت خود باقی میماند. سیف نیز یک چهره اجرایی با سوابق بانکی بود اما وی نیز تئوریسین علم اقتصاد محسوب نمیشد. مهمترین وزارتخانه اجرایی نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت محسوب میشد که در این دوره قرار است محمد شریعتمداری به عنوان وزیر آن را هدایت کند. شریعتمداری را نمیتوان یک تئوریسین به حساب آورد. با این ترکیب به نظر میرسید قرار است تیم اقتصادی دولت با تئوریسینی مسعود نیلی به پیش رود.
*گردش به چپ با راهنمای راست!
پس از دی ماه سال گذشته، دولت دوازدهم وارد مرحله تازهای شد، افزایش افسار گسیخته نرخ ارز، نوسانات بازارهای طلا و سکه، افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی امریکا وتلاطمهای بازارها از جمله مشکلات اقتصادی بود که انتقادات به عملکرد اقتصادی را بهشدت افزایش داده بود و دولت برای جستن راهکاری برای آن تلاش میکرد. افزایش انتظارات از دولت، این مقتضیات را ایجاد میکرد که حضور دولت به منظور حل مشکلات اقتصادی بیشتر شود و برای مهار تلاطمات برنامهریزی کند. گفتوگو با اقتصاد دانان، اتخاذ سیاستهای پولی و مالی تازه، برگرداندن آرامش به بازارهای طلا و ارز، نظارت بیشتر بر بازارها و کنترل قیمتها و آماده شدن برای موج تازه تحریمها از اقدامات دولت برای مهار بحرانها بود. اما این تنها اتفاقات در حال جریان نبود. فشارها و تحولات سیاسی و اقتصادی دولت را ملزم به ترمیم کابینه دولت کرد. در این فرم، شکل تازهای از ترکیب تیم اقتصادی دولت ایجاد شد. در شرایط جدید و با توجه به سیاستهای دولت، مسعود نیلی و رویکردهای او نه تنها هماهنگکننده تیم اقتصادی دولت نبود؛ بلکه به نظر میرسد حضور او مانعی بزرگ برای هارمونی تیم اقتصادی دولت است. مسعود نیلی چه در مقام اقتصاددان و چه به عنوان یکی از ارکان تیم اقتصادی دولتهای یازدهم و دوازدهم و مسوولیتهای قبلی خود با مخالفان و موافقان زیادی روبهرو بوده است. برخی از منتقدان، مشکلات و مسائل ایجاد شده را به دلیل سیاستهایی که مسعود نیلی در طول سالهای اخیر به طور مستقیم در آن نقش داشته بهشدت از او انتقاد میکنند و موافقان معتقدند که بسیاری از سیاستهای مدنظر نیلی، آنطور که او و همفکرانش مدنظر داشتهاند اجرایی نشده و نتوانسته اثرگذاری خود را ایفا کند. مسعود نیلی تاکنون از چرایی استعفای خود سخن نگفته اما رفتن مسعود نیلی از شورای پول و اعتبار یک پیام روشن دارد. فاصله گرفتن دولت از سیاستهایی که نیلی آنها را دنبال میکرد؛ اقتصاد بازار آزاد.
حالا بعد از تغییرات چشمگیر در تیم اقتصادی دولت با استعفای مسعود نیلی که بسیاری او را تئوریسین اقتصادی دولت می دانستند مشخص است که دولت شکست سیاستهای اقتصادی خود را پذیرفته و باید منتظر جهت گیری های جدید اقتصادی باشیم.