اثر متغیر سیاسی بر بازار ارز

گروه اقتصاد کلان: در شرایطی که همچنان تورم از سوی سیاستگذار پولی و بانک مرکزی کنترل نشده، نرخ ارز هم در روزهای اخیر بار دیگر سرکش شده است. قیمت دلار روز گذشته در بازار آزاد و غیررسمی از مرز 38 هزار تومان هم عبور کرد تا رکورد جدیدی برای این ارز به ثبت برسد.
به گزارش «تجارت آنلاین»، در این شرایط به طور طبیعی فضای نااطمینانی بر کلیت اقتصاد سایه سنگین خود را می‌افکند و انتظارات تورمی در جامعه افزایش پیدا می‌کند. در شرایطی که رشد نقدینگی و پایه پولی ادامه دارد سیاستگذار تلاش کرده با برخی اقدامات مثل انتشار اوراق ارزی و اوراق سکه بازار ارز را کنترل کند. سیاست دولت در بیش از 15 ماه گذشته با رویکرد دستوری نرخ ارز را کنترل کند اما جهش‌های ارزی همچنان ادامه دارد. کارشناسان در میان عوامل اقتصادی مهمترین عامل افزایش نرخ ارز را ادامه روند صعودی نرخ تورم می‌دانند، چرا که ارز هم مانند هر کالایی مستقیما از تورم تاثیر می‌پذیرد. اما برخی از تحلیل‌گران عامل برجام را مهمترین فاکتور در تلاطمات این روزهای نرخ ارز می‌دانند. در تابستان امسال وقتی که مذاکرات برجامی در آستانه به نتیجه رسیدن قرار داشت نرخ دلار هم به سمت کاهشی معکوس شد. اما با به بن بست خوردن مذاکرات و توقف آن تا به امروز، بار دیگر حرکت صعودی دلار شروع شد و از ماه گذشته تا به امروز تقریبا هر هفته دلار رکورد تازه‌ای را به ثبت رسانده است. تا جایی که جدیدترین رکورد 38 هزار 200 تومان است. طبیعتا اگر مذاکرات برجامی از سرگرفته شود و روزنه‌های برای رسیدن به توافق ایجاد شود مستقیما انتظارات تورمی را معکوس خواهد کرد و می‌تواند امیدواری برای توقف روند فعلی را بیشتر می‌کند. در این شرایط احتمالا موثرین راهکار برای سیاستگذار نزولی کردن انتظارات تورمی است تا از این طریق افسار گسیختگی دلار مهار شود. این اقدامی است که تا کنون در مورد آن تعجیل شده و بانک مرکزی صرفا به برخی اقدامات محدود پولی مثل انتشار اوراق دست زده است که نتوانسته موثر واقع شود.

روندهای تورمی در ماه‌های اخیر
تورم ماهانه در سال‌های گذشته معمولا در محدوده یک تا 5/2 درصد نوسان داشت. در خرداد 1401 به دلیل حذف ارز 4200 تومانی و جهش چندبرابری قیمت مواد غذایی، تورم ماهانه تا 5/12درصد رشد کرد. یعنی میانگین قیمت‌ها فقط طی یک ماه 5/12درصد بیشتر شد. اما این نرخ به دلیل حذف ارز دولتی طبیعی بود. از تیرماه به بعد به‌صورت تدریجی این نرخ کاهش یافت تا شهریور که به عدد 2/2 درصد رسید. موضوع نگران‌کننده اما در مهرماه اتفاق افتاد. یعنی صعودی شدن مجدد نرخ تورم ماهانه در مهرماه. با وجود آنکه هیچ اتفاق و شوک جدیدی به بازار وارد نشده بود، تورم ماهانه مهر به 3درصد رسید. این عدد می‌گوید وقتی فقط در یک ماه 3درصد قیمت‌ها بیشتر شده، مجموع گرانی در 12 ماه، اعداد بالایی را نشان خواهد داد و نمی‌توانیم در پایان سال انتظار کاهش میانگین تورم را داشته باشیم. وحید شقاقی شهری، کارشناس اقتصادی درباره دلایل افزایش قیمت ارز می‌گوید: یکی از مهمترین متغیرهای اقتصاد کلان تورم است. تورم صرفا پیامد اقتصادی ندارد. تورم فارغ از آثار اقتصادی، پیامدهای فرهنگی و سیاسی هم دارد. در اقتصادی که تورم‌های بالا دارد، حتی رفتار جامعه تغییر می‌کند و به اخلاقیات جامعه هم تسری پیدا می‌کند. تورم ایران در بلندمدت یک تورم حدوداً 20درصدی بوده است. این نشان می‌دهد که جزو کشورهایی هستیم که تورم‌های بلندمدت داریم. یعنی تورم 50ساله ایران حدود 20 درصد بوده است. در دهه 90 میانگین تورم بالاتر از تورم بلندمدت شده است. تورم دهه 90 ما به 27 درصد رسید. اما در 5 ساله اخیر میانگین تورم مجددا روند صعودی داشته است و تورم از سال 97 به بعد اعداد بالاتری را ثبت کرده است. میانگین تورم 5ساله اخیر حدود 40درصد ثبت شده است که این نشان می‌دهد در 5سال اخیر تورم دو برابر تورم بلندمدت شده است. از سال 97 که دور دوم تحریم‌ها آغاز شد، تورم روند افزایشی به خود گرفت و در طول 5سال اخیر به میانگین بالای 40درصد رسید. در 100 سال اخیر هیچ دوره‌ای نبوده که 5سال پی‌درپی تورم‌های بالا در ایران ثبت شود. در اقتصاد ایران ما تورم بالا داشتیم، ولی ماندگار نبوده است. مثلا دو سال یا نهایت سه سال به درازا کشیده است.
برای اولین بار است که می‌بینیم تورم در اقتصاد ایران 5 سال پی‌درپی اعداد بالا را ثبت می‌کند. یعنی از سال 97 تاکنون. این بسیار خطرناک است و موجب شده است که قدرت خرید مردم به‌شدت پایین بیاید و پس‌انداز طبقه متوسط عملا به اتمام برسد. به گفته او ریشه تورم در اقتصاد ایران به چهار ناترازی مرتبط است. ناترازی بودجه‌ای، ناترازی بانکی، ناترازی ارزی و ناترازی در عرضه و تقاضای کل اقتصاد. در موضوع ناترازی ارزی خودش به دو زیرشاخه تقسیم می‌شود؛ اول، کسری‌های تجاری غیرنفتی و دوم، کسری حساب سرمایه. این ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران است و متاسفانه این ریشه‌ها در طول 50سال گذشته حل نشده و مدام بر شدت این ناترازی‌ها افزوده شده است. یعنی ما هر چقدر جلوتر آمده‌ایم، این ناترازی‌ها شدت گرفته است. هم ناترازی بانک‌های ما شدت گرفته و هم ناترازی بودجه‌ای ما تشدید شده و هم ناترازی یا شکاف عرضه و تقاضای کل اقتصاد شدت گرفته است. اما تحلیل‌گران معتقدند بانک مرکزی در یک ماه گذشته سعی کرد با ابزارهایی مثل اوراق گواهی سپرده سکه و اوراق ارزی، بازار ارز را مدیریت کند. براساس تصمیم این بانک هر فرد می‌تواند علاوه بر سهمیه دو هزار یورویی سالانه، چهار هزار دلار اوراق ارزی نیز با سررسید سه‌ماهه خریداری کند. بازارساز معتقد بود با این اقدام، می‌توان تقاضا را دست‌کم در کوتاه‌مدت پاسخ داد و این موکول کردن تقاضا به سه ماه دیگر می‌تواند رشد قیمت‌ها را حداقل برای مدتی کنترل کند.