گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: همه ساله لایحه بودجه با چالشهای جدی همراه بود، تاخیر در ارسال، سیاسی کاری، مخالفتهای جناحی، مستندات منطقی، بهانه جویی و بسیاری موارد دیگر باعث می شد تا سند دخل و خرج دولت با حاشیه رو به رو شود. اگرچه دولت با ارایه به موقع لایحه، بهانه جویی تاخیر را از مجلس گرفت، اما بهانه های دیگری باقی است که باعث می شود تکلیف بودجه هنوز مشخص نباشد. از سوی دیگر مقام معظم رهبری با انتقاد به چشم طمع دولت به صندوق ذخیره ارزی و حساب بازکردن بیش از اندازه روی نفت که باعث می شود دوباره به سوی وابستگی بودجه به نفت برویم، بر اصلاح بودج تاکید کردند. نتیجه همه این موارد باعث شد تا نایب رئیس کمیسیون برنامه وبودجه مجلس از نامه رئیس مجلس به رئیس جمهور برای اصلاح بخش مصارف بودجه سال آینده خبر دهد.محمد خدابخشی در گفت و گو با تسنیم، با اشاره به نامه محمدباقر قالیباف به رئیسجمهور برای اصلاح قانون بودجه سال ۱۴۰۰، گفت: در جلسه اخیر کمیسیون، نامه رهبر انقلاب که با امضای رئیس دفتر ایشان به رئیس جمهور واصل شده بود قرائت شد.وی با بیان اینکه در نامه ای که رهبر انقلاب خطاب به رئیسجمهور واصل داشته بودند درباره فروش نفت تاکید شده بود تجدید نظر انجام شود، ادامه داد: در نامه رهبر انقلاب به رئیس جمهور تاکید شده بود اگر فروش نفت از یک میلیون بشکه نفت انجام شد، سهم صندوق توسعه ملی پرداخت و بدهی ها نیز تسویه و برای مصارف بودجه ای از صندوق توسعه ملی برداشتی انجام نشود.نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس عنوان کرد: فارغ از اینکه لایحه بودجه سال آینده در مجلس تصویب یا رد می شود دولت باید این تغییرات را اعمال کند و بار دیگر اصلاحات را به مجلس واصل کند.
اختلافنظر بین پاستور و بهارستان
دولت روحانی نسبت به احمدینژاد یک ویژگی انکارناپذیر داشت و آن ارسال به موقع لایحه بودجه به مجلس بوده است. اگرچه امسال روحانی مانند سال های قبل بودجه را در آذرماه و به موقع تقدیم مجلس کرد، اما از همان ابتدا سیل انتقادها به اعداد و ارقام و منابع درآمدی و هزینههای بودجه سرازیر شد. از فروش نفت تا دریافت مالیات همه زیر تیغ نقد مخالفان بودجه قرار گرفت تا جایی که علاوه بر رئیس مجلس و نمایندگان، مقام معظم رهبری نیز طی نامهای به برداشت از صندوق توسعه ملی و فروش نفت انتقاد و بر اصلاح تاکید کردند که این اوج مخالفت با لایحه دولت بود. بودجه در شرایط حاضر سرگردان است و معلوم نیست کدام یک از این دستگاه ها می بایست وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد و کدام یک کم کاری کرده است.
شاخص های غیر واقعی بودجه
دولت روحانی به جهت نگاه خوشبینانه به انتخابات آمریکا و رفع تحریم ها، اساس را بر مبنای بازگشت آمریکا به برجام و تبعات مثبت ناشی از آن قرار داد و همین امر باعث شد تا فروش ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز را در لایحه بگنجاند. اینکه تا چه اندازه این عدد محقق خواهد شد با موانع بسیاری روبه رو است، اما نکته مهم اینجاست که مشخص نیست این نفت چگونه فروخته خواهد شد. در حالیکه آخرین اعداد و ارقام اعلامی از سوی رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، فروش نفت در سال جاری را ۶ درصد اعلام کرد، با چه اطمینانی می توان از فروش میلیونها بشکه نفت در یک روز سخن گفت.
توقع زیاد از مالیات
یکی از مباحثی که باعث شده بودجه با چالش های بسیاری روبرو شود، نحوه مالیات ستانی است. در شرایط کنونی بنگاه های اقتصادی و بخش خصوصی نسبت به افزایش مالیات ها به شدت انتقاد دارند. بخش خصوصی تاکید دارد در شرایط کرونا و تعطیلی بنگاه های اقتصادی، نه تنها دریافت مالیات منطقی نیست بلکه نباید افزایش یابد. بخش خصوصی اعتقاد دارد قرار نیست تولید با چالش روبرو شود و محصولات تولید شده توان عرضه در بازار را به دلیل تعطیلی های مکرر نداشته باشد، اما دولت همچنان بر مالیات ستانی اصرار کند. نکته دیگر آنکه مصرف کنندگان نیز از مالیات بر ارزش افزوده به شدت انتقاد دارند، چرا که باعث گرانی کالاها و خدمات در شرایط فعلی می شود. این در حالی است که برخی کارشناسان اعتقاد دارند مالیات باید افزایش یابد و نه تنها مالیاتهای مستقیم، بلکه مالیات بر ارزش افزوده نیز باید زیاد شود. منتقدان مالیات ستانی تاکید دارند، بهتر است از ظرفیت های مغفول مانده استفاده شود. امروزه عدد بالایی که معافیت های مالیاتی را تشکیل می دهد، باعث سوالات بسیاری شده و از سوی دیگر فرار مالیاتی که حداقل ۵۰ هزار میلیارد تومان و حداکثر ۱۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد میشود، به اندازه ای قابل توجه است که می تواند در تنظیم کردن دخل و خرج دولت موثر باشد. این در حالی است که هیچ اقدام عملی برای حذف معافیت های بیهوده مالیاتی و گرفتن مالیات از فراریان به عمل نمیآید.
سال آخر دولت و چالش های بودجه
یکی از جدی ترین مواردی که بودجه را به چالش کشیده، ماه های پایانی دولت دوازدهم است. صاحب نظران و کارشناسان موافق و مخالف دولت، تحلیل های جالبی را در مورد بودجه ارائه می کنند. برخی اعتقاد دارند مجلس یازدهم که خود را اصولگرا می داند و مخالف دولت روحانی است، بدین دلیل با بودجه مخالفت می کند که بخش قابل توجهی از بودجه میبایست در دولت بعدی اجرایی شود. این افراد معتقد هستند که دولت بعدی را اصولگرایان در اختیار خواهند داشت، بنابراین از همین لحظه می خواهند جاده صاف کن دولت بعدی باشند.
شاید اگر روحانی در سال پایانی قرار نداشت،مجلس یازدهم بدین اندازه سختگیری نمیکرد. موافقان دولت روحانی اعتقاد دارند که عملکرد مجلس یازدهم بیش از آن که نگاه کارشناسی باشد، چوب لای چرخ گذاشتن است. مخالفان عقیده دارند که اگر دولت روحانی یک سال دیگر مهلت داشت، شاید چنین لایحه ای را تقدیم مجلس نمیکرد. نمایندگان مجلس یازدهم اصرار دارند که بودجه کارشناسی نیست و حتی بر اصلاح ساختار بودجه تاکید میکنند و در اظهارنظرهاییشان تصویب ۳ دوازدهم را نیز مطرح میکنند تا دولت برای سه ماهه اول سال، تنخواهی برای اداره مملکت داشته باشد تا بتواند سر فرصت، بودجه ای کارشناسی ارایه و مجلس با دقت بررسی و تصویب کند
تأثیر اتفاقات دنیا در اقتصاد
در تمامی چهار سالی که ترامپ بر صندلی ریاست کاخ سفید تکیه زده بود، تکلیف جمهوری اسلامی با سیاستهای واشنگتن روشن بود. ترامپ با تمام توان علیه ایران اقدامات خصمانه ای را اجرا می کرد که با امضا نکردن برجام کلید آن زده شد تا تحریم های وحشتناکی اعمال شود که از سوی تمامی مسئولان ارشد نظام مورد تایید قرار گرفت. اما ترامپ و دولتش به پایان رسید و با آمدن بایدن، زمزمه روی کارآمدند تفکراتی منطقیتر مطرح شده است. آنچه اتحادیه اروپا اصرار دارد، بازگشت آمریکای بایدن به برجام است و در این صورت اروپا نیز که با فشارهای آمریکای ترامپ روبرو بود، دیگر از زیر بار این فشارها خارج می شود و تعاملات اقتصادی ایران با جهان بهتر خواهد شد. نکته بسیار مهم این است که مقام معظم رهبری بر نگاه واقعبینانه تاکید دارند. ایشان در آخرین اظهاراتشان فرمودند که بهتر است مذاکره در داخل صورت بگیرد و مسئولان به ویژه روسای قوای سه گانه به یک تفاهم جامع و کامل برسند تا در ادامه به فکر مذاکرات بعدی با جهان باشیم. اما آنچه در واقع مشاهده می شود، بودجه ۱۴۰۰ رنگ و بوی برجامی گرفته و بیش از آنکه به فکر تولید داخل و استفاده از ظرفیت کشور باشیم، در آرزوی آن هستیم که برجام امضا شود تا بتوانیم نفت خام بفروشیم و نیازهای کشور را تامین کنیم.
نگاه سیاسی به بودجه
آنچه اقتصاد کشور را به چالش کشیده نگاه سیاسی و جناحی اصولگرا و اصلاح طلب است. البته این یک سوی ماجرا است و سوی دیگر ماجرا مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری در سال های گذشته است. در تمامی این سالها مناظره ریاست جمهوری به فضایی برای توهین، افترا، تخریب، آبروریزی و هتاکی تبدیل شده که این روال در مناظره انتخاباتی سال های ۹۲ و ۹۶ نیز اتفاق افتاد. آنچه در سالهای ۹۲ مطرح شد، در سال های ۹۶ با ادبیاتی تند و توهین آمیز بین نامزدها رد و بدل شد. این در حالی است که چهار نفر از نامزدهای ریاست جمهوری هم اکنون در مناسبت تأثیرگذاری حضور دارند. سه تن از آنان روسای سه قوه هستند که در مناظرههای انتخاباتی ۹۶ هر آنچه خواستند در مقابل دید مردم نسبت به یکدیگر روا داشتند و یکی از نامزدها نیز اکنون به عنوان نماینده تهران در مجلس حضور دارد. نگرانی از این است که این مسندها به ابزارهای تسویه حساب برای اینها تبدیل شده باشد که این تسویه حسابها نگرانی بر مدیریت کشور را دو چندان میکند. البته انتظار میرود با نگاهی عقلایی و دور از بازی های جنایی دخل و خرج دولت هر چه سریعتر در مورد تصویب قرار گیرد تا اداره های کشور با بحران روبرو نشود.
