ماجرای اسپانسرها و صدا و سیما این بار انگار به مرحله حساسی رسیده است. بینندگان رسانه ملی در یکی دو سال گذشته هر بار که تلویزیون را روشن کرده اند با برنامه ای مواجه شده اند که تلاش می کند بینندگان را قانع کند برای برنده شدن و دست یابی به جوایز ریز و درشت چند شماره و ستاره و مربع را شماره گیری کنند. این روند در ماه های اخیر به بیشتر برنامه های صدا و سیما تسری پیدا کرده است و اگر پیش تر تنها به مسابقات پیامکی بسنده می شد حالا ساخت برنامه های ترکیبی با محور اپلیکیشن های موبایلی در دستور کار قرار گرفته است. اما چرا این اتفاق افتاده است؟ جواب ان یک جمله است که این روزها از زبان بسیاری شنیده می شود.«صدا و سيما پول ندارد»!
در طول چند سال گذشته اين جمله بارها از زبان برنامهسازان، هنرپيشهها، مسوولان صدا و سيما و افراد مرتبط ديگر شنيده شده است. متاسفانه اين مساله تاثيري جدي در كيفيت برنامههاي تلويزيون هم گذاشته و اين روزها مخاطبان تلويزيون مجبور به تماشاي حجم فراواني از برنامههاي تبليغاتي و مشاركتي در لابهلاي برنامههاي نمايشي سيما هستند.
*ورود اسپانسرها به رسانه ملی
از دهه80 و با توجه به قوانین اداره رسانه ملی، این سازمان عریض و طویل برای تأمین نیازهای مالیاش، به سمت همکاری با شرکتهای مختلف رفت. شرایط به گونهای شد که همکاری جام جم با شرکتها برخلاف گذشته فراتر از پخش آگهیهای مرسوم بازرگانی شد. دیگر این تعامل منحصر به چند دقیقه آگهی بازرگانی میان برنامه نبود و شرکتها در تولید برنامهها و سریالها وارد مشارکت شدند. شرکتها در برنامههای موضوعی و بعضاً غیر مرتبط وارد مشارکت شدند و از این طریق بخشی از بودجه تلویزیون برای اقدامات زیرساختی ذخیره میشد. هرچند که در برخی موارد کم و کیف این تعامل باعث نقدهایی بود اما این راهی بود که در شرایط آن روزهای سیما بهترین انتخاب بود. با گذشت زمان و اوایل دهه90 و با کسری بودجه شدید و بحران مالی سازمان صداوسیما، نقش اسپانسرها در تلویزیون افزایش یافت. مدیران سیما که حساب بانکی سازمان را خالی میدیدند، برای رفع بخشی از مشکلات مالی درهای جام جم را برای حضور پررنگتر اسپانسرها باز کردند. شرایط طوری پیش رفت که حتی برخی از برنامهها به طور کامل سفارشی و مشارکتی شدند؛ برنامههایی که تریبون معرفی یک برند یا شرکت بودند.
میتوان قالب تبلیغاتی-بازرگانی تلویزیون را روندی دانست که با آگهیهای بازرگانی، زیرنویس و لوگو شروع و بعدتر به حضور مستقیم کمپانیها در قالب اسپانسر برنامهها منجرشد؛ اما با گسترش استارت آپها و گونههای جدید فعالیت اقتصادی، روشهای جدیدی برای تعامل مخاطب و شرکتها به وجود آمد؛ روشهایی که عمدتاً بر بستر اپراتورهای موبایل بود. پس از ارسال پیامک که به مرور درحال کم رنگ شدن است، استفاده از اپلیکیشنها و همچنین کدهای USSD یا همان Unstructured Supplementary Service Data (ارسال پیام از طریق کد دستوری) افزایش پیدا کرد. برنامههای مختلف تلویزیون برای مشارکت مخاطبانشان از این روشها استفاده کردند. همین موضوع باعث رونق گرفتن این روش و روی آوردن شرکتهای خاص فنآورمحور به این سمت تبلیغات شد. برنامهسازان با این (#*)ها درعین مشارکت دادن مخاطبانشان در برنامه، کمپانی مورد نظر را تبلیغ و بودجه برنامه را دریافت میکردند.
*ورود ت به تلویزیون
اخیراً شرکتی به نام «ت» عهده دار انجام امور تبلیغاتی رسانه ملی در حوزههای مختلف است. شرکتی که تحت قرارداد با بخش بازرگانی سازمان صداوسیماست. برخی اخبار غیر رسمی از قرارداد سه ساله این شرکت با سازمان صداوسیما برای مالکیت برامور تبلیغاتی ازاین دست خبر میدهند؛ برخی مبلغ این قرارداد را حدود هزار میلیارد تومان عنوان میکنند. در سایت این شرکت برای معرفی فعالیتهای شرکت ت ادعا شده: «ت تبلیـغات شما را بـر بسـتر خـدمات ارزشافـزوده مخـابرات و ارتبـاطات سیـار ارائه مینماید.
هم اکنون بسیاری از کسب و کارهای فعال در زمینه ارائه خدمات ارزش افزوده مخابرات و ارتباطات سیار از طریق ت اقدام به پخش آگهیهای خود در رسانه ملی مینمایند... یکی از خـدمات بسته تبـلیغاتی ت انجام تبلیـغات بــازرگانـی بر بــستر امواج رســانه مـلی میباشد. این شرکت از طریق عقد قرارداد همکاری با سازمان بازرگانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران اقدام به پذیرش و جذب آگهیهای رسانه ملی مینماید.» دراین که داشتن برنامهای مشخص برای تعیین تکلیف اوضاع مالی تلویزیون، امری لازم است شکی نیست. با توجه به سیاستهای اقتصادی کشور، برون سپاری برخی از فعالیتها به شرکتهای غیر دولتی نیز اقدامی درست است اما دراین زمینه برخی ابهامات به وجود آمده است. مبلغ قرارداد این شرکت و حوزه فعالیتش چقدر است؟ این شرکت طی چه فرآیندی چنین امتیازی را به دست آورده و آیا این شرایط به یک محیط انحصار و احیاناً دامپینگ منجر نخواهد شد؟
*اوضاع خوب نیست
یکی از برنامهسازان تلویزیون که با توجه به شرایط جدید بازرگانی تلویزیون، برنامهاش با مشکل مواجه شده است، در این رابطه به «صبحنو» میگوید: سازمان صدا وسیما حق دارد برای شفافیت و یکپارچه شدن فعالیت اسپانسرها قوانین مشخصی داشته باشد و هیچ کس با این رویه مشکلی ندارد؛ اما قوانین جدید قدری غیر شفاف و مسألهساز شده است. برای مثال برنامه ما که بخش عمده بودجهاش را که صرف تولید برنامه و دعوت چهرهها میشود از طریق اسپانسر تأمین میکرده است. وی ادامه داد: ما به سختی و در شرایط بحران مالی سازمان، به تولید برنامه میپردازیم و توانستهایم از طریق جذب اسپانسر، برنامهای جذاب تولید کنیم که مخاطبان ایرانی را پای رسانه ملی بنشاند اما امروز با مشکلات جدی مواجه شدهایم. برای مثال اسپانسر طرف قرارداد ما، در عوض تبلیغ، مبلغ مشخصی به برنامه ارائه میکرده اما امروز با توجه به حضور ت، این شرکت شرایط جدیدی را طلب کرده است.
این شرکت خواهان دریافت مبلغی بسیار بیشتر شده که طبیعتاً به همین خاطر، اسپانسر توان تأمین مالی را ندارد و از مشارکت انصراف میدهد. حال باید ببینیم که این روند به کجا ختم خواهد شد و ت باعث تعطیل شدن چند برنامه پربیننده خواهد شد؟
*خداحافظی با ستاره ها
همه بینندگان رسانه ملی اتفاقی که برای برنامه نود افتاد را به خاطر دارند. اختلاف فردوسی پور با مدیران شبکه سه بالاخره سبب شد تا یکی از قدیمی ترین برنامه های تلویزیون و مجری محبوبش از آنتن رسانه ملی کنار گذاشته شوند تا زمزمه هایی مبنی بر خداحافظی تلویزیون با ستاره های پرطرفدار و موج تازه ستاره کشی در تلویزیون شنیده شود.
در این میان شایعاتی منتشر شد که مضمون ان نقش شرکت های اسپانسری در کنار گذاشتن عادل فردوسی پور را برجسته می کرد و نگذاشته بود اسپانسرها به برنامه اش وارد شوند کنار گذاشته شده است. اگر این شایعه درست باشد یعنی صدا و سیما این روزها دارد درامد را به برنامه سازی پر مخاطب و حرفه ای ترجیح می دهد.
*ماجرای یک استفتا
در یک هفته گذشته انتشار استفتایی از سوی یکی از مراجع تقلید دوباره روند برنامه سازی در صدا و سیما و اسپانسرهایش را نشانه گرفت تا این بار ماجرا وارد فاز تازه ای شود.
چند روز قبل آیتالله مکارم شیرازی در پاسخ به یک استفتا درباره شیوه انتخاب میهمان و اجرای یک مسابقه تلویزیونی نوشت: "بسمهتعالی ــ این کار قمار است و کسانی که شرکت میکنند مالک آن جوایز نمیشوند. همیشه موفق باشید". این استفتا در فضای مجازی بازتاب گستردهای داشته است و برخی از دستاندرکاران این برنامه را به واکنش واداشته است.
آیتالله مکارم شیرازی همچنین دیروز نیز در جلسه خارج از فقه با تاکید دوباره بر این نکته گفت که این مساله نوعی بخت آزمایی و قمار است، سایر حضرات آقایان هم همین نظر را گفتهاند و ما البته با صراحت بیشتری بیان کردهایم.
گفتنی است در گزارشهای مختلفی به این نکته اشاره شد که «رهبر انقلاب در سال ۸۳ یک مصاحبهای دارند و در آن مصاحبه اعلام میکنند مسابقههایی از این جنس را تأیید نمیکنند و این گفتار معظمله در همهجا وجود دارد و در عیان توضیح دادند و پیگیری کردند»؛ ایشان بهصراحت فرمودند: «شخصی تماس میگیرد و بهخاطر هیچی، به او جایزه میدهند. یک روز من دیدم در یک برنامه تلویزیونی پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ برای اینکه به چند سؤال جواب داد! این سرگرمیِ خیلی جالبی نیست. پنج میلیون تومان، تقریباً حقوق دو سه سال یک کارمند متوسط است (سخنان مربوط به سال ۱۳۸۳ است).
رهبر معظم انقلاب روز گذشته در آغاز هفته کار و کارگر در دیدار هزاران نفر از کارگران صنایع مختلف، کار جهادی و بیوقفه را از شرایط مهم رونق تولید و تحقق راهبرد عزتآفرین اقتصادی مقاومتی دانستند. معظمله همچنین در بخشی از سخنان خودشان به موضوع روشهایی شبیه به «بختآزمایی» هم اشاره کردند. مقام معظم رهبری تأکید کردند: «تواناییهای ملت ایران و جوانان پرتلاش و خوش استعداد میهن را بسیار فراتر از وضع فعلی است. باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج دهیم و روحیه انتظار برای ثروت بادآورده را از بین ببریم و روشهایی شبیه بخت آزمایی را ترویج نکنیم که دستگاههای مختلف از جمله صدا و سیما باید متوجه این معنا باشند.»
اشاره این سخنان به پخش مسابقه ای است که این روزها و در نخستین ماه از سالی که به نام رونق تولید نامگدذاری شده است در ازای چند پاسخ و حضور در یک برنامه تلویزیونی به برندگان پاداش چند میلیونی می دهد.
برنامههایی از همین دست و قرعهکشیهای متوالی و پرشمار در صداوسیماست که در رواج فرهنگ بد و نادرست «میل به یکشبه پولدار شدن» تأثیر دارد. این که منتظر بنشینید تا یک روز پولهای قلمبه و بادآوردهای برنده شوید و لازم نباشد برای یک دهم آن یک سال تمام و هر روز سر کار بروید.
چنین سوژه جذابی همواره در تمام دنیا جواب داده اما جیب مردم را خالی کرده. متأسفانه در ایران هم ماجرا به همین منوال پیش میرود، آن هم از سوی رسانه انحصاری که داعیه ملی بودن را دارد اما آیا واقعاً در حکومت اسلامی، فعلی که شباهت بسیار زیادی به قمار دارد (حتی برخی مراجع از جمله آیتالله مکارم شیرازی آن را مصداق قمار دانستهاند) و در حال خالی کردن جیب مردم است هم باید اجرا شود؟!
*«برنده باش» می بازد؟
برنامهای که گلزار آن را اجرا میکند و داعیه افزایش اطلاعات عمومی جامعه را فقط شعار میدهد، پشت پرده عجیبی دارد. برنده باش یک اپلیکیشن موبایل را تبلیغ میکند که مردم با استفاده از آن و پاسخ دادن به سوالهایش، میتوانند در نهایت به مسابقه تلویزیونی راه پیدا کنند. این چیزی است که گلزار و گردانندگان این مسابقه میگویند اما ماجرا در عمل چیز دیگری است!
حضور در این برنامه به این سادگیها که به نظر میرسد نیست. شما زمانی که وارد این برنامه میشوید متوجه میشوید هزاران نفر بالاتر از شما حضور دارند و باید همه را کنار بزنید. سوالهای رایگانتان هم که تمام میشود، تازه نوبت درآمد گردانندگان این قمار شیک سر میرسد. قماری که جایزههای ناچیز اعطاییاش حتی با در نظر گرفتن هزینههای ساخت و پخش برنامه تلویزیونی، به هیچ وجه قابل قیاس با درآمد هنگفتی که از جیب مردم به دست میآورد، نیست. نشانهاش، پولهایی که هزاران شرکت کننده دیگر دادهاند اما نتوانستهاند در صندلی مقابل محمدرضا گلزار قرار بگیرد!
طی یکی دو روز گذشته استفتائی از مراجع تقلید منتشر شده که دیروز از جانب دفتر این مرجع هم تأیید هم شد. آیت الله مکارم شیرازی به صراحت شیوه برگزاری این برنامه و اپلیکیشن آن را مصداق بارز قمار اعلام کرده و درآمد حاصل از آن را نامشروع عنوان کرده اند. هر چند اینستاگرام شبکه سیما بلافاصله به نقل از مسئولان این مسابقه عنوان کرد که «فرض مطرح شده در سوال استفتا کامل نیست و طبیعتاً فرض ناکامل، جایگاه سوال را مخدوش میسازد.»
با انتشار این استفتا و بعد از تذکر مقام معظم رهبری امروز رییس سازمان صدا و سیما در پی بیانات رهبر معظم انقلاب، طی دستوری خواستار تجدید نظر این سازمان در ظهور و بروز رسانه ای اسپانسرهایی شد که مانع ترویج فرهنگ کار و تلاش هستند.
به گزارش روابط عمومی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، عبدالعلی علیعسگری در پی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر جلوگیری از ترویج روشهایی که فرهنگ کار و تلاش را تضعیف میکنند، در دستوری به اداره کل بازرگانی سازمان صدا و سیما خواستار تجدید نظر در ظهور و بروز رسانه ای اسپانسرهایی شد که مانع ترویج فرهنگ کار و تلاش هستند.
در متن دستور رییس سازمان صدا وسیما خطاب به اداره کل بازرگانی این سازمان آمده است: «با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در مورد فرهنگ کار به مناسبت روز کارگر، نسبت به بروز و ظهور رسانه ای اسپانسرهایی که مانع این فضیلت هستند تجدید نظر کنید.»
با این دستور به نظر می رسد کار برنامه هایی نظیر برنده باش در تلویزیون تمام شده باشد و از این پس اسپانسرها نتوانند انگونه که می خواند انتن رسانه ملی را تسخیر کنند. برای دیدن این اتفاق باید منتظر روزهای آینده بود.