این روز، یادآور تجلی اوج ایمان و عشق در وجود پیامبری است که در پرتو انوار اندیشه‌های بلند و الهی خویش، از سوی معشوق در بوته آزمایشی بس عظیم و دشوار قرار گرفت.
عید قربان، از اعیاد مهم اسلامی و یادآور اخلاص و بندگی حضرت ابراهیم (ع) در برابر پروردگار خویش است، آن جا که فرمان حق برای ذبح اسماعیل صادر شد و ابراهیم آن بنده فرمانبردار خداوند آماده اجرای این فرمان شد و اسماعیل را به قربانگاه برد و کارد بر حلقومش نهاد، ولی ندایی رسید که ای ابراهیم از عهده این آزمون الهی برآمدی، دست نگه دار که فرمانبرداری خویش را به درستی اثبات کرده‌ای.
شب دهم ذی‌الحجه از شب‌های مبارک است و جزء چهار شبی است که احیاء و شب زنده‌داری در آنها مستحب است. در شب عید قربان، درهای آسمان باز است. برای این شب اعمالی ذکر شده است:
*زیارت امام حسین علیه السلام.
*خواندن دعای "یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلیَ الْبَرِیَّةِ" که در شب جمعه هم وارد شده است.
اعمال روز عید قربان
برای روز عید قربان اعمالی چند نقل شده است:
۱- غسل کردن است که به گفته مرحوم «علاّمه مجلسی»، غسل در آن روز سنّت موکّد است تا آن جا که بعضی از علما آن را واجب دانسته‌اند.
۲- نماز عید قربان است و نحوه انجام آن، به همان کیفیّت نماز عید فطر است و نماز عید قربان در زمان غیبت امام(عج) مطابق مشهور فقهای عظام، سنّت موکّد است. (خواه به صورت جماعت خوانده شود یا فرادا).
خواندن نماز عید در زمان ما مستحب است و آن دو رکعت است، در رکعت اوّل سوره حمد و سوره اعلی (یا هر سوره دیگری که مایل باشد) بخواند و بعد از آن پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند:
اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیآءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَاَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ اَهْلَ الْعَفْوِ
خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو
وَ الرَّحْمَةِ، وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ، اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ، اَلَّذی جَعَلْتَهُ
و رحمت و ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی
لِلْمُسْلِمینَ عیداً، وَلِمُحَمَّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَشَرَفا وَمَزِیداً،
برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام
اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْر اَدْخَلْتَ
که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی
فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد، وَاَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً
در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد
وَ آلَ مُحَمَّد، صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئَلَکَ
و آل محمّد را که درودهای تو بر او و بر ایشان باد خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند
مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ.
از تو بندگان شایسته‌ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند از آن بندگان شایسته‌ات.
(در صورت عدم توانایی بر این قنوت، هرگونه قنوت دیگری نیز می‌تواند بخواند) سپس تکبیر ششم را بگوید و به رکوع برود و بعد از رکوع و سجده، برخیزد و رکعت دوم را شروع کند، در رکعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره والشمس یا سوره دیگری را بخواند، آنگاه چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر همان قنوت را بخواند، سپس تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع و سجود برود و نماز را تمام کند. بعد از نماز، تسبیحات حضرت زهرا (علیها السلام) را بگوید و آنگاه دعاهایی که نقل شده است را بخواند که یکی از آنها دعای چهل و ششم «صحیفه سجّادیه» است.
مستحب است نماز عید، زیر آسمان باشد و بعد از نماز برای برادران دینی جهت قبولی اعمال دعا کند.
۳- مستحب است دعاهایی را که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده است، بخواند. به فرموده مرحوم «علامه مجلسی»، بهترین دعاها، دعای چهل و هشتم «صحیفه کامله سجّادیه» است که اوّلش این است: أللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَک و اگر دعای چهل و ششم را نیز بخواند بهتر است.
۴- خواندن دعای ندبه در این روز و سایر اعیاد مستحب است.
۵- قربانی کردن در این روز برای همه مستحب موکد است و بسیار سفارش شده است، تا آن جا که برخی از علما آن را بر کسانی که توانایی دارند واجب دانسته‌اند و مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت آن بخورد.
و نیز مستحب است هنگام قربانی این دعا را که از امام صادق(ع) نقل شده است بخواند:
وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الاَْرْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ
من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان‌ها و زمین را آفریده
ما أنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیایَ وَ مَماتی لِلّهِ رَبِّ
من در ایمان خود خالصم و از مشرکان نیستم. نماز و قربانی و زندگی و مرگم برای خداوندی است که پروردگار
الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ، وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ.
جهانیان است. شریکی برای او نیست. من به این برنامه مأمور شدم و از مسلمانانم.
اَللّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ، بِسْمِ اللّهِ وَاللّهُ اَکْبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی.
خدایا از تو و برای توست. به نام خدا و خداوند بزرگتر است. خدایا از من قبول فرما.
(البتّه اگر به نیّت چند نفر قربانی مستحب انجام شود، بگوید: اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّا)
بسیار مناسب است افراد توانگر، در این روز قربانی کنند و اکثر آن را به فقرا و نیازمندان انفاق کنند و به همسایگان و آشنایان نیز بدهند.
در روایتی است که امام صادق(ع) فرمود:امام علی بن الحسین و امام باقر(علیهم السلام) گوشت قربانی را سه قسمت می‌کردند، یک قسمت آن را به همسایگان می‌دادند و یک قسمت آن را به نیازمندان و قسمت سوم را برای اهل خانه نگه می‌داشتند.
۶- تکبیرات مشهور زیر را بگوید، برای کسانی که در این ایام توفیق حضور در مراسم حج و صحرای «منا» را دارند، بعد از ۱۵ نماز این تکبیرها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم، ولی کسانی که در آن جا نیستند، بعد از ۱۰ نماز آنها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز کرده، تا نماز صبح روز دوازدهم، و آن تکبیرها مطابق روایت کتاب شریف «کافی» چنین است:
اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا؛
خدا بزرگتر از توصیف است معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است و ستایش خاص خداست؛ خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمایی کرد.
اَللهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاَْنعامِ؛ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما أبْلانا.
خدا بزرگتر است بر آنچه روزیمان کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خداست برای آن که آزمود ما را.
حداقل این تکبیرها را بعد از نماز در این ایام، یکبار بگوید، ولی اگر تکرار کند، بهتر است و حتی اگر بعد از نوافل نیز بگوید خوب است.
منبع: ایسنا
