شرق: ماجرای کنکورهای امسال ایران بی‌شک یکی از کِش‌دارترین و مسئله‌سازترین پرونده‌های شش‌ماه گذشته بوده که در دو مورد آزمون دکترا و کارشناسی ارشد ستاد کرونا و وزارتخانه‌های بهداشت و علوم خواسته خود را جامه عمل پوشاندند اما درباره کنکور سراسری بالاخره کوتاه آمدند. تازه‌ترین خبر به سخنان دو شب پیش وزیر بهداشت برمی‌گردد که در چرخشی آشکار از احتمال تغییر زمان برگزاری این آزمون سرنوشت‌ساز گفت و البته تصیم‌گیری نهایی را به جلسه فوق‌العاده ستاد ملی مقابله با کرونا موکول کرد. حالا آنچه قطعی به نظر می‌آید تعویق دست‌کم یک‌ماهه آزمون سراسری و البته برگزاری قطعی آن است؛ به‌عبارت‌دیگر به‌طور قطع این آزمون برگزار می‌شود اما نه در تاریخ از پیش اعلام‌شده بلکه دست‌کم با یک ماه تأخیر. تاریخ برگزاری کنکورهای امسال ایران زمانی جنجال‌برانگیز شد که شیوع ویروس کرونا به اوج خود رسید و داوطلبانی برگزاری آزمون‌هایی با چنین جامعه آماری را آغوش‌گشودن به روی این ویرس عالم‌گیر و بازی با سلامت افراد شرکت‌کننده در این آزمون‌ها دانستند. در این چندماه پویش‌های بزرگی هم شکل گرفت که از مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس می‌خواستند این آزمون‌ها را دست‌کم تا بهترشدن شرایط به تعویق بیندازند. دو گروه دواطلبان آزمون دکترا و کارشناسی ارشد در رسیدن به خواسته خود ناکام ماندند و در هر دو آزمون هم حدود ۳۰ درصد داوطلبان حاضر به شرکت در جلسه امتحانی نشدند اما شرایط برای گروه سوم اگرچه با تأخیر فراوان ولی در نهایت موفقیت‌آمیز بود. اما در این بین آنچه محل بررسی و کنکاش جدی است، تأثیر این شیوع تصمیم‌گیری برای آینده یک جامعه است؛ نوجوانان و جوانانی در چندماه گذشته خواسته‌ای مشخص را مطرح کردند اما پاسخ‌گویی مسئولان به نظر منتقدان شفاف، منطقی و معقول نبوده است. این نوع پاسخ‌گویی و تصمیم‌گیری چه تأثیری بر زندگی شخصی و اجتماعی این داوطلبان، نسل آینده مدیران و افراد تأثیرگذار کشور، بر جای خواهد گذاشت؟ اگرچه کنکور در ماه‌های سپری‌شده به سوژه‌ای پرخبر و محل بحث تبدیل شده اما این جنبه از ماجرا کمتر به بحث گذاشته شده که در گزارش پیش‌روی «شرق» به آن پرداخته می‌شود.
کنکور سراسری چه زمانی برگزار می‌شود؟
پیش از ورود به بحث آثار و نتایج چنین تصمیم‌گیری‌هایی بر روان داوطلبان و روان جمعی جامعه ایران، بد نیست بدانیم که مسئولان درباره کنکور سراسری به چه تصمیمی رسیده‌اند. کنکور دکترا و کارشناسی ارشد برگزار شده اما درباره کنکور سراسری آخرین اخبار رسمی می‌گوید که دست‌کم این آزمون یک ماه به تعویق افتاده است. دراین‌باره دیروز «سعید نمکی»، وزیر بهداشت گفت: «کنکور کارشناسی ارشد و دکترا با حداقل شکست پروتکل‌ها و شیوه‌نامه‌های ابلاغی برگزار شد، ما از برگزاری کنکور کارشناسی ارشد خیلی راضی بودیم، اگرچه آنجا هم مواردی از مشکلات و نارسایی‌ها را داشتیم که بسیار اندک بود و از 440 تا 450 عکسی که من از کنکور کارشناسی ارشد دیدم، به جز چهار یا پنج عکس بقیه فوق‌العاده خوب بود». او در ادامه و درباره آزمون سراسری هم گفت: «با همین الگو قرار بود که آزمون سراسری را هم برگزار کنیم ولی گفته بودیم که شیوه‌نامه و استانداردها را کمی سخت‌تر خواهیم گرفت، دلیلش هم این بود که اگر فاصله دو نفر در کنکور کارشناسی ارشد یک متر و 60 سانتی‌متر بود، چون آنها به بلوغ بیشتری از نظر بهداشتی و رعایت آیین‌نامه‌ها رسیده‌اند قطعا یک پسربچه و یک دختربچه که از دبیرستان بیرون آمده و پشت صندلی کنکور می‌نشیند، در رعایت این شیوه‌نامه‌ها متفاوت عمل می‌کند و برای او بسیار سخت‌تر خواهد بود، به‌خصوص در استان‌های گرم که بچه‌ها در این چهار ساعت خسته می‌شوند و می‌خواهند ماسک را جابه‌جا کنند». نمکی دراین‌باره توضیح داد: «ما گفتیم فاصله‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که هیچ فرزندی از این سرزمین برای ورود به کنکور دچار گرفتاری نشود و نمی‌توانیم به سلامت این جگر گوشه‌هایمان بی‌تفاوت باشیم». او با اشاره به اطمینان خاطر خانواده گفت: «برای اطمینان‌بخشی به خانواده‌ها این شیوه‌نامه‌ها را سخت‌تر کردیم و دیروز جلسه‌ای با اعضای کمیسیون بهداشت و درمان، کمیسیون آموزش مجلس و آقای غلامی وزیر علوم و آقای خدایی، رئیس سازمان سنجش داشتیم و آنجا اعلام کردیم، از پروتکل‌ها عدول نخواهیم کرد؛ چون از هر پروتکلی عدول کنیم باید به آلودگی یک فرزند این سرزمین رضایت دهیم». در نهایت چه چیزی باعث تغییر در زمان برگزاری این آزمون مهم شده است؟
نمکی دراین‌باره و در جمع‌بندی گفت: «صحبت وزارت علوم این بود که وقت در نظر گرفته‌شده برای کنکور برای ما کافی نیست و ضرورت دارد کنکور تا یک ماه عقب بیفتد، ما هم پیشنهاد وزیر علوم را کتبی گرفتیم و قرار شد به شکل اضطراری با اعضای ستاد ملی مطرح کنیم و نتیجه را خدمت ملت شریف ایران اعلام خواهیم کرد». وزیر بهداشت ایران همچنین گفت که «هرگز اجازه شکسته‌شدن هیچ پروتکلی را نخواهد داد و همان‌طورکه قبلا هم عرض کرده بودم، حتی اگر شب آخر هم احساس کنیم امکان دارد پروتکلی شکسته شود و جان فرزندان سرزمین به خطر بیفتد، اجازه برگزاری کنکور را نخواهیم داد». این اظهارنظر البته درحالی است که آزمون سراسری نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و منسجم دارد و نبود شفافیت درباره آزمون به‌طورقطعی آثار منفی بر نحوه برنامه‌ریزی داوطلب و همچنین آرامش روان او خواهد داشت. همچنان که در ساعات سپری‌شده از اعلام این تصمیم و براساس اخبار رسیده به «شرق» تعدادی از داوطلبان دچار فشار عصبی و روانی شده و حتی افرادی در بیمارستان بستری شده‌اند.
مقایسه تعداد غایبان؛ چرا کنکور ارشد و دکترا به تعویق نیفتاد؟
اکنون که تاریخ برگزاری آزمون سراسری یک ماه تغییر کرده و عقب افتاده است، برای بسیاری از دواطلبان آزمون‌های دکترا و کارشناسی ارشد این پرسش مطرح می‌کرد که چرا آن دو آزمون برگزار شده است؟ در چند هفته گذشته میزان آمار مرگ و ابتلا به ویرس کرونا تغییر آشکاری نداشته و حتی درحال‌حاضر و به روایت آمار رسمی تعداد جان‌باختگان کاهش هم پیدا کرده است اما دو آزمون پیش از این برگزار شده و یکی به تعویق افتاده است. این پرسش البته نه از منظر سهم‌خواهی که در نقد تصمیم مسئولان بیان می‌شود و زمانی مهم‌تر می‌شود که بدانیم امسال تعداد دواطبان غایب این دو آزمون کاهش چشم‌گیری نسبت به سال‌های پیشن داشته است. درباره این آمار پیش از این «فاطمه زرین‌آمیزی»، سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور گفته است: «در آزمون دکترا سال ۱۳۹۹ دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور تعداد ۱۷۹ هزار و ۷۰۴ داوطلب ثبت‌نام کرده بودند که ۷۰ درصد در جلسه آزمون حاضر بودند و ۳۰ درصد در این آزمون شرکت نکردند. آمار غایبان کنکور دکترا نسبت به سال گذشته بیشتر شده است. سال گذشته ۲۰ درصد داوطلبان کنکور دکترا غیبت داشتند». علاوه‌براین، براساس اطلاعات منتشرشده از سوی سازمان سنجش آموزش کشور در آزمون کارشناسی ارشد امسال هم تعداد غایبان چشم‌گیر بوده است. براساس اطلاعات رسمی در کنکور کارشناسی ارشد امسال که در روزهای 17،۱6و ۱۸ مردادماه با رقابت بیش از ۵۰۰ هزار نفر برگزار شد، تعداد غایبان این آزمون نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد افزایش داشت و ۳۰ درصد ثبت‌نام‌کنندگان، کنکور ندادند. در همین آزمون البته حتی ۸۵ داوطلب مبتلا به ویروس کرونا هم مجبور به شرکت در جلسه آزمون شدند که ۲۶ نفر از آنان در سه بیمارستان طالقانی، بقیه‌الله و مسیح دانشوری کنکور دادند.
با این اوصاف، به نظر می‌آید پرسش درباره چرایی برگزاری این دو آزمون منطقی است؛ چراکه در هر دو آزمون تعداد غایبان دست‌کم ۱۰ درصد بیشتر از سال پیش بوده و به احتمال فراوان تعدادی از این دواطبان با نیت حفظ سلامت خود از شرکت در جلسه آزمون گذشتند.
تصمیم‌گیری‌های غیردقیق چه آموزشی برای نسل فردا دارد؟
پویش‌های تغییر زمان برگزاری آزمون‌های سراسری از ماه‌ها پیش آغاز شده و خواسته مشخص و معقولی هم داشته است اما تا همین دو روز پیش هیچ توجهی به این خواسته‌ها نشده است. این در حالی است که کنکور ذاتا آزمونی پراسترس است و در تمام این سال‌ها نوجوانان و جوانان زیادی را به ورطه اضطراب، استرس و افسردگی کشانده اما امسال این فشار مضاعف بوده است؛ یعنی دواطبان به دلیل نامشخص‌بودن زمان برگزاری و نامعلوم‌بودن امکان موفقیت پویش تعویق آزمون، امکان برنامه‌ریزی دقیق و منسجم را نداشتند که این شرایط برای ماراتنی مانند کنکور می‌تواند بسیار استرس‌زا و پرفشار باشد. «مصطفی آبروشن»، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه درباره آثار این شیوه تصمیم‌گیری بر سلامت روانی نسل جوان ایران و همچنین آینده اجتماعی آنها، بر آثار زیانباری مانند کاهش اعتماد اجتماعی تأکید می‌کند. او در توضیح به «شرق» می‌گوید: «متأسفانه در رابطه با مسائلی که به کرونا مربوط است، باوجود اینکه ستاد کرونا متولی اصلی معرفی شده است اما نهادهای مختلفی اراده این ستاد را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ به‌طوری‌که در عمل مدیریت متمرکزی برای تصمیم‌گیری در جامعه وجود ندارد. ساختارها و نهادهای اجتماعی براساس این واقعیت شکل می‌گیرند که به نیازهای انسان پاسخ بدهند اما متأسفانه در جامعه ما ساختارها براساس نیاز و منافع گروه‌های خاص و ذی‌نفوذ شکل گرفته و جهت‌گیری می‌شود؛ به‌طوری‌که این روند معیوب سرمایه اجتماعی را کاهش داده و یکی از مؤلفه‌های اصلی آن که اعتماد اجتماعی است، به‌شدت کاهش پیدا کرده است». او در ادامه بحث آمار مبتلایان و کنکور را با هم می‌بیند و در توضیح می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که درباره انتشار بیماری کرونا مطرح است، چگونگی ارائه آمارهای مبتلایان است در واقع این تفکر حاکم است که اگر آمارهای واقعی قربانیان کرونا منتشر شود، کفایت مسئولان در کنترل بیماری زیر سؤال می‌رود که همین عادی‌سازی بحران کرونا مدیران و مسئولان آموزش عالی را به سمت برگزاری کنکور سوق می‌دهد زیرا این تفکر حاکم است که اصلا مسئله‌ای وجود ندارد و برخلاف واقعیت همه‌چیز تحت کنترل است». این تصمیم البته ادامه پیدا نکرد و ناگهان زمان برگزاری آزمون سراسری یک ماه به تعویق افتاد که همین تصمیم برخی گفته‌های پیشین مسئولان را در نظر و نگاه نوجوانان و داوطلبان آزمون با شک و پرسش فراوان روبه‌رو می‌کند.
