با بروز نوسانات نرخ ارز در بهمن و اسفند ماه سال گذشته، تأمین مواد اولیه داخلی و وارداتی برای صنایع لوازم خانگی با چالش جدی روبه‌رو شده است، به طوری که برخی از نشان‌های معروف در روز‌های پایانی اسفند قیمت کالا‌های تولیدی‌شان را تا ۳۰ درصد گران کردند. در چنین شرایطی وزارت صمت به جای رفع مشکلات تولید، افزایش تیراژ کالا‌های داخلی و کاهش قیمت تمام‌شده، برای تولید مشترک زمینه‌سازی می‌کند و دنبال خرید اعتباری ورق‌های فولادی است که به زعم خبرگان دادن آدرس غلط است. فعالان بازار معتقدند، در حال حاضر صنعت لوازم خانگی نه تکنولوژی برتر منطقه را دارد و نه سرمایه‌ای برای سرمایه‌گذاری مشترک، علاوه بر این بستر‌های لازم برای تجارت خارجی نیز فراهم نیست. به عبارت دیگر، تولید مشترک با کشور‌های همسایه و صادرات آن با شعار محقق نمی‌شود، بلکه به زیرساخت‌های توسعه تجارت اعم از قرارداد‌های ترجیحی با همسایگان و ارتقای سطح تکنولوژی نیاز دارد که متأسفانه در یک دهه اخیر به هیچ کدام از آن‌ها توجهی نشده است.
یکی از وعده‌های وزیر صمت در ابتدای دولت سیزدهم تولید مشترک لوازم خانگی و صادرات آن بود که در حد حرف باقی مانده‌است. در ۵/۱ سالی که دولت مستقر شده، صنعت لوازم خانگی سالانه دو تا سه بار با افزایش قیمت روبه‌رو شده است. زیرا این صنعت وابسته با کوچک‌ترین نوسانات قیمت ارز، با افزایش قیمت تمام‌شده مواجه می‌شود و از آنجا که هزینه‌های تحقیق و توسعه در این صنعت بسیار گران است، تکنولوژی تولید نیز به‌روز نبوده و از مدل‌های مشابه خارجی بسیار گران‌تر تولید و عرضه می‌شود. حال در چنین شرایطی وزارت صمت به دنبال تولید مشترک این صنعت با همسایه‌های خارجی است. فعالان بازار تولید مشترک را رؤیای دست‌نیافتنی می‌دانند و معتقدند: صنعت لوازم خانگی ایران نه تکنولوژی بالایی در سطح منطقه دارد، نه سرمایه‌ای برای سرمایه‌گذاری مشترک، زیرا زمانی تولید مشترک کالایی اتفاق می‌افتد که طرفین مزیتی در تکنولوژی یا سرمایه‌گذاری داشته باشند. به عنوان مثال سال‌های گذشته، زمانی که کره‌ای‌ها به ایران آمدند برای تولید مشترک، این کشور تکنولوژی تولید و ایران بستر‌های لازم برای تولید و سرمایه‌گذاری داشت، اما امروز این مزیت‌ها وجود ندارد.
علی احمدی، کارشناس صنعت لوازم خانگی معتقد است: دولتمردان مراقب باشند این صنعت به حال و روز صنعت خودرو دچار نشود. در ۵/۱ سال گذشته سالانه دو تا سه بار بین ۱۵ تا ۳۰ درصد قیمت کالا‌های تولید داخل گران شده، در این مدت هم تسهیلات ارزی و هم ریالی به این صنایع تخصیص یافته است، اما تولیدکنندگان همچنان حمایت‌های دولتی را طلب می‌کنند.
وی می‌افزاید: اخیراً مدیر کل صنایع لوازم خانگی وزارت صمت از برنامه‌ریزی برای تولید مشترک لوازم خانگی با هدف صادرات با کشور‌های همسایه شمالی، جنوبی و عراق خبر داده و تأکید کرده است در سال جاری هم تسهیلات بانکی و هم ورق فولادی به صورت اعتباری در اختیار این صنعت قرار می‌گیرد... اینکه دولت در سال حمایت از تولید از صنعت داخلی حمایت می‌کند، بسیار خبر خوشی است، اما باید حمایت‌ها هدفمند صورت گیرد. باید وزارت صمت بر تیراژ تولید و عرضه نظارت داشته باشد. اینکه هر دو ماه یک بار جلوی فروش کالا گرفته می‌شود تا قیمت‌ها در بازار گران شود، نوعی سوءاستفاده و تخلف است که باید نهاد‌های نظارتی آن را بررسی کنند.
احمدی تأکید می‌کند: وزارت صمت اخیراً بار دیگر تولید مشترک لوازم خانگی ر ا مطرح کرده، در حالی که این وزارتخانه در بخش توسعه تجارت و تقویت بازار‌های منطقه و خارجی ضعیف عمل کرده و بعد از ۵/۱ سال گزارش جامعی از رئیس سازمان توسعه تجارت در این بخش اطلاع‌رسانی نشده است. در حال حاضر سامسونگ در مصر مستقر شده و بهروزترین تکنولوژی لوازم صوتی و تصویری و تلویزیون را به این کشور تحویل می‌دهد و قیمت تمام‌شده بهروزترین محصولات با قیمت فعلی تولیدات داخلی ایران برابری می‌کند، با چنین وضعیتی، آیا شرکت سام (برند داخلی) می‌تواند وارد بازار‌های منطقه شود؟
این کارشناس صنعت می‌افزاید: در کشور ترکیه، برند بوش محصول مشترک تولید می‌کند. بهروزترین قطعات و تکنولوژی در اختیار ترکیه قرار گرفته و محصولاتش بازار‌های منطقه را قبضه کرده است. به نظر من نباید با شعار و رؤیاپردازی برای صنعت لوازم خانگی تصمیمات کلان اتخاذ کنیم. قبول کنیم که به دلیل مشکلات تحریم، گران بودن تحقیق و توسعه در این صنعت و کپی‌برداری و وجود تکنولوژی پایین و از همه مهم‌تر ضعف تجارت خارجی مزیت کمتری برای تولید مشترک و حضور در بازار‌های صادراتی داریم.
احمدی با اشاره به اینکه مردم توقع دارند با کاهش نرخ ارز قیمت کالا‌ها ارزان شود، اما چنین اتفاقی هرگز نیفتاده است، می‌گوید: مردم می‌پرسند چرا با کاهش نرخ ارز قیمت‌ها کاهش نیافت، چون قیمت مواد اولیه کاهش نداشته است. اگر دولت می‌خواهد از این صنعت حمایت کند، حداقل شش ماه قیمت مواد اولیه و ارز را ثابت نگه دارد تا هم تولیدکننده به ثبات برسد و هم اینکه مصرف‌کننده متضرر نشود. در پنج سال گذشته شرکت‌ها مدام عرضه را کاهش داده‌اند، حتی در فروش‌های اقساطی‌ای که داشتند، قیمت کالا را قبل از تولید آن از خریدار دریافت کردند و با تأخیر سه تا چهار ماهه کالا را تحویل داده‌اند. دقیقاً مانند اتفاقی که در صنعت خودرو بیش از یک دهه است که تکرار می‌شود و برای رفع آن تدبیری نشده است.
حمایت‌های جدید از صنعت
اخیراً محسن شکراللهی، مدیرکل صنایع لوازم خانگی وزارت صمت در یک برنامه تلویزیونی با بیان اینکه در سال گذشته تولید تلویزیون ۳۰، کولر گازی ۸۰ و ماشین ظرفشویی ۴۰درصد رشد داشته است، گفته‌است: نیاز کشور به تلویزیون سالانه ۲ میلیون دستگاه و تولید ۸/۱ میلیون دستگاه معادل ۹۰درصد نیاز کشور است، اما نیاز به کولر گازی سالانه حدود ۸۰۰هزار دستگاه است که تولید در سال قبل ۲۵۰هزار دستگاه بوده است. وی با بیان اینکه حدود ۶۰۰واحد تولید لوازم خانگی (به جز ظروف آشپزخانه و مبلمان) در کشور فعال هستند، می‌افزاید: با توجه به سرمایه‌گذاری‌های جدید در این بخش، وزارت صمت نامه‌ای برای کمک به تأمین مالی این صنعت به بانک مرکزی ارسال کرد. حدود ۸ همت از وزارت صمت درخواست کرده و جلساتی هم با بانک‌های عامل برگزار شده است و با قولی که از بانک مرکزی گرفته‌ایم، پیش‌بینی می‌شود امسال تسهیلات مالی بهنگام در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد.
کمبود ورق سرد برای صنعت لوازم خانگی
شکراللهی در ادامه با اشاره به مشکل تأمین ورق سرد در صنعت لوازم خانگی تأکید می‌کند: برآورد می‌شود نیاز این صنعت ۴۰هزار تن است که ۱۵هزار تن از آن تأمین می‌شود. برنامه ما این است خط نورد جدید با همکاری شرکت‌های فولادی و صنایع لوازم خانگی ایجاد شود تا خلأ پر شود. طبیعتاً وقتی تولیدکنندگان نمی‌توانند نیاز خود را از بورس کالا تأمین کنند، به بازار آزاد مراجعه و با قیمت بالاتر آن مواد اولیه را تهیه می‌کنند. این موضوع در بلندمدت به ضرر تولید لوازم خانگی است و باید به این سمت برویم که در کنار ایجاد خطوط جدید نورد، از تأمین‌کنندگان خارجی با قیمت مناسب ورق سرد تهیه کنیم.
شکراللهی همچنین با بیان اینکه در سال گذشته یک مقطع لوازم خانگی در تیر ماه ۱۰درصد اصلاح تعرفه برای کالا‌های حجیم و ۱۵درصد برای تلویزیون تصویب شد، اظهار می‌دارد: در سازمان حمایت دو نوع نظارت پیشینی و پسینی وجود دارد که نظارت پیشینی برای چهار قلم کالا شامل یخچال، یخچال و فریزر، ماشین لباسشویی و تلویزیون است. این چهار قلم از سوی ستاد تنظیم بازار تعیین قیمت می‌شود، اما سایر اقلام طبق ضوابط قیمت‌گذاری تعیین قیمت و نظارت پسینی بر آن‌ها جاری می‌شود. در پایان سال افزایش قیمت مواد اولیه را شاهد بودیم، اما تولیدکنندگان لوازم حجیم نتوانستند خودشان را با همان افزایش قیمت مواد اولیه هماهنگ کنند. مسئله قیمت مهم است و تولید باید سودآور باشد تا ادامه پیدا کند. وی می‌افزاید: وظیفه مشخص دفتر لوازم خانگی صیانت از تولید این است که مواد اولیه را بهنگام و با قیمت مناسب دریافت کند و درخواست مشخص ما نیز قرارداد‌های بلندمدت برای این صنعت است. این موضوع نیاز به نگاه فرابخشی دارد.
جمع‌بندی
در سال «رشد تولید» باید از صنعت لوازم خانگی انحصارزدایی شود تا شاید تیراژ تولید افزایش و قیمت تمام‌شده کاهش یابد؛ آرزویی که بیش از پنج سال است هنوز به ثمر ننشسته است وبعید به نظر می‌رسد با دست‌فرمان فعلی وزارت عریض و طویل صمت به بار بنشیند.
