دود آلودگی هوا در چشم اقتصاد

کورش شرفشاهی: آلودگی هوا به یکی از جدی ترین چالشهای کشور تبدیل شده و نه تنها جسم مردم را تهدید می کند، بلکه روان مردم را نیز تهدید می کند. بدتر اینکه زیان های اقتصادی تعجب آوری را به دنبال دارد، زیانهایی که شاید بسیاری از مردم هرگز به آن فکر نکرده باشند.در این شرایط مردم چشم انتظار عملکرد مسولان هستند تا شاید سیستم حمل و نقل عمومی اصلاح شود، خودروهای فرسوده از رده خارج شوند، تولید خودرو با کیفیت در دستور کار قرار بگیرد، دولت الکترونیک باعث کاهش رفت و آمدهای درون شهری شود و بسیاری راهکارهای دیگر که می تواند امیدوار کننده باشد. اما ایده آل ترین روشی که مسوولان در پیش گرفته اند، تعطیل کردن مدارس است. اقدامی که با انتقادهای شدید رو به رو شده و بسیاری از مردم اعتقاد دارند که مسولان ارزشی برای سلامت دیگر اقشار جامعه قایل نیستند و ادامه روند حمایت از دانش آموزان و بی توجهی به پدران و مادران، زنگ خطر افزایش مرگ ومیر در بین پدران و مادران را به صدا در می آورد و نگرانی از کودکان یتیم را افزایش می دهد. در این بین مهمترین جمله ای که از زبان مسولان می شویم، درخواست از مردم برای دعا کردن به درگاه خداوند است تا باد بیاید و باران ببارد زیرا پس از گذشت تجربیات تلخ آلودگی هوا، هیچ اقدام زیربنایی انجام نداده ایم.

• نگاهی به آمارها

آلودگی هوا تنها کشور ما را تهدید نمی کند، بلکه به معضلی جهانی تبدیل شده است. آمارها حکایت از آن دارد که آلودگی هوا سالانه ۲۲۵ میلیارد دلار از اقتصاد جهان را از بین میبرد که سهم اقتصاد ایران از تخریب آلودگی هوا در سال ۲.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی است.

• بازی آلودگی هوا با جسم و جان

اطلاعات و آمارها بیانگر آن است که آلودگی هوا همه اقشار جامعه را تهدید می کند به نوعی که سازمان ملل در روز جهانی محیط زیست هشدار داد که از هر ۱۰ انسان روی زمین، ۹ نفر هوای آلوده تنفس میکنند. هنگامی که هر سال حدود ۷ میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جانشان را از دست میدهند، یعنی زنگ خطر به صدا در آمده و بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، این مساله به بحران جهانی مرگ تبدیل شدهاست. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، آلودگی هوا هر ساعت ۸۰۰ نفر را به کام مرگ میکشد؛ به بیانی دیگر، هر دقیقه ۱۳ نفر جان خود را به خاطر آلودگی هوا از دست میدهند. آلودگی هوای خانگی نیز هرسال باعث مرگ ۳.۸ میلیون نفر میشود. اغلب این مرگها نیز در کشورهای در حال توسعه اتفاق میافتد. ۶۰ درصد آن نیز در میان زنان و بچههاست. همچنین۹۳ درصد کودکان جهان در مناطقی که هوایشان آلوده است، زندگی میکنند. ۹۷ درصد از شهرهای جهان در کشورهای دارای درآمد پایین و متوسط، دستورالعملهای سازمان جهانی بهداشت را برای سطح کیفیت هوا رعایت نمیکنند. در کشورهایی با درآمد بالا نیز، ۲۶ درصد این دستورالعملها را اجرا نکردهاند.در آمریکا، آلودگی هوا هر سال ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را از بین میبرد. این رقم در سال ۲۰۱۴، برابر با ۷۹۰ میلیارد دلار بود.

• رابطه آلودگی هوا با اقتصاد

نیویورکتایمز در گزارشی مینویسد: «مطالعات زیادی اثبات میکنند که آلودگی هوا، روی آموزش و درآمدهای اقتصادی اثر مستقیم دارد. زمانی که حال فردی بد باشد، عملکرد خوب در مدرسه و دانشگاه، یا در محیط کار با اختلال مواجه میشود. همین اختلال، بهرهوری را کاهش میدهد. از طرفی دیگر، اگر عملکرد فرد در مدرسه و کار به دلیل مشکلات سلامت ایجاد شده باشد، تهدید آن بلندمدت است و روی بهرهوری آموزشی و اقتصادی اثر بلندمدت دارد.»

طی سالهای اخیر، آلودگی فزاینده هوا یکی از اصلیترین چالشهای کل جهان بودهاست. این چالش تنها سلامت و جان فردی انسانها را درگیر نمیکند بلکه سالانه ۲۲۵ میلیارد دلار از اقتصاد جهان را نیز از بین میبرد. بیشترین آسیب را نیز کشورهای جنوب آسیا تجربه میکنند.

• آلودگی باعث نابودی میلیاردها دلار

مطالعات جدید سازمان همکاری و اقتصاد بینالمللی نیز درباره آلودگی هوا و اثرات اقتصادی آن، نشان داده که هر سال میلیاردها دلار از اقتصاد جهان به خاطر آلودگی هوا از بین میرود و حجم آن تا سال ۲۰۶۰، چندین برابر خواهد شد.

این سازمان مینویسد: «آلودگی هوا روی سلامتی انسان و کشاورزی اثر میگذارد. به همین ترتیب، طیفی از اثرات را ایجاد میکند. در دهههای پیش رو، این اثرات گستردهتر خواهد شد. افزایش فعالیتهای اقتصادی و تقاضای انرژی به افزایش شدید آلودگی هوا منجر خواهد شد. افزایش میزان انتشار اوزون و PM ۲.۵ تاثیرات جدی روی اقتصاد خوداهد داشت. برآورد میشود که هزینههای آلودگی هوا تنها در منطقه OECD از ۲۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۱۷۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۶۰ برسد. همچنین در سال ۲۰۶۰ تعداد روزهای از دست رفته کار به خاطر آلودگی هوا که روی بهرهوری نیروی کار اثر مستقیم دارد، به ۳.۷ میلیارد در سطح جهان میرسد.

• هزینه آلودگی هوا در ایران

در ایران مطالعات دقیقی برای برآورد هزینه اقتصادی آلودگی هوا انجام نشده اما محسن طباطبایی، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران گفته بود که هزینه آلودگی هوای تهران در سال ۹۱، بر اساس واقعیسازی قیمتها با نرخ تورم، ۶ هزار میلیارد و ۶۷۰ میلیون تومان برآورد شده بود.بانک جهانی سال ۲۰۱۶، اعلام کرده بود که هر سال ۲.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران بهخاطر آلودگی هوا از بین میرود و ۲۱ هزار نفر بهخاطر این آلودگی جان خود را از دست میدهند.

همچنین بر اساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوا برای خاورمیانه و شمال آفریقا ۹ میلیارد دلار هزینه بهدنبال دارد که بیشترین آن، متوجه ایران و مصر است.آبان ماه ۹۶ نیز وحید حسینی، مدیرعامل وقت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفته بود: «هزینه اقتصادی آلودگی هوای تهران بین ۱۲ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان است و میتوان گفت: پایتخت معادل بودجه شهرداری هزینه اقتصادی آلودگی هوا را میدهد.»

• آلودگی زمینه ساز ناامیدی

اما عضو کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس شورای اسلامی با ابراز تاسف از آلودگی هوا گفت: باید بپذیریم که امروزه آمار بالای مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا تاسف آور است.

یعقوب شیویاری به خبرنگار روزنامه تجارت گفت: از هنگامی که یک زوج تصمیم می گیرند بچه دار شوند تا زمانی که نوزاد بدنیا می آید، وارد مدرسه می شود و دانشگاه را طی می کند تا وارد عرصه خدمت به جامعه شود، همه این ها هزینه است.

وی با اشاره به هزینه های دوران بارداری گفت: از تغذیه مادر تا آزمایشهای گوناگون، ویزیت مستمر پزشک، هزینه های رفت و آمد، مخارج زایمان و بیمارستان به قبل از ولادت مختص می شود و پس از بدنیا آمدن نوزاد نیز هزینه های گسترده ای دارد تا یک نوزاد به جوان تبدیل شود. اما اگر همین زوج بدانند که فرزندشان در معرض آلودگی هوا امکان جان باختن دارد، ناامیدی جایگزین امیدواری می شود.

• هزینه بالای تعلیم نیروی کار

نماینده میانه هزینه های آموزش را بسیار مهم توصیف کرد و گفت: اگر یک جوان بخواهد نیروی کار ماهری بشود، باید مدتها به عنوان نیروی کار ساده فعالیت کند تا به صورت تجربی توانایی پیدا کند و اگر هم بخواهد مدارج دانشگاهی را طی کند، باید هزینه های دوران تحصیل را بپردازد که در هر دو مورد برای کشور هزینه دارد.

وی با ابراز تاسف از جان باختن مردم به دلیل آلودگی هوا گفت: اگر تنها یک تن از افراد جامعه جان خودشان را از دست بدهند، تمامی هزینه هایی که برای تربیت این نیروهای متخصص هزینه شده، به باد رفته است.

شیویاری با اشاره به هزینه های درمانگاهی ناشی از آلودگی هوا گفت: امروزه تهیه دارو و درمان هزینه های سنگینی دارد. فقط یک سرماخوردگی ساده که باعث می شود نیروی کار نتواند مسولیت خود را انجام بدهد، چندین نوع هزینه در بردارد.

وی با اشاره به روند تولید دارو در کشور گفت: امروزه توان تولید بسیاری از داروها را در کشور داریم، اما به هر حال برای این تولید نیز از توان اقتصادی کشور کاسته می شود.

• ارز بری داروی بیماران خاص

عضو کمیسیون بهداشت ودرمان با اشاره به اینکه بسیاری از سرطانها ناشی از آلودگی هواست گفت: تهیه داروهای خاص نیاز به ارز بری دارد و اگر بتوانیم آلودگی هوا را کنترل کنیم، این هزینه ها کاهش می یابد. افزون براین هزینه های بیمارستانی نیز جای خود را دارد. کافی است تنها به آمار بالای معدوم کردن زباله های بیمارستانی توجه کنیم تا ببینیم چه هزینه ای برای این مهم صرف می شود.

وی در پاسخ به اینکه آلودگی هوا چقدر بر کسب و کار اثر می گذارد گفت: اگر تنها یک شغل تعطیل شود، تاثیرات منفی خودش را بر تمامی اقتصاد می گذارد. وقتی بخشی از کشور تعطیل می شود، روند اقتصاد ادامه دارد اما برای بخشی از جامعه نفع ندارد. به عنوان مثال راننده تاکسی و اتوبوس از منزل خارج می شوند، موتور ماشین را روشن می کنند و در مسیر را طی می کنند اما درآمد ندارند زیرا بخشی از جامعه که می بایست از این وسایل نقلیه استفاده کنند، از خانه خارج نشده اند.

شیویاری با تاکید بر اینکه تعطیلی مدارس به معنای تعطیل کردن علم و آموزش است گفت: با تعطیلی مدارس، زمان تحصیل علم را از دست داده ایم. البته شاید بتوانیم با تعریف کلاس های فوق برنامه، به صورت جبرانی دروس را آموزش بدهیم، اما بی شک کیفیت آموزش به دلیل فشار کاری کم می شود.

وی در پاسخ به اینکه تعطیلی ناشی از آلودگی چه تاثیری بر سرمایه گذاری می گذارد گفت: هر کشوری که ثبات بیشتری داشته باشد، مورد استقبال بیشتری قرار می گیرد. سرمایه در جایی آرام می گیرد که مسوولان بتوانند امنیت او را تضمین کنند.

• ضعف سیستم حمل ونقل

نماینده میانه با تاکید بر اینکه آلودگی هوا امری غیر ارادی است که ناشی از وارونگی هواست گفت: اگر بپذیریم که مردم بیش ازاندازه از خودرو تک سرنشین استفاده می کنند، به این نتیجه می رسیم که سیستم حمل ونقل عمومی ضعف دارد. امروزه مردم به دلیل مشکلات سیستم حمل ونقل عمومی، ناچار می شوند از خودرو شخصی استفاده می کنند. بنابر این می توانیم عملکرد مسولان را به نقد بکشیم.

وی ضعف عملکرد مسوولان را باعث بی اعتمادی سرمایه گذاری دانست و گفت: سرمایه دار همه چیز را در نظر می گیرد و چون حق انتخاب دارد، سعی می کند مکانی را برای سرمایه گذاری انتخاب کند که سود سرمایه اش تضمین شود. اما اگر ناچار به انتخاب بین یکی از دو کشوری باشد که یکی مشکلات آلودگی دارد و دیگری مشکل کمتری در این زمینه دارد یا ندارد، قطعا کشوری را انتخاب می کند که با چالش و مشکلات کمتری رو به رو است. به ویژه آنکه شخص سرمایه گذار ترجیح می دهد در جایی سرمایه گذاری کند که کمتر در معرض آسیب ناشی از آلودگی باشد.

• آلودگی منشا اخلال اقتصادی

از سوی دیگر یک کارشناس اقتصادی گفت: با آلوده شدن هوا بسیاری از بخشهای اقتصادی از جمله نیروی کار، بخش تولید و گردشگری با مشکل و اختلال مواجه میشوند.

لطفعلی بخشی گفت: آلودگی هوا به طور غیر مستقیم تاثیرات منفی زیادی بر اقتصاد کشور دارد به گونهای که این تاثیرات ابتدا در بخش تولید خود را نشان میدهند.

وی افزود: با آلودگی هوا، واحدهای تولیدی در برخی استانها اقدام به تعطیلی میکنند که با این اقدام هم روند تولیدات کشور کند میشود و هم کارگران دستمزد خود را با وجود روز تعطیل، دریافت میکنند.

بخشی تصریح کرد: در روزهای تعطیل، کارفرمایان مجبور به پرداخت حقوق و دستمزد کارگران هستند و این مبالغ را از فروش تولیدات خود جبران میکنند که در نهایت موجب افزایش قیمت نهایی کالاها میشود.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: یک تاثیر دیگری که آلودگی هوا در اقتصاد دارد، کوتاه شدن عمر نیروی کار به دلیل مرگ و میر بر اثر بیماریهای ناشی از آلودگی هوا است.

بخشی ادامه داد: آلودگی هوای تهران که این روزها به یکی از آلودهترین شهرهای جهان تبدیل شده است، در شبکههای مختلف جهانی انعکاس پیدا میکند و این موضوع نیز تبعاتی برای اقتصاد کشور دارد، یعنی هستند افرادی که در این روزها قصد سفر و گردشگری به ایران را داشتند، اما به دلیل آلودگی هوا دست از سفر میکشند.

وی مطرح کرد: با آلودگیها مسافران کمتری به شهرهای آلوده کشور سفر میکنند و همین موضوع بخش گردشگری کشور را مختل میکند.

این کارشناس اقتصادی گفت: برخی بخشهای اقتصادی در آلوده شدن هوای این روزهای کشور سهمی دارند که از جمله آنها میتوان به سوخت تمام وسایل نقلیه و سیستمهای گرمایشی منازل اشاره کرد.

بخشی اظهار کرد: سوختی که توسط خودروها و وسایل نقلیه دیگر استفاده میشود، سهم زیادی در آلوده شدن هوا دارد و مسئولین مربوطه باید نسبت به این موضوع اقداماتی انجام دهند.

وی بیان کرد: بسیاری از بخشهای اقتصادی از آلوده بودن هوا ضربه میبینند و ممکن است در طولانی مدت برخی مشکلات بزرگ و جبران ناپذیر برای کشور رخ دهد.