در یک سایت مشهور تبلیغاتی آگهی عجیبی مبنی بر فروش شهاب سنگ توجه رسانهها را به خود جلب کرده است.
این آگهی عجیب که با موضوع فروش شهاب سنگ منظومه شمسی به قیمت یک میلیارد تومان در سایت .... منتشر شده است نشان می دهد برخی افراد خوشخیال از راه تجارت شهابسنگها در فضای مجازی به دنبال یک شبه پولدار شدن هستند.
در همین رابطه باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی به ماجرای فروش این سنگ ها در ایران پرداخت و نوشت: این روزها اگر گشتی در شبکههای اجتماعی بزنید، با انبوهی از تبلیغات و روشهای عجیبوغریب برای یکشبه پولدار شدن روبهرو میشوید.
چند سال پیش بود که بازار فروش دستگاههای فلزیاب رونق بسیار زیادی پیدا کرده بود و عده زیادی به امید واهی یافتن گنج، تمام سرمایه خود را به سودجویانی سپردند که دام خود را در گسترش این توهم گسترده بودند. حالا پس از گذشت چند سال این روش قدیمی رنگی تازه به خود گرفته و اینبار افراد خوشخیال بهدنبال پولدار شدن از راه گنجهای آسمانی و تجارت شهابسنگها هستند و در پشت پرده هم عدهای از ترغیب افراد به این تجارت، پول خوبی به جیب میزنند! اما واقعیت چیست و آیا با راهافتادن در صحراها به امید یافتن شهابسنگ میتوان یکشبه پولدار شد؟!
شهابسنگها قطعه جامدی از بقایای جامانده از جرمهایی مانند یک دنبالهدار، سیارک یا شهابواره است که توانسته پس از گذر از جو و تحمل اصطکاک آن و درخشش به صورت شهاب، بر سطح زمین یا سیاره دیگری سقوط کند. باید بدانیم این سنگها پیش از ورود به جو زمین «شهابواره» و پس از درخشش در جو «شهاب» نامیده میشوند. انگیزه نهایی از مطالعه شهابسنگها بررسی ترکیب شیمیایی بخشهای مختلف سیاره زمین و سایر سیارههای سنگی بوده و از این طریق میتوان فرآیندهایی را که منجر به تشکیل این سیارهها شدهاند به دقت بررسی کرد.
مانند هر سنگ کمیاب دیگری، شهابسنگها نیز به دلیل کمیاببودن و اطلاعاتی که با خود همراه دارند، توجه مجموعهدارانی که بهدنبال اشیای خاص و منحصربهفرد هستند را به خود جلب کرده و از سوی دیگر مورد توجه محققان برای مطالعات سیارهشناسی قرار دارند.
دکتر حامد پورخرسندی، پژوهشگر پسادکترای شهابسنگشناسی و شیمی کیهانی در دانشگاه بروکسل، درخصوص عوامل تأثیرگذار بر تعیین ارزش شهابسنگها میگوید: شهابسنگها هر چقدر تازهتر و بزرگتر باشند و جنس نادرتری داشته باشند، مانند شهابسنگهای مریخی یا شهابسنگهای ماه قیمت بیشتری خواهند داشت. البته معمولا این ارزشگذاری براساس میزان تمایل مجموعهداران به داشتن شهابسنگهای نادر تعیین میشود و معمولا ارزش علمی آنها در تعیین قیمت خیلی تأثیرگذار نیست. اما بیش از ۹۰ درصد شهابسنگهایی که در سطح زمین پیدا میشوند، شهابسنگهای کندریتی هستند که بهدلیل کثرتی که دارند، از ارزش چندانی برخوردار نیستند؛ بنابراین این که سنگی شهابسنگ باشد، الزاما به معنی قیمتیبودن آن نیست.
با این حال ما در جستوجوهایی که در میان آگهیهای ریز و درشت فضای مجازی داشتیم، با قیمتهای بسیار متفاوتی از چند هزار تومان تا گرمی صد هزار تومان برای شهابسنگها روبهرو شدیم!
خرید و فروش شهابسنگها در سالهای اخیر در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته است. همانگونه که اشاره شد، بیشتر این خرید و فروشها مربوط به مجموعهدارانی است که بهدنبال سنگهای نادر و کمنظیر آسمانی در مجموعه خود هستند. انجمن بینالمللی شهابسنگشناسی در سراسر دنیا با بررسی شهابسنگها و طبقهبندی آنها به صورت رسمی ماهیت شهابسنگ را مشخص میکند و پس از آن شهابسنگ براساس ویژگیهایی که دارد خرید و فروش میشود.
اما برخلاف این رویه جهانی، در کشور ما شرکتهای متعددی بهصورت رسمی بهعنوان شرکتهای گوهرشناسی ثبت شدهاند که با دریافت مبالغ گوناگون و قسمتی از سنگ، مدعی شناسایی و تأیید شهابسنگ هستند. اما متاسفانه هیچ یک از این مجموعهها زیرنظر هیچ سازمان یا مرکز تحقیقاتی فعالیت نمیکنند و در حقیقت هیچ نظارتی بر قانونی یا غیرقانونی بودن فعالیتهای آنها وجود ندارد. این شرکتها باتوجه به این که برای سنگ ارائهشده شناسنامه داخلی یا بینالمللی بخواهید از یک میلیون تومان تا چند میلیون تومان (براساس نرخ روز دلار!) هزینه دریافت میکنند. این در حالی است که به گفته دکتر پورخرسندی هیچ مرکز رسمی طبقهبندی شهابسنگی در سراسر دنیا هزینهای برای بررسی سنگها دریافت نمیکند! اما کم نیستند شرکتهایی که به اسم ارسال نمونه به مراکز پژوهشی خارج از کشور هزینههای بسیار گزافی از علاقهمندان بیاطلاع دریافت میکنند که البته شاید حتی آن را به مرکز معتبری ارسال هم نکنند! دکتر پورخرسندی در اینباره میگوید: بسیاری از این شرکتهای داخلی در ازای دریافت مبالغ هنگفت، یک ورق کاغذ با متن انگلیسی به دست مخاطب میدهند که روی آن به انگلیسی نوشته شده «گواهی میشود این سنگ یک شهابسنگ است»، اما این کاغذ هیچ پشتوانه دانشگاهی معتبری ندارد. وی در این رابطه توضیح میدهد: من در سالهایی که صرف بررسی شهابسنگها کردهام، تصاویر زیادی از ایران دریافت کردهام که در همان نگاه اول مشخص است شهابسنگ نیست؛ اما یابنده برای آن سنگ معمولی، شناسنامه شهابسنگ از شرکتی مدعی فعالیت در زمینه خریدوفروش شهابسنگ دریافت کرده و مدعی است به او گفتهاند شهابسنگش میلیونها تومان میارزد. این افراد وقتی از من میشنوند سنگشان زمینی است و ارزشی ندارد، برآشفته میشوند، تهدید میکنند و حتی برای من که محققم و بابت تشخیصم از آنها پولی نمیگیرم، مزاحمت ایجاد میکنند.
گشتی در بازار مکاره شهابسنگ
در میان جستوجوهایی که در اینترنت داشتیم در یک فروشگاه اینترنتی با کیتی برای آزمایش شهابسنگ به قیمت ۱۷۵ هزار تومان مواجه شدم. زمانی که با این فروشگاه تماس برقرار کردم، فروشنده با اطمینان از عملکرد بسیار خوب این کیت برای شناسایی شهابسنگها تعریف میکردند. دکتر پورخرسندی درباره صحت عملکرد چنین کیتهایی به جام جم میگوید: این کیتها به هیچ عنوان نمیتواند تأییدی قطعی برای تشخیص شهابسنگ باشد. این محلولها فقط قادر به شناسایی سنگهایی هستند که میزان بالایی نیکل دارند. اما این ویژگی، ویژگی مشترک بین تمام شهابسنگها نیست و فقط گروهی از شهابسنگهای آهنی ممکن است از این طریق به صورت اولیه شناسایی شوند. معمولا در خارج از ایران از چنین کیتهایی برای آموزش به کودکان در مدارس استفاده میشود!
با یکی دیگر از شرکتهای خصوصی که آگهیاش را در اینترنت دیدیم و مدعی بود برای شهابسنگهای مکشوفه، گواهی از طرف شرکت خودشان صادر میکند، تلفنی گفتگو کردیم. نماینده این شرکت مدعی بود برای بررسی اولیه و پیش از هر آزمایشی مبلغ صد هزار تومان و در صورت انجام آزمایش و صدور گواهینامه، بسته به ابعاد و نوع شهابسنگ مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به بالا دریافت میکنند. این گواهیها نیز به گفته دکتر پورخرسندی فقط نزد خود آن شرکت و کسانی که آن شرکت را قبول دارند معتبر است.
برخی تبلیغات در فضای مجازی ادعا می کنند ممکن است البته در دل شهابسنگ ها نوعی الماس باشد که در این صورت قیمت خیلی بالایی پیدا می کند و با این شیوه افراد را گول می زنند.
دکتر پورخرسندی درباره این اظهارات با خنده تلخی میگوید: اینکه در داخل شهابسنگ الماس باشد کاملا بی ربط است. بهعلاوه در حال حاضر بنده به بلژیک آمدهام و دیگر در فرانسه نیستم که این افراد احتمالا بتوانند بدون اطلاعم از کار تحقیقاتیام سوءاستفاده کنند. ضمن اینکه همکاران من در آن مرکز نیز حتی یک یورو برای بررسی و طبقهبندی شهابسنگها و صدور شناسنامه از کسی دریافت نمیکنند. من نمیدانم این افراد چنین هزینههایی را با چه مجوزی از هموطنان ناآگاه ما دریافت میکنند. متاسفانه باید بگویم برخی هموطنان ما بهقدری عکس از سنگهای زمینی و ایمیل به زبان فارسی یا با انگلیسی نامفهوم به مرکز مطالعات و آموزش علوم زمین در فرانسه ارسال و سماجت بیهوده کردهاند که باعث شرمندگیام نزد همکارانم شده است.» وی میافزاید: «متأسفانه در یکی از دانشگاههای کشور نیز چند زمینشناسگرد هم جمع شدهاند و شرکتی تشکیلدادهاند، برای شهابسنگها گواهی صادر میکنند و از مردم هزینه میگیرند، ولی این گواهیها نیز جز نزد کسانی که آن زمینشناسان و گروهشان را قبول دارند، اعتبار خاصی ندارد. اینها حلقهای از خریدار و فروشنده تشکیل دادهاند. مردم مراقب باشند.»