«برجام نیمه‌جان» چگونه آمریکا را 13 بر 2 شکست داد
تهران (پانا) - سؤالی برای مردم پیش آمده است که چطور برجامی که چند بار در داخل کشور تشییع و دفن شد، توانست امریکا را ۱۳ به ۲ در جلسه شورای امنیت سازمان ملل شکست دهد؟ چطور جسد برجام توانست امریکا را در شورای امنیت شکست دهد؟ سوالی که پاسخ آن را پانا از میان صحبت‌های وزیر امور خارجه و تحلیل‌های کارشناسان سیاست خارجی کنکاش کرده است.
محمدجواد ظریف روز گذشته در جلسه تودیع و معارفه سخنگویان قدیم و جدید وزارت امور خارجه توضیحاتی درباره دلایل شکست تاریخی امریکا در نشست شورای امنیت ارائه کرد. ماجرا از این قرار است که روز جمعه گذشته نشست شورای امنیت برای رای‌گیری درباره قطعنامه پیشنهادی امریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران برگزار شد و ایالات متحده آمریکا تنها یک رای مثبت از کشور دومینیکن دریافت کرد، کشوری که به تعبیر رئیس‌جمهوری ایران جزیره‌ای است که معلوم نیست کجاست؛ بقیه اعضای شورای امنیت اما رأی ممتنع دادند، چین و روسیه هم با اطمینان رای مخالف. آری دونالد ترامپ شکست خورد. در مقابل اما یک پیروزی تاریخی برای جمهوری اسلامی ایران بود. موفقیتی که متاسفانه آنچنان که انتظار می‌رفت نقل محافل نشد و شاید هنوز برخی جریان‌ها یا رسانه‌های خاص ار روی جهالت یا تعصب و غرض‌ورزی، نمی‌خواهند باور کنند که برجام نیمه‌جان هنوز «قدرت» دارد. نمایندگان انقلابی مجلس یازدهم هم آن را به مانند همیشه «فریاد» نزدند.
حال وزیر خارجه کشورمان روز گذشته و بعد از صحبت‌های رئیس‌جمهوری در نشست ستاد ملی کرونا که سند نیمه جان را عامل شکست تاریخی آمریکا عنوان کرده بود، ظریف هم تاکید کرد که این سؤال برای مردم پیش می‌آید که چطور برجامی که چند بار در داخل کشور تشییع و دفن شد، توانست امریکا را ۱۳ به ۲ در جلسه شورای امنیت سازمان ملل شکست دهد؟ چطور جسد برجام توانست امریکا را در شورای امنیت شکست دهد؟ برای مردم سؤال پیش می‌آید که نکند این حرکت امریکا هدفش چیز دیگری بوده است، چون آن‌ها فکر می‌کردند برجام مرده است و خاصیتی ندارد. ما نیز در داخل کشور چون هدف‌مان دفاع از خودمان نبود بلکه هدف‌مان دفاع از کشور بود، نگفته بودیم که اخبار مرگ زودرس برجام مبالغه‌آمیز است، نگفته بودیم که نه تنها مبالغه‌آمیز است بلکه با حقیقت فاصله بسیار دارد به همین دلیل برای مردم از دیروز این سؤال به‌وجود آمده است چطور یک جنازه توانست امریکا را شکست بدهد؟ صحبت‌هایی که تلویحا تلنگری هم به مخالفان داخلی برجام بود.
ظریف ادامه داد: ترامپ بیش از یک سال پیش روزشماری را در وزارت خارجه گذاشت که ۷۰۰ روز دیگر تمدید تسلیحاتی ایران تمام می‌شود. یک روز یک روز کم می‌کرد. از آن وقت کارزار بین‌المللی را شروع کرد. در ماه ژوئن یک قطعنامه ۳۵ بندی تهیه کرد و هفته پیش به این نتیجه رسید که این قطعنامه ۳۵ بندی کم رأی می‌آورد و آن را عوض کرد و به قطعنامه چهار بندی تبدیل کرد که حداقل بتواند یک رأی آبرومند بیاورد. مسئول میز ایرانش (برایان هوک) را برکنار کرد که بتواند گناه شکست را به گردن آن بیندازد. همه این اتفاقات افتاد. کجا طراحی کرده بود. همه ما می‌دانیم گام بعدی امریکا اسنپ بک هست. هیچ حق قانونی ندارد. اگر اسنپ بک اینقدر برای امریکا سهل و ساده بود چرا دو سال پیش نکرد؟ چرا دیروز انجام نداد؟ چرا برای اینکه این فضاحت را تحمل بکند انجام نداد؟ چون یک اقدام کاملا غیرقانونی است. اقلاً روی این قطعنامه می‌شد یک رأی گرفت. اسنپ بک امریکا آنچنان غیرقانونی است که قابل پذیرش نیست و امریکایی‌ها این را می‌دانند.
برجام از لحاظ سیاسی و امنیتی برای ایران دستاورد داشته است
رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران این را هم گفت که خیال نکنید اگر حرفی را بلند زدند و تکرار کردند حق دارند. امریکا می‌داند نمی‌تواند اسنپ بک کند. چیزی که مرتضی مکی، کارشناس امور بین‌الملل هم بر آن صحه گذاشت و درباره برجام و نقش آن به خبرنگار پانا گفت: «به برجام باید در یک نگاه کلان و فرآیندی نگاه کرد و نباید برجام را به بهانه‌های واهی زیر سوال ببریم یا اینکه بخواهیم بیش از حد آن را برجسته کنیم. باید این نکته مد نظر قرار بگیرد که برجام در چه شرایطی امضا شد و اگر امضا نمی‌شد، ما در چه شرایطی قرار می‌گرفتیم. اگر برجام امضا نمی‌شد ما همچنان در ذیل ماده ۷ منشور سازمان ملل قرار داشتیم و شش قطعنامه بر سر ایران بود. درست است که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به تعهدات خود عمل نکردند. بعد از گذشت دو سال از خروج آمریکا از برجام، اروپایی‌ها فقط حرف زدند و در عمل کاری انجام ندادند. بخش از زیادی از تعهدات برجامی اعضای برجام به ویژه اروپایی‌ها بر روی زمین باقی ماند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است آنچه که باید در قضاوت درباره برجام همواره مد نظر داشته باشیم این است که برجام از لحاظ سیاسی و امنیتی برای ایران دستاوردهایی داشته است که نمی‌توان منکر آن بود. وی با تاکید بر اینکه طبق برجام باید دو ماه دیگر به تحریم‌های تسلیحاتی ایران پایان داده شود، گفت: «تا قبل از برجام شاهد یک اجماع جهانی علیه ایران بودیم، فراموش نکنیم، ما ایرانی‌ها حافظه تاریخی کوتاه‌مدتی داریم، اجماع جهانی علیه ایران بود، قطعنامه‌هایی که علیه ایران صادر می‌شد ۱۵ به صفر بود، هیچ کشوری از ایران حمایت نمی‌کرد، اگر کسی هم می‌خواست در حق ایران لطف کند، رای ممتنع می‌داد. ما رای مخالف علیه قطعنامه‌های ضد ایرانی نداشتیم. پس از برجام هم شکی نیست که ما در شرایط تحریمی سختی قرار گرفتیم، ولی این نتیجه این نیست که بخواهیم اصل برجام را زیر سوال ببریم.»
وی رای‌گیری شورای امنیت در روز جمعه گذشته را دستاورد بزرگی برای ایران دانست و تاکید کرد آمریکایی‌ها تا ۱۸ اکتبر که قرار است تحریم‌های تسلیحاتی ایران لغو شود، تمام تلاش خود را خواهند کرد تا مکانیسم ماشه را فعال کنند و مرگ پیکره نیمه‌جان برجام را هم اعلام کنند. مکی با اشاره به اینکه باید دیپلماسی عمومی ایران بیش از پیش فعال شود اظهار کرد: «باید ببینیم چین و روسیه چه فشاری در برابر فشار آمریکا به شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه انجام می‌دهند. ما باید از هم‌اکنون با دیپلماسی فعال با دیگر اعضای برجام با این حرکت سیستم تبلیغاتی آقای دونالد ترامپ که به شدت به دنبال یک دستاورد تبلیغاتی برای انتخابات است، تدبیری بیاندیشم و با این تدبیر، تلاش‌های ترامپ و تیم وی را خنثی کنیم.»
این تحلیلگر سیاست خارجی با بیان اینکه ابهامات زیادی درباره مکانیسم ماشه وجود دارد، افزود: «آمریکایی‌ها میان عضویت در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تفاوت قائل هستند. اما تنها مرجعی که می‌تواند قطعنامه‌های شورای امنیت را تفسیر کند، خود این شورا به عنوان بالاترین و قوی‌ترین نهاد اجرایی سازمان ملل متحد است. با توجه به اینکه درباره مکانیسم ماشه اجماع وجود ندارد و چین و روسیه هم آن را وتو خواهند کرد، آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند راه‌حلی برای به کرسی نشاندن حرف خود که ناشی از تفاوت قائل شدن آن‌ها میان برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است، پیدا کنند و به این ترتیب به اهداف سیاسی و تبلیغاتی خود برای انتخابات دست پیدا کنند. پیش‌بینی درباره امکان فعال شدن یا نشدن اسنپ بک بسیار سخت است. اینکه آقای پوتین هم خواستار نشست مجازی اعضای برجام و ایران شده است، این تلاش دیگر کشورها برای کاهش تنش است، آن‌ها سعی دارند به گونه‌ای آمریکایی‌ها را متعاقد کنند که از مواضع خود عقب‌نشینی کنند. هرچند تلاش آمریکا و ترامپ نشان می‌دهد که آن‌ها همچنان بر سیاست فشار حداکثری تاکید دارند.»
مرتضی مکی گفت: «اینکه ترامپ گفته است که احتمالا در نشست مجازی که رئیس‌جمهوری روسیه درخواست کرده است، شرکت نخواهد کرد نشان می‌دهد که آن‌ها می‌دانند که فضا آنطور نیست که آمریکایی‌ها بخواهند استفاده سیاسی لازم را ببرند و به همین خاطر حضورشان در چنین نشست‌هایی را عملا یک حضور شکست‌خورده می‌دانند. اما اینکه آمریکایی‌ها موفق شوند یا نشوند، باید به روزهای آینده و تلاش سایر اعضای برجام توجه کرد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه تاکید کرده است که آمریکا نمی‌تواند چنین کاری انجام دهد و این دیدگاه جمهوری اسلامی ایران است، اما با توجه به اینکه شورای امنیت مرجع تفسیر قطعنامه‌ها است و نیز اختلاف‌ها درباره مکانیسم ماشه بین برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ وجود دارد، باید تلاش بیشتری انجام داد و پیش‌بینی اینکه چه رخدادی رقم خواهد خورد سخت شده است. در هر صورت اجماع جهانی علیه دونالد ترامپ است و این دستاورد مهمی است. اگر هم در انتخابات پیش‌روی آمریکا، ترامپ موفق نشود، وقایع قابل پیش‌بینی درباره برجام و مکانیسم ماشه به وقوع خواهد پیوست.»
امیرعلی ابوالفتح نیز معتقد است که جامعه جهانی بر این باور رسیده است که ایران علی رغم خروج آمریکا از برجام، اما به این تعهدنامه بین‌المللی پایبند بوده است. وی به خبرنگار پانا در این باره گفت: «ایران به تمامی تعهداتش عمل کرده است. اما آمریکا در سال 2018 به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد اما واکنش ایران کاهش گام به گام تعهدات بود و هر بار اعلام کرد به محض اینکه آمریکا به برجام برگردد، ایران کاهش تعهدات خود را نسبت به برجام جبران می‌کند. این از این جهت برای جامعه جهانی باورپذیر بود که ایران در یک اقدام متقابل، ایالات متحده آمریکا را مسبب و مسئول وخامت اوضاع قلمداد می‌کند. آمریکا در پیش‌نویس قطعنامه‌ای که اخیرا به شورای امنیت داد، چیزی را از جامعه جهانی خواست که براساس برجام جزو حقوق ایران و امتیازات و مابه‌ازای همکاری‌های ایران بوده است. این خواسته آمریکا برای اینکه تحریم‌های تسلیحاتی ایران تمدید شود، مورد پذیرش جامعه جهانی قرار نگرفته است. این را هم باید در نظر بگیریم همه آنچه که در جلسه شورای امنیت گذشت، مرتبط موضوع ایران و برجام نبود؛ رایی که داده شد و فقط دومینیکن حاضر شد با آمریکا همراه شود، بیانگر نارضایتی، سرخوردگی و خشم جهان نسبت به رویکرد یکجانبه‌گرایانه، خودمحورانه و قلدرمآبانه آمریکا نسبت به جامعه جهانی، نظم بین‌المللی و نظام بین‌المللی است.»
آمریکایی‌ها تصور می‌کنند حق یک چیز متفاوت از منافع ملی آمریکا نیست
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه آمریکایی‌ها در سه سال اخیر خیلی بد نسبت به تعهدات بین‌المللی رفتار کردند، پیمان‌های بین‌المللی را نادیده گرفتند، تحقیر کردند و اینبار جامعه جهانی تصمیم گرفت نارضایتی و خشم خود را نسبت به این رفتارهای آقای ترامپ بروز دهد، تاکید کرد: «اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان، نهادهای بین‌المللی و کشورهای ذی‌نفع در برجام معتقدند که آمریکا حق استفاده از اسنپ بک یا همان مکانیسم ماشه را ندارد، اما به این معنی نیست که آمریکایی‌ها چون به این نتیجه رسیدند که جهان به آن‌ها حق نمی‌دهد، عمل نکنند. آمریکایی‌ها به کرات رفتارهایی را نشان داده‌اند که از نظر جامعه جهانی درست و حق نبوده است. آمریکایی‌ها تصور می‌کنند حق یک چیز متفاوت از منافع ملی آمریکا نیست. از این جهت جهان اعلام می‌کند که آمریکا حق ندارد مکانیسم ماشه را استفاده کند اما آمریکا توجه نمی‌کند و خودش تصمیم می‌گیرد اقدامی را انجام دهد. پیش از این هم به همین صورت بوده است، در سال 2003 هم شورای امنیت به آمریکا اجازه اقدام نظامی علیه عراق نداد اما امریکا بدون توجه، کار خود را انجام داد. اکنون هم آمریکایی‌ها تصور می‌کنند می‌توانند این کار را علیه ایران انجام دهند. بنابراین ما باید تفکیک قائل شویم بین اینکه آیا جهان آمریکا را محق می‌داند که حتما نمی‌داند و اینکه آیا این اجماع جهانی مانع عمل آمریکا می‌شود که متاسفانه نمی‌شود و آن‌ها کار خود را انجام می‌دهند.»
ابوالفتح اظهار کرد: «ترامپ تلویحا شرکت در نشستی که رئیس‌جمهوری روسیه درخواست کرده بود به صورت مجازی بین کشورهای عضو برجام برگزار شود، را رد کرد. دو دلیل دارد، پیشنهاد پوتین دو اصل مورد نظر ترامپ را در نظر نگرفته است، اول اینکه ترامپ اصلا معتقد به کار تیمی و مشارکتی نیست، او معتقد است ایالات متحده به تنهایی آنقدر ظرفیت دارد که هر کاری بخواهد انجام دهد، صلح، جنگ و ... نیازی به این ندارند که تعدادی دور یک میز بنشینند و بحث کنند. حتی درباره کره شمالی هم درخواست رئیس‌جمهوری کره جنوبی برای شرکت در نشست آن‌ها با کره‌شمالی را نپذیرفت. از این منظر حل پرونده ایران هم به این صورت است که ترامپ فکر می‌کند ایرانی‌ها باید به تلفن کاخ سفید زنگ بزنند، تماس برقرار شود و مشکل حل شود. نکته دوم اینکه ترامپ مجازی‌دوست نیست. نشست مجازی نیاز آقای ترامپ برای ارائه تصویر مقتدرانه از وی را در تلویزیون برآورده نمی‌کند. ترامپ اصلا علاقه‌ای به توافق با ایران ندارد، او اعلام می‌کند به عنوان کسی که خواهان مذاکره با ایران است، اما به هیچ عنوان در این شرایط کنونی آماده مذاکره، مفاهمه، مصالحه، توافق یا ... با ایران نیست.»
گام بعدی امریکا اما اسنپ بک است. اقدامی که محمدجواد ظریف معتقد است آمریکا هیچ حق قانونی در این باره ندارد. او معتقد است اگر اسنپ بک اینقدر برای امریکا سهل و ساده بود چرا دو سال پیش نکرد؟ چرا دیروز انجام نداد؟ چرا برای اینکه این فضاحت را تحمل بکند انجام نداد؟ چون یک اقدام کاملا غیرقانونی است. اجماع جهانی اما بر این نکته تاکید دارد که اسنپ بک امریکا آنچنان غیرقانونی است که قابل پذیرش نیست و امریکایی‌ها خود هم این را می‌دانند. ترامپ اما ادعا کرده است که هفته آینده برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران اقدام خواهد کرد اما آنگونه که عنوان می‌شود شکست تاریخی دیگری هم علیه ایالات متحده آمریکا در راه است. در هر صورت دستگاه دیپلماسی برای دفاع از منافع ملی کشور در سطح بین‌المللی تلاش می‌کند و آنطور که رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده است مطمانا حمایت عمومی برای سیاست خارجی، بزرگ‌ترین عامل اقتدار سیاست خارجی خواهد بود.
