عوامل ایجاد تنش در بازار ارز

آلبرت بغزیان
کارشناس اقتصادی

افزایش قیمت‌ ارز را ناشی از دلایل سیاسی و موقتی است. بانک مرکزی در کنترل بازار ارز رفتار درستی داشته و در حال حاضر بازار ارز از بانک مرکزی تبعیت می‌کند، درصورتیکه قبلا اینطور بود که با افزایش قیمت ارز در بازار، بانک مرکزی هم قیمت ارز را افزایش می‌داد و به نظر می‌رسید که بازار آزاد محرک بانک مرکزی است اما حالا برعکس شده و بانک مرکزی بازار ارز را به خوبی کنترل کرده است. در تحولات ارزی در هر مرحله‌ای جهش‌هایی داشتیم که دلایل متفاوتی داشته است. از جمله دلایل سیاسی که در کشورهای دیگر رخ می‌دهد و نگرانی‌ها بیشتر می‌شود و عده‌ای هیجانی وارد می‌شوند که تامین ارز کنند. اگرنه این پنج درصد بازار ارز کل کشور هم نیست و نمی‌توان گفت که باید بر کالاهای دیگر اثر بگذارد، زیرا ۹۵ درصد بازار،‌ ارز مورد نیاز خود را از مرکز مبادله تامین می‌کنند. با وجود این به دلیل نظارت ضعیف بر قیمت‌ها،‌ این بهانه می‌شود و سودجویان فرصت را برای افزایش قیمت غنیمت می‌شمرند. البته این افزایش قیمت‌های ناشی از دلایل سیاسی موقتی است و نرخ‌ها بازمی‌گردد، البته با سرعت کمتری. اطمینان از اینکه دنیای سیاست آرام شده تا به بازار ثابت شود، کمی طول می‌کشد و به همین دلیل کاهش قیمت ارز آهسته‌تر رخ می‌دهد. از طرف دیگر در این روزها شاهد افزایش قیمت طلا بودیم که باعث شد قیمت ارز هم بالاتر رود. به دلیل اینکه عامل اصلی افزایش قیمت طلا بود،‌ شاهد بودیم که اگرچه طلا ۱۰ درصد در کشور افزایش پیدا کرد اما دلار ۱۰ درصد افزایش نداشت و تنها حدود چهار درصد رشد داشت. معمولا در ایام عید، بانک مرکزی و سایر سازمان‌ها تعطیل می‌شوند و تا بخواهند به خود بنجنبند، برخی با دلایلی مثل سفرهای خارجی و تحولات سیاسی بازار را متشنج می‌کنند. البته در این مدت بانک مرکزی رفتار خوبی نشان داده است، زیرا نرخ مبادله یا سهمیه‌بندی‌ها را تغییر نداد و محدودیت‌ها را بیشتر نکرد و به نرخ بازار آزاد بی‌تفاوت بود. برخی هم این موضوع را مطرح می‌کنند که بانک‌ها از این فرصت استفاده کرده و ذخایر دلاری و ارزی دارند و به ریال تبدیل می‌کنند که کسری و ناترازی‌هایشان را تامین کنند. اما در حالت کلی، مواردی مثل مباحث سیاسی، قیمت طلای جهانی و سوءاستفاده دلالان داخلی از شرایط موجود، در قیمت دلار موثر است.
در حال حاضر بازار ارز از بانک مرکزی تبعیت می‌کند و نه برعکس؛ قبلا اینطور بود که با افزایش قیمت ارز در بازار، بانک مرکزی هم قیمت ارز را افزایش می‌داد و به نظر می‌رسید که بازار آزاد محرک بانک مرکزی است. حالا برعکس است و اگر بانک مرکزی عکس‌العمل نشان ندهد، بازار آزاد هم به نوبه خود تغییری نمی‌کند مگر تحولاتی که ناگهانی است، مواردی مثل حملاتی که اتفاق می‌افتد یا قیمت طلای جهانی که نرخ ارز را تغییر می‌دهد. کشوری مثل امارات نسبت قیمتی را ثابت نگه داشته اما ما در ایران حالت دستوری و کنترل نداریم. باید اسم آن را مدیریت بگذاریم، به این نحو که در حال حاضر بانک مرکزی مدیریت می‌کند و نمی‌گذارد قیمت ارز از محدوده مطلوب خارج شود.