افزايش ميزان سيمان توليد شده در داخل كشور راهي جز صادرات پيش پاي توليدكنندگان اين محصول قرار نداده بود. همين مساله موجب شد تا طي مدت زماني كوتاه، ايران تبديل به يكي از بزرگترين صادركنندگان سيمان در منطقه شود. بزرگترين مقصد سيمان صادراتي ايران طي اين مدت نيز برخي كشورهاي همسايه بودند. طي ماههاي گذشته پاكستان، افغانستان و به ويژه عراق بيشترين سهم را از سيمان توليد شده توسط واحدهاي توليدي داخل كشور به خود اختصاص داده بودند. با اين حال مدتي است كه مشكلاتي پيش پاي صادركنندگان سيمان قرار گرفته است.
سال گذشته بود كه برخي مسئولان پاكستان نسبت به قاچاق سيمان ايران و ورود غيرقانوني اين محصول به پاكستان اظهار نارضايتي كردند. هرچند اين اتفاق همان زمان توسط مسئولان و توليدكنندگان سيمان كشور تكذيب شد، اما بعدها مشخص شد كه سيمان ايران با قيمتي پايينتر از راههاي غيرمرسوم راهي پاكستان شده بود. وضعيت عراق نيز چند ماهي ميشود كه به شرايطي مشابه دچار شده است. گويا صادركنندگان سيمان ايران به عراق طي ماههاي گذشته اقدام به دامپينگ كردهاند و به اين ترتيب محصولات اندك توليد شده توسط واحدهاي سيماني كشور عراق بدون مصرف باقي مانده و همين مساله باعث شده تا مسئولان كشور عراق تعرفه سنگيني را براي سيمان ايران در نظر بگيرند.
بررسي آمارهاي مربوط به گمرك و سازمان توسعه تجارت نشان ميدهد كه عراق در ميان پنج کشور نخست و اصلي در روابط تجاري با ايران قرار دارد، با اين حال حقيقت اين است كه قوانين و تصميماتي همچون تغيير استاندارد کالاها، درخواست مجوزهاي جديد از صادرکنندگان ايراني و اخذ گواهي مبدا از سفارت عراق موجب شده تا صادرات برخي محصولات به ويژه سيمان به اين کشور قطع شود و مازاد سيمان توليدي در انبارها تبديل به معضل شده است.
از ابتداي سالجاري رکود وسيعي دامنگير اقتصاد عراق بوده و همچنين کاهش قيمت نفت و بودجههاي عمراني در اين کشور موجب شده تا مسئولان آن تصميم به قطع واردات بگيرند. با اين حال طي مذاکراتي که با مسئولان عراقي برگزار شده وعدههايي در جهت از سرگيري واردات سيمان به عراق مطرح گرديده و البته اعلام شده که قطع واردات اين کالا به صورت موقتي اتخاذ شده است. اين در حالي است كه ظرفيت توليد سيمان کشور در حال حاضر 80 ميليون تن بوده و 30 تن مازاد به کشورهاي ديگر صادر ميشود. با اين حال عراق با واردات 15 ميليون تن در سال اولين مشتري سيمان بوده و کشورهايي همچون پاکستان، ترکمنستان، روسيه، افغانستان و کشورهايي آفريقايي و حوزه خليج فارس از ديگر خريداران سيمان ايران هستند. در اين ميان هزينههاي بالاي حمل و نقل به ويژه حمل و نقل دريايي و مشکلات بانکي حاصل از تحريمها و قيمت پايين سيمان در بازارهاي جهاني است. در حقيقت ميتوان گفت كه سيمان يک کالاي صادراتي نبوده و در بيشتر کشورهاي توليدکننده فقط 5 درصد کل توليدات صادر ميشود اما به جهت مازاد توليد در کارخانههاي ما و همچنين کاهش تقاضا و رکود حاکم بر بازار مجبور هستيم به بازارهاي صادراتي بينديشيم. از طرف ديگر به گفته فعالان اين صنعت تا به حال با وجود وعدههاي مکرر مطرح شده هيچگونه تسهيلاتي از سوي دولت به صادرکنندگان سيمان داده نشده و در صورت ادامه اين روند، قادر به يافتن بازارهاي جديدي براي اين محصول صنعتي نخواهيم بود.
صادر کنندگان سيمان در جستجوي بازارهاي جديد
در همين حال وليالله افخميراد، رئيس سازمان توسعه تجارت در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، تاکيد ميكند: مشکلات متعدد موجود در داخل عراق باعث شده تا بازار اين کشور براي صادرات محصولات ايراني، بازار با ثباتي نباشد و در نتيجه در حوزه صادرات سيمان، بايد به کشورهاي آفريقايي، آسياي شرق و ميانه بينديشيم. معاون وزير صنعت، معدن و تجارت در ادامه با اشاره به انباشت سيمان در انبارهاي کارخانجات توليد سيمان، افزود: اگر نياز باشد دولت نيز در چار چوب بسته حمايتي از صادرکنندگان پشتيباني خواهد کرد و از طريق ارائه تسهيلات، روند صادرات به کشورهاي ديگر جهاني را سرعت ميبخشد.
در حال حاضر به نظر ميرسد يکي از اصليترين چالشها، مازاد توليد در کارخانههاي سيمان و کاهش تقاضاي بازار است؛ بسياري از کارشناسان معتقدند که صنعت سيمان نيز مانند برخي صنايع همچون خودروسازي و پتروشيميشبه دولتي بوده و از حمايتهاي دولتهاي مختلف برخوردار است تا جايي که اگر اين حمايتها قطع شود ممکن است بسياري از کارکنان کارخانجات سيمان تعديل شده و خطوط توليد از کار بيفتد.
لزوم رقابتي شدن فعاليت کارخانههاي سيمان
از طرف ديگر مهدي پور قاضي، عضو هيئت نمايندگان اتاق ايران ميگويد: اصولا سيمان يک کالاي صادراتي نبوده و بلکه کالاي مصرفي به حساب ميآيد و در بيشتر کشورهاي دنيا براي صادرات آن هزينهاي صرف نميشود. وي با اشاره به مازاد توليد در کارخانجات سيمان اذعان داشت: کارخانههاي سيمان بايستي با يكديگر به رقابت بپردازند و همچنين متناسب با ظرفيت بازار توليد داشته باشند. قطع صادرات سيمان به کشور عراق پيامدهاي ناگواري براي کارخانجات و کارگران آنها در پي خواهد داشت و دولت بايد تمام توان خود را به کار گيرد تا از وقوع اتفاقات ناگوار در اين صنعت جلوگيري کند. با وجود اين به نظر ميرسد كه برخي از واحدهاي توليدكننده سيمان كشور اين روزها به دنبال بازارهاي جايگزين براي محصول توليد شده هستند. براي اين منظور به نظر ميرسد كه كشورهاي شمال آفريقا ميتوانند داراي مزيتهايي براي توليدكنندگان سيمان كشورمان باشند. حالا توليدكنندگان صنعت خاكستري كشور، خيز برداشتهاند براي به دست آوردن بازارهاي جديد براي محصولات خود.