گروه اقتصاد کلان: دولتمردان اقتصادی در برنامه‌ریزی‌های خود رشد اقتصادی هشت درصدی را پیش‌بینی کرده‌اند و این رشد را هم مستلزم سرمایه‌گذاری 100 میلیارد دلاری می‌دانند؛ این در حالی است که سرمایه‌گذاری خارجی در ایران نه تنها بهبود نیافته بلکه در یک دهه گذشته با یک روند نزولی به یک سوم کاهش یافته؛ و به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، بدون برجام و بهبود ناامنی‌های اقتصادی داخلی خبری از سرمایه‌گذاری خارجی نخواهد بود.
به گزارش تجارت آنلاین، برنامه هفتم توسعه به مانند دیگر برنامه‌های پنج ساله اهداف کمی مهمی را دربرمی‌گیرد. در این برنامه، رشد اقتصادی هدف‌گذاری شده، هشت درصد لحاظ شده؛ رشد تشکیل سرمایه ناخالص سرمایه‌گذاری ۲۲.۶ درصد و رشد موجودی سرمایه ۶.۵ درصد پیش‌بینی شده است؛ میزان سرمایه‌گذاری لازم به قیمت جاری برای تحقق رشد اقتصای هشت درصد در کل اقتصاد معادل ۶۰۲۳۴ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. همچنین داوود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌گوید برای اینکه بتوانیم به رشد هشت درصدی پیش‌بینی شده در برنامه هفتم توسعه برسیم، باید ۱۰۰ میلیارد یورو در سال سرمایه‌گذاری کنیم؛ یعنی سالی ۱۰۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری. او همچنین روش این هدف را در استفاده از ظرفیت منابع و درآمد‌های داخلی شرکت‌ها، ظرفیت بهره‌ورسازی شرکت‌های دولت و خروج آنها از زیان‌دهی، ظرفیت بازار سرمایه به طور خاص و به‌ویژه برای عرضه اولیه و از ظرفیت بازار بدهی و توسعه بازار بدهی و همچنین از ظرفیت سرمایه گذاری خارجی می‌داند. البته پیش از این هم ابراهیم رئیسی- رئیس جمهوری به وضعیت شاخص رشد اقتصادی و سرمایه گذاری در اقتصاد ایران اشاره کرده و گفته بود: «اگر می‌گوییم رشد اقتصادی قریب به بیش از پنج درصد داریم، حتماً دستیابی به رشد اقتصادی هشت درصد که هدف‌گذاری شده قابل دسترسی است. دستیابی به رشد اقتصادی در گرو رشد تولید و صادرات در کشور است. به‌رغم تمام تحریم‌ها و تهدیدها شاهد رشد صادرات در کشور هستیم.»
دفع حداکثری سرمایه به جای جذب
با وجود این داده‌های آماری حرف‌های حرف دیگری می‌زند. مرکز آمار ایران می‌گوید آخرین رشد اقتصادی ایران ۳.۳ درصد است. در عین حال پیش‌بینی‌ها حکایت از این دارد که رشد اقتصادی ایران در سال جاری یک افت هفت دهم درصدی خواهد داشت و به دو درصد می‌رسد. بانک جهانی نیز اعلام کرده رشد اقتصادی کشورمان در سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ ایران به ترتیب معادل ۲ درصد و ۱.۸ درصد خواهد بود. مطابق آمارهای بانک مرکزی، خالص «حساب سرمایه» در نیمه اول 1401 به منفی ۱۲ میلیارد و ۸۵۰ دلار رسیده که در ۲۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. این رقم در پایان بهار سال گذشته منفی ۱۰ میلیارد دلار بود اما در فصل تابستان ۲.۸۵ میلیارد دلار دیگر منفی شده است. بر اساس گزارش دیگری از بانک مرکزی حد فاصل تیر ماه 1400 تا 1401 نرخ تشکیل سرمایه ثابت منفی 61درصد و مطابق گزارش اتاق ایران تا پایان سال 99 روند عمومی سرمایه‌گذاری در کشور منفی 79.4درصد ثبت شده است. از آنجا که در نیمه دوم 1401به دلیل بروز اعتراضات گسترده، قطعی نت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و همچنین کمبود برق و گاز شرایط اقتصادی کسب‌وکارها وخیم‌تر از نیمه اول سال بوده است ، این شاخص تا پایان سال 1401 باز هم منفیر شده است. بنابراین با این روند فرار پول از کشور بعید است سرمایه‌گذار خارجی ریسک حضور در کشوری با چنین مختصات سیاسی و اقتصادی را بپذیرد. بنابراین با فرض تداوم این روند و عدم بهبود شرایط داخلی و کاهش ریسک های اقتصادی و تنش زدایی در سیاست خارجی، به نظر می‌رسد روند منفی جذب سرمایه خارجی امسال با شتاب بیشتری حفظ شود. هرچند بر اساس گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، جذب سرمایه خارجی در سال 1400 رکورد 11 ساله را شکست اما در شش ماه نخست 1401 نسبت به بازه زمانی مشابه سال 1400 جذب سرمایه خارجی با افت بیش از 82 درصدی مواجه شد. این گزارش نشان می‌دهد در شش ماهه اول سال گذشته، ۷۳ مورد سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش ۳۸۲ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار در بخش صنعت، معدن و تجارت تصویب شده که از لحاظ تعداد ۷.۵ و از نظر ارزش ۸۲.۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است.
سهم 0.09 ایران از سرمایه‌گذاری در جهان
در مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در یک دهه گذشته با یک روند نزولی به یک سوم کاهش یافته است. این در حالی است که این روند، در همین مدت‌زمان در بین کشورهای در حال توسعه با شیب ملایمی صعودی بوده است. بر اساس گزارش آنکتاد، در سال 2021 در جهان، 1.582 تریلیون دلار جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده که نسبت به سال پیش از آن، 619 میلیارد و 171 میلیون دلار بیشتر است. اما سهم ایران از این میزان سرمایه‌گذاری در جهان 0.09 درصد بوده است؛ یعنی چیزی نزدیک به صفر. بر اساس این گزارش، ایران در سال 2021 (1400) در جایگاه 80 در میان کشورهای مورد بررسی قرار گرفته که نسبت به گزارش سال قبل از آن 8 پله نزول داشته است. سهم کشورهای در حال توسعه از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده در جهان در این سال نزدیک به 52.87 درصد و برابر با 836 میلیارد و 571 میلیون دلار بوده است. کشورهای توسعه‌یافته نیز 745 میلیارد و 739 میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کردند که 47.12 درصد کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان بوده است.
روسیه بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار ایران با سرمایه 2 میلیارد دلاری
علی فکری رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران چندی پیش درباره کشورهایی که در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند، گفته بود: «در طول یک سال گذشته روسیه با ۲.۷میلیارد دلار بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در ایران بوده که در دو طرح نفتی سرمایه‌گذاری کرده است. دومین سرمایه‌گذار امارات، سومین سرمایه‌گذار ترکیه، چهارمین سرمایه‌گذار چین و پنجمین سرمایه‌گذار نیز افغانستان هستند.» به گفته او، با وجود ظرفیت بالای چینی‌ها، آنها تنها در مراکز لجستیک که در مرزها وجود دارد برای انجام ترانزیت و در پروژه‌های معدنی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. مبلغ سرمایه‌گذاری چینی‌ها در حد پروژه‌های کوچک و متوسط است و عمدتا در پروژه‌هایی که به چین صادرات انجام می‌شود سرمایه‌گذاری کرده‌اند. چینی‌ها از ابتدای دولت سیزدهم تا کنون در ۲۵ طرح به میزان ۱۸۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند که ۲۱ طرح صنعت، دو طرح معدن، یک طرح خدماتی و یک طرح کشاورزی بوده است.
سرمایه داخلی را دودستی بچسبیم
در عین حالا وحید شقاقی‌شهری اقتصاددان با بیان اینکه در دهه ٩٠ سرمایه‌گذاری در ایران منفی بود و به همین دلیل این فرسودگی ایجاد شد، معتقد است «در دهه پیش رو و در دهه ١۴٠٠ یعنی در ٨ سال آینده شرایط ویژه‌ای بر کشور حاکم خواهد بود و برای نوسازی و بازسازی و سرمایه‌گذاری در زیر ساخت فرسوده کشور تا هشت سال آینده نیاز به ۵٠٠ میلیارد دلار است و برای زیرساخت‌های انرژی، نفت، گاز، برق، آب، صندوق‌های بازنشستگی، زیر ساخت‌های حمل و نقل، محیط زیست، مهار فرونشست زمین به سرمایه‌گذاری نیاز داریم و در حالی که رقم ۵٠٠ میلیارد دلار رقم بالایی محسوب می‌شود نه سرمایه‌گذاری خارجی جذب می‌شود و در داخل سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد.» همچنین آلبرت بغزیان، اقتصاددان می‌گوید: «سرمایه گذاری در کشور نیازمند امنیت اقتصادی است و ما همینکه سرمایه‌گذاری داخلی را نگه داریم، هنر کرده‌ایم.» او با اشاره به شرکای اقتصادی ایران توضیح می‌دهد: «سرمایه‌گذاری خارجی در کشور بسته به این است که ما با کدام یک از کشورها همکاری داریم. در حال حاضر، تنها کشوری که با آن همکاری داریم، چین است؛ آن هم در قالب برنامه ۲۵ساله که محتوای مذاکرات با این کشور اصلا مشخص نیست. تجربه ثابت کرده چینی‌ها تا به امروز تنها در لجستیک و حمل و نقل با ایران همکاری داشته‌اند و در باقی زمینه‌ها مانند ساخت و ساز همکاری نمی‌کنند.» او تاکید می‌کند: «تا زمانی که مذاکرات برجام به نتیجه نرسد، FATF به نتیجه نرسد و بحث امنیت اقتصادی و ثبات نرخ ارز را نداشته باشیم، سرمایه‌گذاری خارجی مفهومی ندارد.»
