گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: از آذر سال ۸۹ که لایحه هدفمندی یارانه ها تصویب و اجرای رسمی آن اعلام شد، اقشار مختلف جامعه امیدهای زیادی بر اساس گفتههای مسئولان به هدفمندی بسته بودند. تولید تولید کنندگان بخش خصوصی و فعالان اقتصادی به این امید بودند که از اجرای هدفمندی یارانه ها و درآمد حاصل از آن، گره ای از مشکلاتشان بگشایند. مردم نیز بر این باور بودند که با تحمل فشار هدفمندی یارانه ها، زیرساختهای بهداشت و درمان، حمل و نقل عمومی، توسعه راه ها و مواردی از این دست بهبود می یابد و شرایط بهتری را برای یک زندگی حداقل مهیا میکند. اما امروز پس از گذشت بیش از یک دهه از اجرای این قانون، نه تنها هدفمندی چیزی برای بخش خصوصی و بهبود وضعیت رفاهی مردم به ارمغان نیاورد، بلکه ثمره آن گرانی، کوچک شدن سفره ها و تعطیلی بنگاه های اقتصادی بود. مردم فشار گرانی ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی را تحمل کردند، اما بهبودی در حمل و نقل عمومی ندیدند. مردم فشار ناشی از اجرای هدفمندی را به جان خریدند، اما از آلودگی هوا و مشکلات زیست محیطی چیزی کم نشد، بسیاری از بنگاه ها که به حمایت دولت پس از اجرای هدفمندی امیدوار بودند تا با تامین نقدینگی و سرمایه در گردش، جان دوباره به کسب و کار خویش بدهند، نه تنها کمکی نگرفتند، بلکه با عرق شرم، کارگران خود را تعدیل و بنگاه اقتصادی را تعطیل کردند. روزنامه تجارت در این رابطه به استناد اظهارات صاحب نظران و کارشناسان تحلیلی بر طرح هدفمندی یارانه ها و پیامدهای آن بر زندگی مردم تهیه کرده است.
نگاه پوپولیستی به هدفمندی
در این رابطه رییس هیئت عالی نظارت سازمان حسابرسی در تشریح موفق نبودن قانون هدفمندی یارانهها گفت: قانون مصوب مجلس خوب بود اما متأسفانه دولت نهم قانون را به درستی اجرا نکرد. این قانون قرار بود به کاهش فاصله طبقانی، کمک به اقشار آسیب پذیر جامعه و اصلاح الگوی مصرف منجر شود، لیکن هیچ کدام از این اهداف محقق نشد و بخش عمده قانون که بحث تأمین بیمهها و کمک به دولت، بخش خصوصی و بود، اجرا نشد و تمامی قانون هدفمندی یارانهها به یارانه نقدی خلاصه شد. محمد قسیم عثمانی گفت: تا دولت نگاه رأی مدارانه به موضوعات نداشته باشد، موفقیت در اجرای درست قانون صورت نخواهد گرفت. نگاه به این قانون باید عامه پسند و پوپولیستی باشد. وی افزود: هدف در این قانون کمک به اقشار آسیب پذیر بود، اما بواسطه این قانون نه تنها کمکی صورت نگرفت بلکه باعث فشار بیشتر بر اقشار آسیب پذیر شد.
افزایش فاصله طبقاتی و فقرا
وی افزود: با افزایش نقدینگی، تورم و کاهش قدرت خرید مردم عملاً به جای اینکه به اقشار آسیب پذیر کمکی شود، فاصله طبقاتی افزایش پیدا کرد و اغنیا، غنیتر و فقرا فقیرتر شدند. عثمانی گفت: با افزایش یارانهها شاید در کوتاه مدت اثر تسکینی بر زندگی خانوارها داشته باشد اما در میان مدت و بلند مدت نه تنها کمکی نمیکند بلکه معیشت را برای خانوادهها سختتر خواهد کرد.وی عنوان کرد: از ابتدای اجرای این قانون، حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان پخش شد، بدون اینکه باعث ایجاد سرمایه گذاری، اشتغال و تولید شود. عثمانی گفت: باید دولت، مجلس و حاکمیت به تعریف ساختاری جامع و مانع بپردازد، ساختاری که در آن مشکلات قابل حل باشد.عثمانی با اعلام اینکه در شرایط و ساختار فعلی هرگز مجلس نمیتواند به تصویب قانونی بپردازد که منجر به اصلاح اساسی و ریشهای شود گفت: دولت نیز قانونی را اجرا نخواهد کرد که منجر به این اتفاق شود به این دلیل که این اتفاقات به مثابه جراحی است و برای مردم همراه با درد است. بنابراین حاکمیت باید برای این ساختار معیوب فکری کرده و این ساختار را اصلاح کنند.
ضرورت شناسایی جامعه هدف
از سوی دیگر کارشناس حوزه رفاه اجتماعی با تاکید بر اینکه باید مشخص شود به چه جایی، چه کسی و چرا این یارانه پرداخت شود گفت: در قانون هدفمندی یارانهها قادر به غربالگری نبودیم. سال ۸۹ باید یک نظام داده در کشور شکل میگرفت تا بر اساس آن قانون اجرا شود لیکن متأسفانه به دلیل اینکه امکان خوشه بندی یا دهک بندی وجود نداشت، عملاً هدفمندی به درستی صورت نگرفت و یارانهها به تمامی اقشار جامعه پرداخت شد. میرزایی با تاکید بر اینکه نباید به سه دهک بالا یارانه تعلق میگرفت و تنها به پنج دهک پایین جامعه یارانه پرداخت میشد گفت: دادههای مربوط به هدفمندی یارانهها باید به روز رسانی شود. نظام داده خوبی در کشور وجود دارد و تنها نیازمند جریان داده پایدار هستیم و زیرساخت تغییر در نظام توزیع یارانهها به واسطه این دادهها وجود دارد.
ایران بهشت ثروتمندان
از سوی دیگر یک دانش آموخته مدیریت راهبردی دلیل افزایش پیدا نکردن یارانههای نقدی را اشتباه بودن سیستم توزیع یارانه ها دانست و گفت: ایران به دلیل سیاستهای غلط، بهشت ثروتمندان است. نفت موجود در کشور برای مردم است و تمامی مردم از فرآوردههای آن دارای حق مساوی هستند. در حالی که این فرآورده و در واقع یارانههای پنهان بیشتر نصیب کسانی میشود که پرمصرفتر باشد. قدیری ابیانه با گفت: مشکل این است که از ابتدا عنوان شد باید قیمتها ارزان شود در حالی که هر محصولی باید قیمت واقعی خود را داشته باشد.وی افزود: باید جراحی اقتصادی صورت بگیرد، جراحی اقتصادی نیز درد دارد. اگر خواستار تحقق عدالت هستیم، یارانهها باید تنها مختص اقشار ضعیف جامعه باشد.
نبود منطق اقتصادی و سیاسی
از سوی دیگر یک اقتصاددان دلیل موفق نبودن نظام یارانهها را نبود منطق اقتصادی و سیاسی دانست و گفت: به همین دلیل از ابتدا به پیامدهای ناشی از پرداخت یارانهها توجه نشد و نقدهای مفصلی در پرداخت یارانه نقدی صورت گرفت. حسین راغفر با بیان اینکه یارانههای نقدی در هیچ جای دنیا موفق نبوده و نخواهد بود گفت: یارانههای نقدی زمانی موفق خواهد بود که به کسانی که استحقاق دریافت آن را دارند، پرداخت شود. وی گفت: هنگامی که طرح یارانهها آغاز شد، ابتدا در مجلس بحث بر سر آن بود که یارانهها به دو دهک پرداخت شود که به سه و پنج دهک و سپس به همه جمعیت گسترش پیدا کرد. محاسبات نشان میداد که بیش از ۴۰ درصد از جمعیت استحقاق دریافت یارانهها را نداشته و منابع بسیار بزرگی که به اقتصاد کشور تزریق شد، باعث ایجاد اختلالات گستردهای در نظام اقتصادی کشور شد، از جمله آنها تورمی بود که به کشور وارد شد. محاسبات همان سالها نشان میداد که در مقابل هر هزار میلیارد تومانی که به اقتصاد کشور تزریق و باعث افزایش نقدینگی میشد، یک درصد تورم افزایش پیدا میکرد.وی اضافه کرد: قربانیان اصلی این سیاستها همان طبقات محرومی بود که قرار بود به آنها کمک شود. به دلیل اینکه تورم خود نظامی بازتوزیعی است که به زیان گروه پایین درآمدی و به نفع ثروتمندان است. در واقع تورم حاصل، فاصله شدیدی بین فقرا و ثروتمندان ایجاد کرد.