روایت گندم؛ از خودکفایی تا واردات میلیون تنی

تجارت آنلاین: شاید کمتر کسی باور کند در تقویم روزی به نام «روز خودکفایی گندم» وجود داشته باشد، اما واقعیت این است که حکایت گندم، حکایت نان است و خودکفایی در تولید آن افتخار بزرگی محسوب می شود.  در 26 آبان 1383 اعلام شد که ایران به خودکفایی در تولید گندم رسیده و این خبر با جشن و پایکوبی گرامی داشته شد، با گذشت نزدیک به بیست سال از ان ماجرا حالا گفته می شود که کشور نیازمند واردات ۷.۵ میلیون تن گندم در سال جاری است. محمدرضا مرتضوی رئیس کانون صنایع غذای ایران با اعلام این خبر گفته: در سال‌ های اخیر ما گندم خریداری  و ذخیره نمی ‌کردیم اما شرایط کنونی ما به‌ گونه ‌ای است که باید وارد مذاکره با هر کشوری که مازاد تولید دارد بشویم. خشکسالی در سال جاری تاثیر خود را برتولید گندم گذاشت. بنا به آماری ارائه شده از سوی فعالان بخش خصوصی تولید گندم نسبت به سال گذشته 30 درصد افت داشت؛ از این‌ رو دولت برای جبران کسری تولید نا گزیر به واردات گندمی است که نرخ آن در بازارهای جهانی تا 80 درصد گران شده است. 2 عامل خشکسالی و مصرف گندم در سایر بخش‌ های صنایع مانند از جمله خوراک دام و واحدهای پرورش طیور، باعث شد که میزان تولید گندم به حدود 5 میلیون تن برسد. ذخیره گندم را باید حفظ کنیم البته این رقم باید در سال‌ هایی که با کمبود مواجه هستیم به 5 میلیون تن برسد. در 8 ماه نخست سال حدود 5 میلیون تن گندم وارد کردیم که کسری آن باید در ماه‌ های آینده وارد کشور کنیم. البته 2 میلیون تن هم روی کشتی است که به زودی وارد کشور می‌ شود. قیمت گندم در 5 سال گذشته به بالاترین نرخ خود رسیده البته ما شاهد گرانی همه غلات در دنیا بودیم چرا که کشورهای تولید کننده نگران ذخایر خود هستند از این‌ رو قیمت گندم، سویا و... روند افزایشی به خود گرفت. این اقلام در برخی نقاط دنیا تا 80 درصد گران شدند. روسیه، کشورهای اروپای شرقی و آلمان دیگر تامین کننده‌ های گندم ما هستند. در سال‌های اخیر ما گندم خریداری و ذخیره نمی‌ کردیم اما شرایط کنونی ما به‌گونه‌ای است که باید وارد مذاکره با هر کشوری که مازاد تولید دارد بشویم.

چرا به جشن خودکفایی نرسیدیم؟

سالانه به 15 میلیون تن گندم برای مصرف داخلی نیازمندیم که از این مقدار حدود 5 میلیون تن آن در کشور تولید شده و بقیه نیاز باید از طریق واردات تهیه و تامین شود. در حال حاضر بخشی از این نیاز ثبت سفارش شده و بخشی دیگری از آن وارد شده است. البته که مشکلات اقلیمی و خشکسالی در کاهش محصول در سال جاری بی تاثیر نبوده، پیش از این هم رویترز در گزارشی به این مساله پرداخته و نوشته بود: ایران در زمان بدی نیاز به واردات گندم پیدا کرده زیرا قیمت جهانی این محصول استراتژیک  به بالاترین سطح خود در 8 سال گذشته رسیده است. خشکسالی بی سابقه سال جاری باعث کاهش تولید گندم ایران و افزایش چند برابری واردات آن از خارج شده است. ایران احتمالا امسال 8 میلیون تن گندم وارد خواهد کرد که رقمی بی سابقه محسوب می شود و در شرایط تحریم و کمبود منابع ارزی، اقتصاد این کشور را به شدت تحت فشار قرار خواهد داد. بر اساس این گزارش، منابع صنعتی ایران به رویترز گفتند که ایران باید در سال جاری 8 میلیون تن گندم برای جواب گویی به نیاز بازار داخلی خریداری کند، در حالی که جهش چند برابری واردات گندم همزمان با افزایش قیمت جهانی غلات بر فشار های مالی این کشور تحت تحریم خواهد افزود. "نان" قوت غالب در ایران محسوب می شود و هر گونه کمبود آن می تواند حتی به بحران های امنیتی منجر شود. بر اساس اعلام منابع صنعتي آشنا با موضوع در ایران، افزايش واردات گندم از ميانگين سالانه حدود 1 ميليون تن در 5 سال گذشته براي تضمين عرضه نان یارانه ای در بازار ضروری خواهد بود زيرا انتظار مي رود محصول تولید داخلی گندم ايران امسال با توجه به خشکسالی شدید بیش از 30 درصد کاهش یابد. ایران امسال بدترین خشکسالی خود را در 50 سال گذشته تجربه کرد و این امر باعث شد که منابع تجاری بین المللی انتظارات خود را از واردات غلات از سوی ایران، افزایش دهند. کاوه زرگران رئیس انجمن تامین غلات ایران به رویترز گفت که کشور باید در فاصله فروردین 1400 تا فروردین 1401 حدود 8 میلیون تن گندم وارد کند. وی گفت که حدود 2 میلیون تن تاکنون در بنادر کشور تخلیه شده است. اظهار نظرهای تجار ایرانی نشان می دهد که وضعیت این کشور جدی تر از پیش بینی نهاد هایی مانند وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) و شورای بین المللی غلات (IGC) برای ایران است. وزارت کشاورزی ایالات متحده پیش بینی می کند که ایران امسال نیاز به واردات 2.5 میلیون تن گندم داشته باشد، انجمن بین المللی غلات نیز تخمین زده که مجموع واردات گندم از سوی ایران 2.4 میلیون تن خواهد بود.

کارشناسان چه می گویند؟

حدود 70 درصد گندم در ایران نان می‌ شود و باقی در صنایع غذایی مصرف می‌ شود. گندم در ایران غذای اصلی است و 40 تا 50 درصد کالری بدن ایرانی‌ها را تامین می‌ کند. به همین جهت رسیدن به خود کفایی در این کالای استراتژیک از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما بعضی از کارشناسان اعتقاد دارند خودکفایی در تولید گندم از ابتدا یک شو بوده و چندان صادقانه نبوده است، به نحوی که هر ساله چندین تن گندم وارد می شده و در سالهای اخیر واردات گندم بیشتر شده است. این کارشناسان بر این باورند  خشکسالی و نرخ خرید تضمینی گندم به عنوان عاملی محرک در افزایش تولید موجب شده است تا میزان تولید گندم امسال کاهش داشته باشد. منصورعلی زارعی‌ کیاپی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی معتقد است: دلایل متعددی از جمله کمبود بارش و نرخ تضمینی نا مناسب موجب شده است تا میزان تولید گندم در کشور کاهش یابد و نیاز به واردات 7 تا 10 میلیون تن گندم وارداتی وجود داشته باشد. امکان قاچاق گندم به کشور های همسایه از جمله عراق وجود دارد اما سیاست‌ های حمایتی دولت باید به گونه ‌ای تعیین شود که اولا کشاورز گندم به اندازه میزان مورد نیاز کشور تولید کند و در کنار آن از قاچاق گندم نیز جلوگیری شود. از سوی دیگر نرخ خرید تضمینی در کشور متناسب با هزینه‌‌ های تمام شده آن نیست؛ نرخی که توسط شورای عالی قیمت ‌گذاری تعیین شده است 4 هزار تومان بوده است و بحث های متعدد بعدی در این شورا انجام شد تا این نرخ اصلاح شود. قیمت‌ گذاری در گذشته توسط شورای عالی اقتصاد تعیین می‌ شد که با تصویب مجلس به شورای عالی قیمت‌ گذاری سپرده شد که در آن سه نماینده از دولت، سه نماینده از تشکل‌ های کشاورزی، سه کشاورز خبره و دو نماینده از مجلس حضور دارند. در شورای عالی قیمت‌ گذاری بحث بر این بود که قیمت گندم باید 5 هزار و 800 تا 6 هزار تومان تعیین شود که متاسفانه مصوب نشد. امسال با خشکسالی گسترده‌ تری رو به رو هستیم و باید قیمت تمام شده گندم با سود متعارف آن را به گونه ‌ای تعیین کنیم که کشاورزان انگیزه لازم را در تولید داشته باشند. قیمت گندم نباید کمتر از 6 هزار تومان باشد، در شرایطی که نرخ خرید تضمینی آن رضایت کشاورز را تامین نمی‌ کند، امکان قاچاق گندم به کشورهای همسایه از جمله عراق وجود دارد اما سیاست‌ های حمایتی دولت باید به گونه ‌ای تعیین شود که اولا کشاورز گندم به اندازه میزان مورد نیاز کشور تولید کند و در کنار آن از قاچاق گندم نیز جلوگیری شود.

سیاست‌های حمایتی از بخش کشاورزی به ویژه در بخش یارانه ‌ای باید به گونه‌ ای باشد که انگیزه تولید وجود داشته باشد در غیر این صورت و با توجه به  وضعیت فعلی اقتصاد کشور دولت مجبور خواهد شد گندم وارداتی را با قیمت‌های بسیار بالاتر از گندم داخلی خریداری کند تا بتواند نیاز کشور به این محصول را برآورده کند.