برترین کشورها در دیپلماسی علمی

وی افزود: ردیف های مرتبط با دیپلماسی علمی و فناوری عبارتند از: ۱) توسعه و تقویت شبکه های ارتباطات علمی ملی و فراملی ۲) گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم با سایر کشورها ۳) استفاده از ظرفیت های علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان برجسته سایر کشور.

دهقانی یادآور شد: موارد اول و دوم دقیقا به معنی دیپلماسی علمی فناوری بوده و یکی از مهمترین راه های حصول مورد سوم نیز دیپلماسی علمی و فناوری است. اما دیپلماسی علمی و فناوری چیست و چگونه می توان از آن برای تبدیل علم به قدرت استفاده کرد؟

وی اظهار داشت: استفاده از قدرت علمی و فناوری به منظور توسعه و تعمیق روابط دیپلماتیک با سایر کشورها مهمترین تعریف دپیلماسی علمی و فناوری است. هر چند جایگاه پژوهشگران و عالمان علم و فناوری در جوامع مختلف متفاوت است، اما شواهد نشان می دهد که در هر جامعه ای نقش بدنه علمی به ویژه جامعه دانشگاهی در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی نظامی بسیار با اهمیت است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) افزود: این نقش گاه مستقیما با تصدی مشاغل مدیریتی و مشاوره ای یا به صورت غیر مستقیم با تعلیم و تربیت دانش آموختگان اثر خود را نمایان می سازد. این دانش آموختگان بعدا در مشاغل مهمی به کار گمارده می شوند. دامنه اثر جامعه دانشگاهی در یک کشور فقط به دانشگاه ها محدود نمی شود، بلکه به کل ارکان آن کشور باز می گردد.

دهقانی تصریح کرد: دیپلماسی علمی و فناوری به صورت عملیاتی در اولین سطح به تعامل دو محقق در دو کشور مختلف حول محور انجام یک پژوهش، فناوری یا نوآوری اطلاق می شود که هر یک می توانند به صورت یک فعالیت پژوهشی مشترک یا ثبت اختراع و یا یک محصول ارائه شوند.

وی اضافه کرد: این تعامل می تواند بین چندین محقق از چند کشور یا چندین دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی یا صنعتی صورت پذیرد. اعتماد علمی و اخلاقی مهمترین عنصری است که در طول زمان بین محققان شکل گرفته و فضا را برای پژوهش های مشترک بعدی باز می کند.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری یادآور شد: زمانی که این تعاملات علمی در سطح گسترده ای بین محققان دو یا چندین کشور به شکل بلند مدت صورت پذیرد تاثیر آن قابل ملاحظه خواهد بود. این تعاملات در سطحی بالاتر از محقق، تعاملات بین موسسات و دانشگاه های دو یا چند کشور را در بر می گیرد که به صورت شریک ثابت تحقیقاتی یکدیگر محسوب می شوند.

وی گفت: علیرغم اینکه کشورهای پیشرفته تر به لحاظ علم و فناوری، دیپلماسی علم و فناوری را در بطن سیاست های علمی شان قرار داده اند و از آن به شدت پشتیبانی می کنند، اما آن ها در مهندسی دیپلماسی علمی و فناوری در ابتدای راه هستند.

دهقانی خاطرنشان کرد: مهندسی دیپلماسی علمی نیازمند نظام و ابزارهای خاصی است که هدف آن توسعه هدفمند تعاملات علم و فناوری است.

وی افزود: با این حال کشورهای بلوک غرب شبکه تعاملات علم و فناوری منسجمی را بر مبنای سیاست های علمی به ویژه در یک دهه گذشته ایجاد کرده اند. اینکه طول عمر سیاست های پشتیبان توسعه روابط بین کشورهای بلوک غرب عمدتا به یک دهه اخیر می رسد و کشور این مهم را جزء سیاست های علم و فناوری خود آورده جای تقدیر دارد که این مهم درک شده است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: هر چند جمهوری اسلامی ایران رتبه کمیت  تولید علم  یعنی تعداد مدارک و مقالات علمی ثبت شده در پایگاههای استنادی بین المللی خود را در طی سالیان گذشته افزایش داده است، اما برای ارتقای جایگاه دیپلماسی علمی و فناوری باید برنامه ریزی جدی صورت گیرد.

وی افزود: اطلاعات استخراج شده از پایگاه استنادی ISI در تاریخ ۹ آبان ۹۴ نشان می دهد که اگر کل تولیدات علمی دنیا در فاصله ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ را گردآوری و براساس کشورهای تولید کننده رتبه ها را تحلیل کنیم، آنگاه رتبه کمیت تولید علم جمهوری اسلامی ایران ۲۱ است. این شامل کلیه اطلاعات مدارک منتشر شده در کنفرانس ها و مجلات  علمی بین المللی معتبر می شود.

دهقانی یادآور شد: حال اگر تنها مدارک ثبت شده در مجلات  معتبرعلمی در این پایگاه را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم، رتبه کمیت تولید علم کشور به ۲۰ ارتقا خواهد یافت، اما رتبه دیپلماسی علمی کشور وضعیت متفاوتی را نشان می دهد.

وی تاکید کرد: متاسفانه رتبه دیپلماسی علمی کشور در بین ۵۰ کشور که بیشترین تولیدات علمی دنیا را تولید کرده اند ۴۹ است. به عبارت دیگر در حوزه دیپلماسی علمی، کشور به تلاش و برنامه ریزی جدی نیازمند است.

رتبه کمیت تولید علم و دیپلماسی علمی کشورها بر اساس مدارک منتشر شده در مجلات بین المللی (۲۰۱۲-۲۰۱۴)

وی گفت: براساس اطلاعات مستخرج شده نزدیک به ۲۲ درصد مدارکی که توسط پژوهشگران کشور در فاصله زمانی ۲۰۱۲-۲۰۱۴ در مجلات بین المللی معتبر منتشر شده اند با مشارکت سایر کشورها بوده است.

دهقانی یادآور شد: کشور سوئیس با وجود اینکه رتبه ۱۵ کمیت تولید علم دنیا را در اختیار دارد، اما به دلیل اینکه ۶۹ درصد از مدارکش را با مشارکت بین المللی تولید می کند، رتبه دوم دیپلماسی علم دنیا را در اختیار دارد.

وی افزود: بعد از سوئیس کشور اتریش در جایگاه سوم دیپلماسی علمی دنیا را در اختیار دارد. کشور اتریش دارای رتبه کمیت تولید علم یا تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر  ۲۴ ولی  ۶۷ درصد تولید علم این کشور حاصل فعالیت مشترک این کشور با سایر کشورهای دنیا است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: به طور کلی بیش از نیمی از ۵۰ کشور برتر تولید کننده علم دنیا، حداقل ۵۰ درصد تولید علم خود را به صورت مشارکتی تولید می کنند و ۷۶ درصد این کشورها بیش از ۴۰ درصد تولید علم خود را با مشارکت سایر کشورهای دنیا تولید می کنند.

وی افزود: کشور ترکیه از لحاظ کمیت تولید علم رتبه ۱۷ دنیا را کسب کرده است، اما دیپلماسی علمی در این کشور بسیار ضعیف است، به گونه ای که این کشور رتبه ۵۰ دپیلماسی علمی در بین ۵۰ کشور برتر تولید کننده علم دنیا را دارد. این واقعیت نشان می دهد که ترکیه الگوی مناسبی برای مقایسه توسعه علمی نیست.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری  ادامه داد: هر چند دپیلماسی علمی در بین کشورهای خاورمیانه در خلال سال های گذشته رشد کرده است، اما در مقایسه با کشورهای اروپای غربی کشورهای خاورمیانه نیازمند تلاش بیشتری برای ارتقا جایگاه دیپلماسی علمی دارند.

وی گفت: بر اساس اطلاعات استخراج شده، رتبه دیپلماسی علمی جمهوری اسلامی ایران در سالهای  ۲۰۰۵-۲۰۰۰ برابر با ۲۴ درصد در ۲۰۰۸-۲۰۰۶ برابر ۲۱ درصد و در سالهای ۲۰۱۱-۲۰۰۹ به حداقل میزان یعنی ۲۰ درصد و در ۲۰۱۴-۲۰۱۲ به میزان ۲۲ درصد افزایش یافته است.

دهقانی افزود: این در حالی  است که  در سال ۲۰۰۲-۲۰۰۰ حدود ۲۹ درصد از تولید علم کشورهای خاورمیانه با مشارکت بین المللی تولید می شد و در سال ۲۰۱۴-۲۰۱۲ این رقم به ۳۸ درصد افزایش یافته است.

سرپرست ISC خاطرنشان کرد: هر چند سهم تولید علم با مشارکت بین المللی در بین کشورهای اروپای غربی بالا بوده است، اما این روند نیز سیر صعودی را نشان می دهد.

وی افزود: در سال ۲۰۰۲-۲۰۰۰ حدود ۴۰ درصد کمیت تولید علم این کشورها با مشارکت بین المللی به رشته تحریر در آمده است، اما این رقم در سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ به حدود ۵۵ درصد افزایش یافته است. بنابراین تقریبا از هر دو پژوهشی که در کشورهای اروپای غربی انجام می شود یکی با مشارکت بین المللی است.

دهقانی اظهار داشت: کشورهای آمریکای شمالی نیز در طول ۱۵ سال گذشته در حوزه دیپلماسی علمی ۱۴ درصد رشد داشته اند. در سال ۲۰۰۲-۲۰۰۰  حدود ۲۳ درصد تولیدات علمی کشورهای آمریکای شمالی با مشارکت بین المللی به رشته تحریر در آمده است. این رقم در سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ به ۳۷ درصد افزایش یافته است.

وی گفت: علیرغم جایگاه رفیع علمی کشور در سطح بین المللی، استفاده از این پتانسیل برای توسعه دیپلماسی در بین کشورهای منطقه و جهان نیاز به تلاش فراوان و برنامه ریزی جدی دارد. جایگاه فعلی دیپلماسی علمی کشور شایسته نظام قوی علمی کشور نیست.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری اظهار داشت: این در حالی است که در سند سیاست های کلان علم و فناوری بر گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی بویژه جهان اسلام همراه با تحکیم استقلال کشور تاکید شده است.

دهقانی گفت: در آخرین گزارش ارائه شده توسط نظام رتبدی تایمز در سال ۲۰۱۶-۲۰۱۵، به طور متوسط امتیاز دانشگاه های کشور از وجهه بین المللی ۱۳ از ۱۰۰ است که تقریبا نسبت به سایر شاخص های بررسی شده در این رتبه بندی، دانشگاه های کشور در این شاخص ضعیف تر عمل کرده اند.

وی افزود: همکاری های علمی بین المللی یکی از راه های بهبود وجهه بین المللی دانشگاه ها است. همکاری با مراکز معتبر علمی در سطح جهان، کشورهای اسلامی و منطقه باعث ارتقا هر چه بهتر دیپلماسی علمی شده و همچنین باعث شکوفایی هر چه بیشتر علمی کشور و توسعه ارتباطات با جهان بویژه کشورهای اسلامی می شود.

سرپرست ISC تاکید کرد: لازم است ماهیت دیپلماسی علمی درک شده و بر اساس یک نقشه راه و برنامه راهبردی معین عمل شده تا از برنامه های  مقطعی و غیر آینده نگر در آن پرهیز شود.

مهر