رونق صنایع دستی با توسعه گردشگری

الهام پارسا معین: هنر نقش بزرگی در اعتلای هرکشوری دارد،اما دسته ای از هنرها هستند که نشان دهنده ی فرهنگ غنی و تمدن بوده واز طریق آن می توان پیشینه فرهنگی و تاریخی یک ملت را به سایر کشورها و ملل دیگر شناساند .ایران کشوری با تمدن وقدمت طولانی است این تاریخ مشعشع با تنوع آثار تاریخی، هنری و سنتی بستری مناسب را فراروی گردشگران بین المللی قرار داده و ظرفیت عظیم ارزآوری را برای کشور ایجاد نموده است و در این زمینه صنایع دستی ایران بر تارک این فرصت می درخشد. این صنایع دستی هستند که خریداری می شوند وقسمتی از فرهنگ وتمدن ما را با خودشان می برند واز این طریق فرهنگ ما به جهان صادر می شود.قطعه ای از فرهنگ مابه خانه های گردشگران برده می شود که با هرنگاه به آن یاد وخاطره ی سفر به ایران و عظمت و شکوه آن برایشان زنده می شود واین البته کمترین تاثیر هست. اما این راه باید هموار باشد تااین پروسه طی شود.

امروز باوجود تحریم ها واز بین رفتن ارزش پول ملی شاهد این هستیم که از این فرصت به خوبی استفاده نمی شود و توریست های بسیار کمی به ایران می آیند و باوجود تورم، اولویت اول مردم کشورمان نیز تامین کالاهای اساسی است و این شرایط مضایق زیادی را برای دست اندرکاران هنرهای سنتی ایجاد کرده است؛ گردشگران نمی آیند و مردم علاقه مند نیز توان خرید ندارند و در این بین آنچه که می تواند یک دست اندر کار هنر را به استمرار و روشن نگه داشتن چراغ این نوع کسب و کار حفظ کند علاقه است و عشق و نه چیز دیگر. مردم خودمان نیز اول به دنبال خرید کالای اولیه هستند ،پس آن چیزی که باعث می شود فردی که شغل فروش صنایع دستی را دارد برسر شغل خود بماند عشق به شغل وایران وایرانی است .درراسته ی خیابان نجات اللهی چند مغازه هستند که اصالت می فروشند وبر تعهد وعشق شان پای بندند ،اگرچه که در این شرایط سخت اقتصادی کسب وکارهای دیگر سود آورترند ولی عرق ملی وتعصب به هنر سنتی بومی مانع از تغییر شغل شان شده است .به سراغ مغازه صنایع دستی چهلستون رفتم وبااستاد حسین امینی پور مصاحبه ای داشتم که سخنانش تصویر روشنی از شرایط حاضر را ترسیم می کند و خواندنی های زیادی را در بر دارد.

• لطفا بیوگرافی مختصری از خود بیان کنید؟

  من حسین امینی پور متولد 1330 در اصفهان هستم .سال 1366 در این مغازه شروع به کار کردم. در دهه چهل شمسی مینا در اصفهان می ساختم.آن موقع که شروع بکار کردم 7 سال بیشتر نداشتم وحتی قدم به بالای میز هم نمی رسید.این شروع از هفت سالگی بواسطه ی یکی از آشنایانمان بود که کار صنایع دستی انجام می داد وباعث علاقه مندی من شد.من هم کار می کردم وهم درس می خوندم یعنی زندگی همه در آنموقع اینگونه بود .من حدود 30 سال مینا کار کردم وساختم .

• _ کمی از پایتخت مینا کاری برای ما بگویید.

  اصفهان پایتخت مینا کاری است .مینا کاری از قبل از صفویه بود ولی در صفویه رونق گرفت ،علت آن هم اینست که در زمان صفویه پایتخت به اصفهان انتقال پیدا کردو آثار باستانی را در این شهر گسترش دادند .از جمله ی این آثار می توان به سی وسه پل ،پل خواجو ومسجد شیخ لطف الله اشاره کرد.این آثار همه کاشی کاری داشتندو طراحان این کاشی ها آمادگی برای میناکاری بواسطه ی شباهت آنها به هم داشتند وهر دوکاررا انجام می دادند .پس نقوش مینا اقتباسی هست از مساجد وابنیه تاریخی .

• در تهران آموزش صنایع دستی از جمله مینا کاری به چه صورت است؟

  در تهران آموزش میناکاری وصنایع دستی قبلا در میراث فرهنگی بسیار قوی بود ولی امروز بااینکه وسعت مکان وکلاس های مختلف دارند اهمیت زیادی داده نمی شود.در گذشته در میراث فرهنگی کسبه ی صنایع دستی حتی می رفتند آموزش می دادند ،طرح می دادند ولی امروز شاهد ضعف دراین قسمت هستیم .البته درتهران آموزش صنایع دستی در دانشگاه های هنر هم هست ولی باآن چیزی که می شود با تجربه در بازار بدست آورد متفاوت است وصرفا آکادمیک است .آموزش توام با تجربه ی افرادی که کار صنایع دستی انجام می دهند می تواند نقطه ی قوتی در کنار یادگیری سواد دانشگاهی باشد.

• حضور بانوان در صنایع دستی به چه صورت است ؟

  در گذشته یعنی حدود 40 سال پیش از بانوان در ساخت صنایع دستی به ندرت استفاده می شد ولی امروز شاهد حضور گسترده ی آنان در مینا کاری،قلمزنی وفیروزه در اصفهان هستیم .البته در صنعت فرش بافی از گذشته تا به امروز حضور پررنگی داشته اند.به طور کل حضور بانوان باعث شده کیفیت کارها بالاتر برود ،چون آن ها ظرافت را در نظر می گیرند.

• چه قدرخوب ! روند ساخت مینا رو بطور خلاصه برای ما بیان کنید.

  مینا ابتدا از مس تشکیل می شود .وبواسطه ی هر شکلی(بشقاب ،گلدان و...) با دستگاه خاصی این مس ها برش می خورند .مثلا برای گلدان مس با دستگاه خم می شود وبعد در آن قیر می ریزند وبعد با چکش روی آن نقش ونگار می زنند .مرحله ی بعد سه لایه لعاب سفید می دهند وهر بار در کوره بین 600_700 درجه باید حرارت ببیند وبرای بار چهارم نقاشی می شود ودوباره در کوره با همان درجه حرارت گذاشته می شود .برای نقاشی اگر از رنگ خوب استفاده شود مینا بصورت زیبا وبراق جلوه می کند.

• _ چقدر زحمت وسختی برای ساخت یک گلدان مینا کشیده می شود وواقعا زیبا هستند .پیشرفت تکنولوژی چه تاثیری برروی صنایع دستی به نسبت قبل ایجاد کرده دارد؟

  نو آوری های بسیار گسترده بخاطر پیشرفت تکنولوژی بوجود آمده وکارها به شدت نسبت به قبل زیباتر واز کیفیت بهتری برخوردارند.برای مثال برای ساختن مینا را باید600_700 درجه حرارت ببیند ومس ورنگ آن که اکسید فلز بود باید خوب پخته شود ،ولی در آن زمان کوره ها دستی بود وممکن بود تمام قسمت های یک اثر درست پخته نشود ولی امروز با پیشرفت فناوری دستگاه های کوره بسیار پیشرفته تر از قبل هستند وعلی رغم کنترل دما در کوره باعث می شود تمامی قسمت های یک محصول خوب پخته شود ومحصول نهایی بی نقص تر از گذشته است واین پیشرفت علاوه بر زیبایی کارها را آسانتر کرده است. استاد امینی پوربرای ما چند تن از استادان مشهور صنایع دستی را نام می برید. در زمان قدیم استاد صنیع زاده بودند که افتخار شاگردیشان را داشتم ،استاد فیض اللهی که دختر وپسر ایشان کار پدرشان را دنبال کردند ،آقای ملک پور ،آقای زندی ،آقای کاویانی.

• از ادامه ی شغل صنایع دستی توسط فرزندان گفتید ،آیا همسر وفرزندان شما مینا کاری را دنبال کرده اند؟

  خیر ،همسرم خانه دار هستند وفرزندانم در ساخت نیستند،خودم هم 10 _15 سال هست که دیگر در ساخت نیستم .وفقط در این مغازه برای فروش صنایع دستی هستم .پسرم هم درکار فروش صنایع دستی است .

• شما که در زمره اساتید صنایع دستی هستید آیا مطالعه برای ساخت صنایع دستی داشته اید ؟

  خیر در آن زمان فقط تجربی بود وبا دیدن یاد می گرفتیم .نه دانشگاهی که درآن رشته فعالیتی داشت ،وجود داشت ونه کسی به ما توصیه ای می کرد .به صورت دانشگاهی چند سال هست که به وجود آمده وچهل سال پیش وجود نداشت .بعد از بوجود آمدن دانشگاه یکی از کسبه به نام آقای دکترشریفیان بود که در دانشگاه آموزش می داد .

• بازار عودلاجان فرصتی برای فروش هرچه بیشتر صنایع دستی در تهران بود که موفق واقع نشد بنظر شما دلایل این عدم موفقیت چه بود؟

  در قدیم در عودلاجان خیمه می دوختندوبعد به شغل های مختلف روی آوردند،بعد از آن زمان به پیشنهاد میراث فرهنگی چند سال پیش آمدند مغازه ها را بازسازی کردند وبه شکل سنتی درآوردند.یک عده تولید کننده از اصفهان برای مغازه ها آمدند ویک عده صاحب مغازه نیز جنس برای فروش آوردند.ولی توریست ها نیامدند چون جاذبه ی توریستی نیست وباید جاذبه ی توریستی باشد که برای دیدن آن بیایند.البته عودلاجان نزدیک کاخ گلستان وبازار بود ولی درخود عودلاجان فقط در یک قسمت آن چند مغازه شروع به کار کرد که از پراکندگی درست برخوردار نبود .

• _ لطفا یک خاطره از زمان قدیم برای ما بیان می کنید.

  در خیلی قدیم در دهه 30 و40 یک فروشگاه در فردوسی پایین تر از بانک ملی بود که چند طبقه داشت .در آنجا یک محوطه ی 2000 متری را برای نمایشگاه ویک محوطه ی 1000 متری را برای فروشگاه گذاشتند.اینجا اولین جایی بود که در ایران پله برقی آمد.در اینجا ماکت نقش جهان ومیدان امام اصفهان ومسجد شیخ لطف الله را ساختیم . برای ساخت آن در اصفهان ،آن موقع ها من 14 سالم بود می رفتم لب حوض می نشستم رو به روی مسجد امام وشروع می کردم به شمردن اینکه چقدر طرح به کاررفته (اسلیمی،ترنج،گل خطایی و..)،دقیقا چک می کردم که مثل آن طرحی که به من داده اند به کاررفته است یانه .وبعد به تهران آوردند ودریک جایی که اندازه ی دوبرابر این مغازه بود ،بعد نصب کردند .توریست ها با شوق وذوق می آمدند وبازدید می کردند.دورتا دور آنجا نمایشگاه بود که یکی می آمد به صورت زنده مینا می ساخت ویکی قلمزنی ،خاتم ،فرش بافی و....را انجام می داد.ومرتب توریست ها می آمدند نگاه می کردند ومیدان وبقیه ماکت های آثار تاریخی رانیز می دیدند وسپس از فروشگاه خریداری می کردند .علی رغم این ویژگی های فروشگاه فردوسی که جز موفقیت های آن محسوب می شده است این ویژگی را داشت که به موزه ی فرش وملی وکاخ گلستان نزدیک بود ،پس وقتی توریست ها برای دیدن می آمدند به این فروشگاه زیبا سر می زدند.این فروشگاه فردوسی قبل از اینکه ساخته شود اصطبل آلمان ها بود وتوسط آلمان ها ساخته شد ومدیریت اولیه ی آن را حتی یک آلمانی به عهده داشت.

• چند تا از صنایع دستی را نام ببرید وبگویید که از چه موادی تشکیل شده است.

  فیروزه کوب :20 سال است به صورت ظروف باب شده است. فیروزه کوب یکی ازمحصولات صنایع دستی می باشد که با نشاندن قطعه های کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر سطح ظرف ها ، زیور آلات و اشیاء تزیینی (از پایه هایی به جنس های مسی ، برنجی ، نقره ، ورشویی و یا برنزی) ساخته می شود. بین قطعههای فیروزه نوعی لاک تیرهرنگ قرار میگیرد. هر چه ظرف فیروزه کوبی شده پرکارتر و منظمتر باشد و فاصله کمتری بین قطعات فیروزه باشد، خاتم : مواد تشکیل دهنده خاتم شامل انواع چوب (آبنوس – فوفل – گردو – بقم – عناب – نارنج – کهکم – کبوده) ، انواع استخوان (استخوان و عاج فیل – استخوان شتر- استخوان اسب ) ، مفتول های فلزی ( برنج – آلومینیوم و بعضا نقره ) و صدف ، نخ پرک ، سریشم و لاک می باشد. گلیم :نخ ارقاج ،ابریشم،کرک ،مرینوس، وپشم .گلیم ها به سبب این نخ ها انواع مختلفی دارند

• اجناس مغازه صنایع دستی اصفهان از کدام استان ها می آیند.

  ازاصفهان:مینا،خاتم،فیروزه کوب ،پارچه قلمکار،سینی ها وگلدان های قلمرنی شیراز: بیشتر خاتم ومعروفیت آن به خاطر خاتم است. از دشت مغان آذربایجان گلیم می آید . مس کلا از کرمان هست وما قلمزنی کرمان را می آوریم .از اطراف کرمان پته دوزی می آوریم. گلیم از سیرجان می آید. مینیاتور هم از اصفهان می آید .استاد فرشچیان که افتخار شاگردی ایشان را در هتل عباسی داشتم ،اکثر طرح ها از ایشان اقتباس شده است.

• وضعیت توریست در این روزها چگونه است؟

  در آمار سالیانه ی کشور ممکن است بگویند 6 یا 7 میلیون آمدند ولی این افراد یا اهل عراق هستند که برای زیارت به ایران می آیند ویا از هند وپاکستان که صرفا فقط برای دیدن به ایران می آیند ولی نه برای خرید بعضی از توریست ها را نیز اول به اصفهان وشیراز می برند وبعد به تهران می آورند.در قدیم اروپایی ها وژاپنی ها وکشورهای حاشیه ی خلیج فارس بسیار از صنایع دستی استقبال می کردند .می آمدند عکس می گرفتند وعلاقه مند به دانستن مراحل کار بودند وبا مترجم شان می آمدند وهمه را یادداشت می کردند .ولی امروز شاهد کم شدن توریست ودر نتیجه کم شدن خرید وفروش در بازار هستیم .وضعیت بازار خیلی بد است وهمه ی کسبه ی صنایع دستی بر لب مرز در حرکت هستند.قرار بود دولت مالیات ها را کم کند ولی به این دلیل که مغازه ها زیباست یعنی پر زرق و برق هستند می آیند ظاهر را می بینند ولیست فروش را به آن ها تحویل می دهند مورد قبولشان نیست ومالیات ها را کم نمی کنند .بعضی از کالاها برای فروش نیازمند نور پردازی است .خود کالا زیباست وبرای دیده شدن باید نور پردازی شود که جلب نظر مشتری شود از جمله ی این کالا ها می توان به طلا فروشی نیز اشاره کرد .در صنایع دستی والبته بسیاری از شغل ها بعضی از جنس ها صرفا در مغازه به خواب رفته اند واصطلاح جنس بخواب را دارندواین باعث شده که سرمایه ی مردم راکد بماند ودر چرخه ی خرید وفروش کالا قرار نگیرد وفقط فروشندگان به این دلیل بر سر شغل هایشان باقی مانده اند چون عاشق کارهایشان هستند.

• _ مشتری های غیر توریست شما معمولا چه تیپ افرادی هستند ؟وباتوجه به معماری های امروز صنایع دستی آیا مورد استقبال واقع هست یانه؟

  مردم درسال های اخیر به نسبت قدیم خیلی به خرید صنایع دستی گرایش پیدا کردند و خوشبختانه دولت در چندسال پیش گفت که هدایا اداره ها از صنایع دستی تامین شودو بالواقع حدود90 درصد از هدایای ادارات وشرکت ها وکارخانه ها وبانک ها و..از صنایع دستی است.مشتری های ما چون این کالا جز کالای ثانویه هست ،افرادی که به نسبت از وضعیت مالی خوبی برخوردار نیستند به دنبال خرید این کالا ها نمی آیند ،پس مشتری های ما قشر غنی اجتماع هستند که از پس هزینه های کالاهای اولیه برمی آیند .

• آیا مغازه صنایع دستی از خارج از کشور اجناس کپی را نیز می آورد؟

  چینی ها که به کپی کردن در کارها مشهورند وبه هیچ کالایی رحم نمی کنند ،صنایع دستی را نیز بی نصیب نگذاشتند .بعضی اوقات به صورت توریستی به مغازه ها می آیند وخیلی یواشکی فیلمبرداری می کنند،پس به تبع آن از جنس ها کپی می کنند.اما خرید وفروش آن در ایران برای مغازه های صنایع دستی ممنوع است ومیراث فرهنگی واتحادیه منع کرده اند که جنس های خارجی صنایع دستی را فروشندگان خریداری کنند .البته به طور کلی این کار اخلاقی نیست که کارهای کپی را خریداری کنیم.

• از چالش های این روزهای این حرفه بنظر شما چیست ؟

  در همین زمان فعلی وضعیت دلار وتحریم ها تاثیر زیادی برکار مادارند .ما با مس وبرنج ونخ وپلی استر و...سروکار داریم .مس وبرنج در بورس هست .ما به اصفهان سفارش می دهیم می گویند نداریم یا هنوز نیامده ویا می گویند که ما پول 10 تن مس را پیش پرداخت کردیم ولی یک تن یک تن به قیمت روز به ما می دهند.در یک ماه قبل از عید یک سری جنس ها هست که می آید اما با فاکتور قبلی آن متفاوت است .این ها کمی از مشکلات این روز های ماست.

• دلالان یکی از مشکلات وبزرگترین مشکلات همه ی مشاغل هستند .بنظرشما برای جلوگیری از بروز این مشکلات می توان چه کرد؟

  فروش اینترنتی صنایع دستی کار درستی نیست که چون اول مالیات نمی دهند ودوم اینکه قیمت درستی ارائه نمی دهند ،عکس با جنس متفاوت است و.. برای اینکه مشکلات اینچنینی نباشد یا از طرف اتحادیه یک سایت اصلی درست شود که بانظارت خودشان باشد ویا کلا تمام وبسایت هاومجاری فروش اینترنتی را کنترل داشته باشند .فضای مجازی خوب است اما اگر درست استفاده شود که درنتیجه ی این خرید کالاهای درست وباکیفیت خریداری شود . ودرآخر امیدواریم که وضعیت توریسم درست شود ،چون در اصفهان 70 درصد مردم از این طریق تامین معاش زندگی می کنند ودرکوچه پس کوچه های اصفهان در مغازه ها وحتی در خانه ها مشغول تولید هستند.صنایع دستی باعث دیده شدن فرهنگ ایران وایرانی در دنیاست ،با درست شدن وضعیت تحریم ها وبه تبع آن توریست می توان از این صنعت برای آشنایی همه ی دنیا باایران سود جست. در شرایط کنونی صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران فرصت طلایی برای جذب توریست و ارزآوری هستند . باید قدر این شرایط را دانست . هنرهای سنتی ایران هر کدام می توانند یک چاه نفت تجدید پذیر باشند، ارزآوری و اشتغالزایی پایدار داشته باشند . بنا بر این توصیه می کنم از این فرصت ها استفاده کنیم و نگذاریم این علاقه مندی ها تبدیل به یاس شود. این صنایع و هنرها شناسنامه فرهنگی و هنری ایران باشند. آن ها را پاس بداریم و از مرگ و اضمحلال آن جلوگیری کنیم . من باور دارم که چرخ گردشگری و توریسم با رونق صنایع دستی بهتر خواهد گشت.