توسعه فناوری ازدیاد برداشت نفت
دکتر محمد علی عمادی
ایران، با دارا بودن ذخائر نفت اثبات شده در محدوده ٦٧٠ میلیارد بشکه به عنوان چهارمین تولیدکننده نفت جهان و دومین تولید کننده نفت در میان اعضای کشورهای صادر کننده نفت OPEC شناخته شده است. از حفر نخستین چاه نفت در منطقه مسجدسلیمان، بیش از یکصد سال می گذرد.
در طول این مدت، اکتشاف و تولید از مخازن نفت در خشکی و دریا در گستره وسیعی از خاک کشور ادامه یافته است. تولید نفت از مخازن کشور تا سال ١٣٥٥ به طور طبیعی و با فشار اولیه مخزن امکانپذیر بوده است. لکن در خشکی و در میدان هفتگل در سال ١٣٥٥ و متعاقب آن در سال ١٣٥٦ در میدان گچساران تزریق گاز به کلاهک گازی مخازن آغاز شد.
همزمان در سال ١٣٥٧ نیز در مخزن نفتی سلمان، تزریق آب دریا به آبده مخزن آغاز شد. از این سالها به بعد درعمل مخازن نفتی کشور وارد مرحله تولید ثانویه شدند. در این مرحله، تزریق گاز به کلاهک گازی و آب به آبده مخازن صرفا" جهت تثبیت فشار مخازن و ثبات تولید از مخازن انجام شده است.
موضوع ازدیاد برداشت و بهبود افزایش ضریب برداشت از ذخایر و میدانهای نفت و گاز در دنیا بسیار مطرح است. با گذشت زمان که ذخائر نفت و گاز رو به تحلیل می رود، برای دولتها و همچنین ایران که مجموعا" بالاترین و در مجموع نخستین ذخائر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد، افزایش ضریب برداشت از موضوعات مهم به شمار می رود.
تولید اولیه نفت با فشار طبیعی مخزن، در مخازن کشور بسیار متفاوت است. چنانچه گفته می شود این تولید از ٦ درصد نفت درجای اولیه مخزن تا ٥٠ درصد نفت درجای اولیه مخزن متفاوت است. در مرحله تولید ثانویه که با تزریق گاز به کلاهک گازی و آب به آبده مخزن انجام می شود، تولید نفت از ١٠ درصد نفت درجا تا حدود ٢٥ درصد نفت درجای مخازن متفاوت خواهد بود.
با گذشت زمان و کاهش فشار مخزن و افت تدریجی تولید نفت، معمولا" از روشهای ثالث جهت استحصال بیشتر نفت استفاده می شود که بر حسب توان مخزن و شرائط آن از روشهای شیمیایی، حرارتی، تزریقی گاز امتزاجی و غیره استفاده می شود. اعمال روشهای ثالث نیز بسته به نوع مخزن و شرائط فیزیکی و شیمیایی آن می تواند تا سقف ١٥ درصد دیگر به نفت قابل استحصال مخزن بیفزاید. لذا به روشنی می توان دید که امروزه با فناوریهای نوین، بشر قادر است حتی تا سقف ٧٠ درصد نفت درجای اولیه مخزن را استحصال کند.
در سه دهه گذشته، مراکز تحقیقاتی صنعت نفت، به تدریج امکانات سخت افزاری و نیروی انسانی متخصص را در جهت شناخت هر چه بهتر پدیده های تولید نفت در مخازن کشور فراهم آورده اند . دانشگاههای کشور نیز به یمن کمکهای وزارت نفت، تجهیز شده و به تربیت نیروی انسانی متخصص مبادرت ورزیده اند. برنامه های حال و آتی شرکت ملی نفت ایران مؤید این واقعیت است که به تدریج در همه مخازن نفتی کشور اعم از خشکی و دریا، پتانسیلهای ازدیاد برداشت و اولویتهای روشهای مورد استفاده شناسایی خواهند شد.
هم اکنون، بیش از یک دهه است که روشهای ثالث با تزریق گاز امتزاجی در مخزن رامشیر اهواز و سیلابزنی آب دریا در مخزن نفتی سیری ( اسفند ) در حال انجام است و چه بسا بزودی در این مخزن سیلابزنی مواد شیمیایی، مورد تست عملیاتی قرار گیرد.
به هرحال با تلاش متخصصان داخلی، نفت به عنوان یک سرمایه ملّی ـ همچنان که از نسلهای گذشته به نسل حاضر انتقال یافته ـ تا با تولید صیانتی از آن ضمن تامین رفاه و اقتدار ملّی، به نسلهای آینده سپرده شود تا آنها نیز بتوانند از این نعمت الهی به نحو مفید و موثر بهره مند شوند. خوشبختانه با ماده های قانونی ١٢٩، ١٣٠، ١٣٩ مصوب مجلس جمهوری اسلامی و سیاستهای وزارت نفت و شرکت ملی نفت، ساز و کارهای اجرایی این امور به کمک مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور با همکاریهای بین المللی به پیش می رود.
* رئیس پژوهشکده ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز
در طول این مدت، اکتشاف و تولید از مخازن نفت در خشکی و دریا در گستره وسیعی از خاک کشور ادامه یافته است. تولید نفت از مخازن کشور تا سال ١٣٥٥ به طور طبیعی و با فشار اولیه مخزن امکانپذیر بوده است. لکن در خشکی و در میدان هفتگل در سال ١٣٥٥ و متعاقب آن در سال ١٣٥٦ در میدان گچساران تزریق گاز به کلاهک گازی مخازن آغاز شد.
همزمان در سال ١٣٥٧ نیز در مخزن نفتی سلمان، تزریق آب دریا به آبده مخزن آغاز شد. از این سالها به بعد درعمل مخازن نفتی کشور وارد مرحله تولید ثانویه شدند. در این مرحله، تزریق گاز به کلاهک گازی و آب به آبده مخازن صرفا" جهت تثبیت فشار مخازن و ثبات تولید از مخازن انجام شده است.
موضوع ازدیاد برداشت و بهبود افزایش ضریب برداشت از ذخایر و میدانهای نفت و گاز در دنیا بسیار مطرح است. با گذشت زمان که ذخائر نفت و گاز رو به تحلیل می رود، برای دولتها و همچنین ایران که مجموعا" بالاترین و در مجموع نخستین ذخائر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد، افزایش ضریب برداشت از موضوعات مهم به شمار می رود.
تولید اولیه نفت با فشار طبیعی مخزن، در مخازن کشور بسیار متفاوت است. چنانچه گفته می شود این تولید از ٦ درصد نفت درجای اولیه مخزن تا ٥٠ درصد نفت درجای اولیه مخزن متفاوت است. در مرحله تولید ثانویه که با تزریق گاز به کلاهک گازی و آب به آبده مخزن انجام می شود، تولید نفت از ١٠ درصد نفت درجا تا حدود ٢٥ درصد نفت درجای مخازن متفاوت خواهد بود.
با گذشت زمان و کاهش فشار مخزن و افت تدریجی تولید نفت، معمولا" از روشهای ثالث جهت استحصال بیشتر نفت استفاده می شود که بر حسب توان مخزن و شرائط آن از روشهای شیمیایی، حرارتی، تزریقی گاز امتزاجی و غیره استفاده می شود. اعمال روشهای ثالث نیز بسته به نوع مخزن و شرائط فیزیکی و شیمیایی آن می تواند تا سقف ١٥ درصد دیگر به نفت قابل استحصال مخزن بیفزاید. لذا به روشنی می توان دید که امروزه با فناوریهای نوین، بشر قادر است حتی تا سقف ٧٠ درصد نفت درجای اولیه مخزن را استحصال کند.
در سه دهه گذشته، مراکز تحقیقاتی صنعت نفت، به تدریج امکانات سخت افزاری و نیروی انسانی متخصص را در جهت شناخت هر چه بهتر پدیده های تولید نفت در مخازن کشور فراهم آورده اند . دانشگاههای کشور نیز به یمن کمکهای وزارت نفت، تجهیز شده و به تربیت نیروی انسانی متخصص مبادرت ورزیده اند. برنامه های حال و آتی شرکت ملی نفت ایران مؤید این واقعیت است که به تدریج در همه مخازن نفتی کشور اعم از خشکی و دریا، پتانسیلهای ازدیاد برداشت و اولویتهای روشهای مورد استفاده شناسایی خواهند شد.
هم اکنون، بیش از یک دهه است که روشهای ثالث با تزریق گاز امتزاجی در مخزن رامشیر اهواز و سیلابزنی آب دریا در مخزن نفتی سیری ( اسفند ) در حال انجام است و چه بسا بزودی در این مخزن سیلابزنی مواد شیمیایی، مورد تست عملیاتی قرار گیرد.
به هرحال با تلاش متخصصان داخلی، نفت به عنوان یک سرمایه ملّی ـ همچنان که از نسلهای گذشته به نسل حاضر انتقال یافته ـ تا با تولید صیانتی از آن ضمن تامین رفاه و اقتدار ملّی، به نسلهای آینده سپرده شود تا آنها نیز بتوانند از این نعمت الهی به نحو مفید و موثر بهره مند شوند. خوشبختانه با ماده های قانونی ١٢٩، ١٣٠، ١٣٩ مصوب مجلس جمهوری اسلامی و سیاستهای وزارت نفت و شرکت ملی نفت، ساز و کارهای اجرایی این امور به کمک مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور با همکاریهای بین المللی به پیش می رود.
* رئیس پژوهشکده ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز
