مریم کاظمی
مدیرمسئول نشریه دنیای بازنشسته
گزارشهای مختلف حکایت از آمار روبهرشد سالمند آزاری در ایران و جهان دارد و نهادهای مختلف در کشور آمارهای متفاوتی از وضعیت سالمند آزاری ارائه دادهاند؛ اما آنچه از درجه اهمیت برخوردار است این نکته مهم هست که آمارها حکایت از پیشی گرفتن ایران از میانگین جهانی در این مقوله مذموم دارد.
سازمان بهداشت جهانی در یکی از گزارشهای خود اعلام کرده که قریب به 16 درصد از سالمندان بهطور میانگین مورد آزار و اذیت قرار میگیرند؛ به این معنی که از هر 6 سالمند یک نفر قربانی سالمند آزاری در دنیا شده است.
این در حالی است که به استناد پژوهشی که در نشریه سالمند به چاپ رسیده شوربختانه سالمند آزاری در ایران 4/56 درصد برآورد شده است. این آمار برای آمریکا 4 تا 10 درصد، نیجریه 30 درصد و اسپانیا 46 درصد اعلامشده است. این عدد در خصوص کشورهای اروپای شمالی 2 درصد، آلمان 6/9 درصد و چین 2/36 درصد ذکرشده است. اعداد و ارقام حکایت از خطر جدی درزمینهٔ بحران سالمند آزاری در کشور دارد!
واقعیت این است که احترام به سالمند ریشه در فرهنگ و باورهای دینی ما دارد که در عصر جدید به میزان زیادی مورد غفلت و فراموشی واقعشده است. از سوی دیگر بازنمایی چهره سالمند و انگارههای ذهنی که توسط رسانه در این خصوص شکلگرفته با واقعیتهای زندگی سالمندی تطابق ندارد. اینکه در فیلمها و سریالها سالمند را طوری بازنمایی کنیم که نمادهایی نظیر عصا، دندان مصنوعی، سمعک، عینک و... یادآور سالمندی باشد، ظلم مضاعف به این عزیزان هست. اینکه در فیلمها و سریالها، نقش ترسناک و منفی به عهده زن یا مرد مسن واگذار میشود، تحریف موقعیت والای سالمندی است. اینکه سالمندان را بهگونهای بازنمایی کنیم که همواره نیازمند مراقبت هست با واقعیت جامعه مغایر است. باید بپذیریم امروز سالمندان ازقضا نقش مهمی در مراقبت از سایر اعضای خانواده به عهدهدارند، خانوادههای زیادی هستند که به دلیل شاغل بودن زن و مرد، نگهداری بچهها را به والدین سالمند خود واگذار میکنند و برخلاف بازنماییهای صورت گرفته سالمندان بیشتر از آنکه مورد مراقبت واقع شوند خود نقش مراقبتکننده را در جامعه به عهدهدارند. لذا دور از انصاف است که تصویرسازی سالمند بهگونهای باشد تا تداعیکننده رنج، ناتوانی و کانون امراض باشد.
سالمندان اگر ازنظر جسمی ضعیف و نحیف شدهاند، اما ازنظر ذهنی فعالاند، تجارب ذیقیمتی دارند و راهنمای خوبی برای زندگی میتوانند باشند. بنابراین جامعه باید از سوگیری پیرستیزانه به سمت تکریم سالمندان تغییر جهت دهد، چشمها را باید شست و جور دیگر باید دید!
باید همه آگاه باشیم که سالمندی فرایندی است که با تولد آغاز میشود، لذا اگر امروز شرایط ناخوشایندی را رقم میزنیم و نگاه نا مهربانانهای را با رفتار ناپسند خود در مواجهه با سالمندان ترویج میکنیم، فردا خوشهچین کژ رفتاریهای خود خواهیم بود.
خداوند سبحان در قرآن کریم بر تکریم سالمندان بهعنوان فریضه و وظیفه اجتماعی تأکید ورزیده است. در سوره اسراء میفرماید:« به پدر و مادر خود نیکی کنید، هرگاه یکی از آن دو یا هردوی آنها نزد تو به سن پیری رسند کمترین اهانتی به آن روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو و برای هر دو از روی مهر و محبت، بال فروتنی فرود آر و بگو؛ پروردگارا آنها را بهپاس آنکه مرا در کودکی تربیت کردند مورد رحمت قرار ده».
امام سجاد(ع) در این خصوص میفرماید: «حق سالخورده این است که حرمت پیریاش را پاس بداری، او را مقدم داری، در اختلافات خصمانه با او روبهرو نشوی و درراه رفتن بر او سبقت نگیری، پیشاپیش او راه نروی و نادانش نشماری، اگر رفتار جاهلانهای داشت، تحملش کنی و بر مقتضای سوابق مسلمانی و سالمندی احترامش کنی که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است».
آیات و روایات فوق بخش کوچکی از جایگاه رفیع سالمندان در فرهنگ دینی ما ایرانیان است. همچنین ادبیات ایران سرشار از نکات ناب بهخصوص قدرشناسی، تکریم و بهرهگیری از تجارب ارزنده این عزیزان هست.
نظامی گنجوی دراینباره میگوید؛
جوان گر به دانش بود بینظیر نیاز آیدش به گفتار پیر
حافظ شیرازی در این باب چنین توصیه مینماید؛
نصیحتگوشکن جانا که از جان دوستتر دارند جوانان سعادتمند، پند پیر دانا را
بههرروی کشور ما با داشتن چنین پیشینه قوی اعتقادی و ارزشهای ملی درزمینهٔ تکریم و بهرهگیری بهینه از تجارب سالمندان، شایسته چنین آمارهای نگرانکننده سالمند آزاری نیست. بیاییم در سال جدید با مروری بر باورهای خود، با بازگشت به اصول اعتقادی و با تکیهبر عقلانیت و عطوفت، خط بطلانی بر پیرستیزی، سن گرایی و سالمند آزاری بکشیم و به این نکته کلیدی ایمان بیاوریم که جهان در کنار سالمندان خردمند زیباتر است.
«سال نو بر همه عزیزان بهویژه بازنشستگان فرهیخته و نازنین گرامی باد»