علی دینی ترکمانی
روند
کاهش قیمت نفت نشان می‌دهد که نوسان قیمت جهانی نفت زیاد است و احتمال
دارد دوباره سیر صعودی به خود بگیرد، اما به دلایلی این امر به‌زودی
امکان‌پذیر نخواهد بود. دلیل اول عدم افزایش قیمت نفت در آینده نزدیک،
افزایش عرضه از محل تولید نفت آمریکاست که از حدود 5 میلیون بشکه در روز در
سال 2010 به حدود 9 میلیون بشکه در حال حاضر رسیده، ضمن آنکه تولید نفت
کشورهای لیبی، عربستان، عراق، کویت و دیگران افزایش‌یافته و عرضه از محل
تولید کشورهای عضو اوپک بیشتر شده است. دوم اینکه، احتمال تمایل آمریکا و
عربستان برای تثبیت قیمت در این سطح باهدف اعمال فشار بر ایران را نباید
نادیده گرفت.
البته این قیمت بعید است به‌طور متوسط در کمتر از 50 دلار باقی بماند، چراکه روند گذشته نشان می‌دهد؛ وقتی قیمت نفت با کاهش همراه شده، میانگین آن زیاد کاهش پیدا نکرده که به کف قیمت در دوره‌های قبل برسد؛ درنتیجه روند قیمت درمجموع صعودی خواهد بود. اگر قیمت نفت را حول‌وحوش 50 تا 60 دلار در نظر بگیریم، بازهم اقتصاد کشور با کمبود بودجه روبرو خواهد شد به‌طوری‌که اگر قیمت نفت را با میانگین 90 دلار چند سال گذشته مقایسه کنیم؛ درآمدهای ارزی همچنان 30 تا 45 درصد افت خواهد داشت و اگر تحریم و کاهش صادرات را هم ازلحاظ درآمدهای ارزی با سال 1390 مقایسه کنیم؛ درآمد ارزی از 70 میلیارد دلار به 25 (باقیمت 50 دلار) و به 30 (باقیمت 60 دلار) میلیارد دلار کاهش خواهد یافت. طبیعی است که وقتی درآمدهای کشور از این محل کاهش یابد، دولت ناچار است هزینه‌های عمرانی را کاهش و هزینه‌های جاری را در اولویت قرار دهد و ازآنجاکه بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های جاری را حقوق کارکنان شامل می‌شود؛ معمولاً بخشی از درآمدهایی که باید صرف پروژه‌های سرمایه‌گذاری شود به هزینه‌های جاری اختصاص خواهد یافت. در این موقعیت، اجرای پروژه‌های عمرانی متوقف می‌شوند چراکه نه منابع ریالی کافی جهت تخصیص وجود خواهد داشت و نه منابع ارزی لازم؛ یعنی هم شکاف ارزی تشدید می‌شود و هم ارز موردنیاز برای تأمین نیازهای ارزی پروژه‌ها به‌قدر کافی وجود نخواهد داشت درنتیجه؛ شکاف سرمایه‌گذاری و پس‌انداز تشدید می‌شود. البته عربستان و کشورهای دیگر با افزایش عرضه می‌توانند تا حدودی کاهش قیمت را جبران کنند اما ایران به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند ضمن اینکه عربستان هم جمعیت بسیار کمتری در مقایسه با ما دارد و هم با ذخایر خارجی قابل‌توجهش تا چند سال می‌تواند با همین قیمت، اقتصاد خود را بدون مشکل خاصی مدیریت کند. اگر بپذیریم در چارچوب تنش‌های منطقه‌ای و هسته‌ای، عربستان در پی محدود کردن قدرت اقتصادی و نظامی و سیاسی ایران است، پس تمایلی به هدایت اوپک در جهت افزایش قیمت جهانی نفت ندارد، بنابراین تداوم روند گذشته قیمت جهانی نفت، افزایش تولید و تنش‌های موجود بیانگر آن است که قیمت نفت به این زودی رشد نخواهد یافت و دست‌کم برای چند سال قیمت حول‌وحوش 50 تا 60 دلار خواهد بود.
البته این قیمت بعید است به‌طور متوسط در کمتر از 50 دلار باقی بماند، چراکه روند گذشته نشان می‌دهد؛ وقتی قیمت نفت با کاهش همراه شده، میانگین آن زیاد کاهش پیدا نکرده که به کف قیمت در دوره‌های قبل برسد؛ درنتیجه روند قیمت درمجموع صعودی خواهد بود. اگر قیمت نفت را حول‌وحوش 50 تا 60 دلار در نظر بگیریم، بازهم اقتصاد کشور با کمبود بودجه روبرو خواهد شد به‌طوری‌که اگر قیمت نفت را با میانگین 90 دلار چند سال گذشته مقایسه کنیم؛ درآمدهای ارزی همچنان 30 تا 45 درصد افت خواهد داشت و اگر تحریم و کاهش صادرات را هم ازلحاظ درآمدهای ارزی با سال 1390 مقایسه کنیم؛ درآمد ارزی از 70 میلیارد دلار به 25 (باقیمت 50 دلار) و به 30 (باقیمت 60 دلار) میلیارد دلار کاهش خواهد یافت. طبیعی است که وقتی درآمدهای کشور از این محل کاهش یابد، دولت ناچار است هزینه‌های عمرانی را کاهش و هزینه‌های جاری را در اولویت قرار دهد و ازآنجاکه بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های جاری را حقوق کارکنان شامل می‌شود؛ معمولاً بخشی از درآمدهایی که باید صرف پروژه‌های سرمایه‌گذاری شود به هزینه‌های جاری اختصاص خواهد یافت. در این موقعیت، اجرای پروژه‌های عمرانی متوقف می‌شوند چراکه نه منابع ریالی کافی جهت تخصیص وجود خواهد داشت و نه منابع ارزی لازم؛ یعنی هم شکاف ارزی تشدید می‌شود و هم ارز موردنیاز برای تأمین نیازهای ارزی پروژه‌ها به‌قدر کافی وجود نخواهد داشت درنتیجه؛ شکاف سرمایه‌گذاری و پس‌انداز تشدید می‌شود. البته عربستان و کشورهای دیگر با افزایش عرضه می‌توانند تا حدودی کاهش قیمت را جبران کنند اما ایران به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند ضمن اینکه عربستان هم جمعیت بسیار کمتری در مقایسه با ما دارد و هم با ذخایر خارجی قابل‌توجهش تا چند سال می‌تواند با همین قیمت، اقتصاد خود را بدون مشکل خاصی مدیریت کند. اگر بپذیریم در چارچوب تنش‌های منطقه‌ای و هسته‌ای، عربستان در پی محدود کردن قدرت اقتصادی و نظامی و سیاسی ایران است، پس تمایلی به هدایت اوپک در جهت افزایش قیمت جهانی نفت ندارد، بنابراین تداوم روند گذشته قیمت جهانی نفت، افزایش تولید و تنش‌های موجود بیانگر آن است که قیمت نفت به این زودی رشد نخواهد یافت و دست‌کم برای چند سال قیمت حول‌وحوش 50 تا 60 دلار خواهد بود.
