کوچ صاحبان نقدینگی از بورس

گروه اقتصاد کلان: بازار سرمایه پس از یک سال و نیم ریزش، بالاخره در سال ۱۴۰۱ نفس تازه‌ای کشید بطوریکه شاخص کل خود را تا محدوده یک میلیون و ششصد هزار واحد بالا کشید. بازار سرمایه در دو سال گذشته پس از رشدی عجیب در مرداد ماه سال 99 به شاخص 2 میلیون واحدی به همراه ارزش معاملاتی بالغ بر 20 هزار میلیارد تومان دست یافت. بعد از آن شاخص ریزشی عجیب تر را تجربه کرد به طوری که درماه های ابتدایی سال 1400 شاخص کل در محدوده ی 1 میلیون و صد هزار واحدی با ارزش معاملاتی حدود 2 هزار میلیارد تومان دیده می‌شد. پس از این صعود و نزول کم سابقه، تقریبا در شش ماهه ی دوم سال 1400 خصوصا سه ماه پایانی سال بازار سرمایه در رکودی عمیق فرو رفت بطوری که نه دیگر خریدار قوی پا به عرصه ی معاملات در بازار سهام می گذاشت ، نه دیگر فروشنده ی قدرتمندی پای تابلوی سهام باقی مانده بود، بطوری که شاخص کل بورس حدودا در محدوده ی 1200 تا 1350 درجا می زد. بازار
سرمایه در سال 1401 شرایط متفاوتی را نسبت به سال گذشته خود داشت. به طوری که در سه ماهه ی اول سال 1401 شاخص کل توانست خود را تا محدوده ی یک میلیون و ششصد هزار واحدی بالا بکشد. در این گزارش سعی شده تا به علت و عواملی که باعث رشد بازار سرمایه پس از رکودی که در آن فرو رفته بود، پرداخته شود. اولین عاملی که می توان به عنوان عامل محرک برای رشد بازار سرمایه به آن اشاره کرد، رشد قیمت کامودیتی های جهانی است. با توجه به تغییر و تحولات که در عرصه ی بین المللی رخ داد از جمله جنگ میان روسیه و اوکراین و همچنین تاثیر کرونا بر تورم و اقتصاد جهانی، نرخ کامودیتی ها (طلا، نفت، فولاد،مس و ...) رشد چشم گیری را تجربه کرد به عنوان مثال قیمت نفت از حدود 80 دلار به حدود 140 دلار هم رسید، به همین علت صنایعی که اصطلاحا کامودیتی محور بودند به طور طبیعی با استقبال خریداران مواجه شدند. اما این روند در ادامه تداوم پیدا نکرد. در حال حاضر بازار سرمایه همچنان با بی‌اعتمادی، ابهام و ناامیدی روبروست و با ادامه روند نزولی قیمت سهام، فروشندگان بیشتری ظهور کرده‌اند؛ آن‌هم در شرایطی که صاحبان نقدینگی رغبتی برای خرید سهام نشان نمی‌دهند. شاخص بورس بعد از افت حدود 40 درصدی از قله مردادماه 1399، همچنان با نزول فرسایشی روبروست و حالا با سقوط به زیر یک‌میلیون 300 هزار واحد، وضعیت شکننده‌تری نسبت به قبل پیدا کرده است. بازار سرمایه با کاهش شدید ارزش معاملات، ضعف مشهود خریدار و اضطراب و نگرانی سهامداران مواجه است و فعلاً دورنمایی برای نجات آن از این شرایط دیده نمی‌شود.
در جریان معاملات امروز بازار سرمایه، ارزش معاملات بورس تهران به 2 هزار میلیارد تومان نیز نرسید درحالی‌که انتظار می‌رفت با نزدیک شدن شاخص به محدوده حمایتی و همچنین اظهارنظر معاون اقتصادی رئیس‌جمهور در مورد استمرار مفاد بسته حمایتی ستاد هماهنگی اقتصادی دولت از بازار سرمایه که بهمن‌ماه سال گذشته تصویب شده بود، تا حدودی شرایط بازار بهبود پیدا کند. در بهمن سال گذشته، ستاد هماهنگی اقتصادی دولت برای حمایت از بازار سرمایه، یک بسته 10 بندی ارائه کرد که در آن مسائلی نظیر قیمت گاز خوراک پتروشیمی‌ها، مالیات شرکت‌های تولیدی، فرمول حقوق دولتی معادن، افزایش سرمایه صندوق تثبیت بازار، کنترل انتشار اوراق دولتی و تعیین نرخ تسعیر ارز بانک‌ها مورد توجه قرار گرفته بود؛ اما این بسته باوجود اثرات مثبت موقتی، هرگز نتوانست روند کلی بازار را تغییر دهد و مانع ریزش مستمر قیمت سهام شود.
تأثیر موقتی این بسته حمایتی در حالی بود که هرکدام از مفاد این بسته در شرایط عادی می‌توانست شوک مثبتی به بازار سرمایه وارد کند و حداقل موجب افزایش تقاضا در برخی صنایع شود؛ اما در دوره ریزش بورس که از مرداد 1399 شروع شد و تاکنون ادامه پیدا کرده، بازار علاوه بر این مسائل، دغدغه‌های کلان‌تری به‌خصوص در مورد آتیه اقتصاد و فعالیت‌های اقتصادی دارد و به نظر می‌رسد دیده نشدن این دغدغه‌ها در بسته حمایتی باعث شد مورد توجه بازار قرار نگیرد.
در شرایط فعلی، بازار سرمایه به‌شدت از قیمت‌گذاری دستوری و کاهش قدرت خرید بازار رنج می‌برد؛ چراکه بخشی از بنگاه‌های اقتصادی به دلیل قیمت‌گذاری دستوری قادر به فروش محصولات خود با حاشیه سود معقول یا حتی سربه‌سر نیستند و این مسئله به کاهش شدید سود یا حتی زیان‌ده شدن آنها منجر شده و هم‌زمان برخی دیگر از شرکت‌ها که مشمول قیمت‌گذاری دستوری نیستند نیز به دلیل کاهش مقیاس فروش در سایه افت توان خرید بازار، عملاً مجبورند محصولات خود را با بهایی کمتر از قیمت مورد انتظار خود به فروش برسانند. در این فرایند بنگاه‌های اقتصادی به‌طور مستمر در حال از دست دادن حاشیه سود هستند و درنتیجه سهامداران نیز با دورنمای کاهش سود سهام، نه‌تنها تمایلی برای خرید سهام ندارند بلکه در فروش سهام نیز از دیگران سبقت می‌گیرند. با توجه به این وضعیت، صندوق تثبیت بازار نیز که افزایش سرمایه آن یکی از مفاد بسته حمایتی بورس بود، نمی‌تواند تأثیر مشهودی بر روند معاملات داشته باشد و در بهترین حالت با خرید سهام در چند نماد شاخص‌ساز، عملاً از کارایی ساقط می‌شود. از سوی دیگر، بازار سرمایه به‌شدت از پیش‌بینی‌ناپذیر بودن اقتصاد و ابهام در سپهر اقتصاد سیاسی رنج می‌برد و همین مسئله استراتژی بسیاری از فعالان سابقه‌دار و حرفه‌ای بازار را به سمت نقد شدن یا نوسان‌گیری روزانه تغییر داده است. البته که بررسی روند معاملات نشان می‌دهد بخش عمده حرفه‌ای‌های بورس در شرایط فعلی ترجیح داده‌اند نقد بمانند یا با خرید صندوق‌های با درآمد ثابت، به سود حداقل قناعت کنند. نگرانی از آینده، صاحبان نقدینگی و فعالان بورسی را به‌شدت محتاط کرده که نشانه‌های آن در ارزش معاملات بازار مشهود است. دو سال پیش و در شرایطی که بازار سرمایه به‌واسطه هجوم نقدینگی به‌صورت دو شیفت فعالیت می‌کرد، ارزش واقعی معاملات روزانه به 30 هزار میلیارد تومان نیز می‌رسید؛ اما در شرایط فعلی، ارزش معاملات 2 هزار میلیارد تومان یا کمتر نیز یک اتفاق طبیعی در بازار محسوب می‌شود. در حقیقت، فعالان بازار سرمایه و حتی سهامداران بلندمدت، به‌واسطه دورنمای ناامیدکننده‌ای که در اقتصاد سیاسی ترسیم شده است، رغبتی برای خریداری یا نگهداری سهام ندارند و به همین واسطه، حتی به افزایش مقطعی قیمت دلار نیز واکنشی نشان نمی‌دهند. در پایان جلسه معاملاتی امروز بازار سرمایه، شاخص کل بورس تهران با 18 هزار و 496 واحد افت معادل 1.43 درصد، به رقم یک‌میلیون و 278 هزار و 301 واحد رسید. بیشترین تأثیر در شاخص کل در بورس تهران به نمادهای فولاد، کچاد، رمپنا، فارس، فملی، نوری و کگل و در فرابورس ایران به نمادهای فغدیر، زاگرس، هرمز، شراز، بپاس، خدیزل و شگویا اختصاص داشت.