مثلی وجود دارد که هر کس می‌خواهد بگوید کارش سخت است، آن را کنار یا بعد از کار در معدن قرار می‌دهد. مثلاً می‌گویند فلان کار بعد از کار در معدن، سخت‌ترین کار است. کار در معدن زمانی سخت‌تر می‌شود که با یک حادثه کوچک، اما مخرب، جان‌های زیادی زیر زمین جا بماند.
شامگاه ۳۱ شهریور، حوالی ساعت ۲۱ انفجار گاز متان در معدن زغال‌سنگ پروده طبس رخ داد و مرگبارترین حادثه معدن ایران را رقم زد. گفته می‌شود که این حادثه تا کنون ۵۱ کشته داشته، اما فعلا نام ۳۱ نفر اعلام شده است. جوان‌ترین کارگر کشته شده در معدن متولد ۱۳۷۹ و مسن‌ترین آنان نیز متولد ۱۳۴۹ بود. بیشتر قربانیان نیز متولدین دهه ۶۰ بودند. وقوع این انفجار، بار دیگر حادثه مرگبار معدن زغال‌سنگ زمستان یورت آزادشهر در استان گلستان را به یاد آورد که در آن ۴۳ معدنچی کشته و ۷۰ نفر دیگر مصدوم شدند.
از سال ۱۳۹۶ که انفجار زمستان یورت اتفاق افتاد تا دو روز قبل که انفجار معدن طبس رخ داد، انفجار نخستین به عنوان مرگبارترین حادثه معدن شناخته می‌شد. مرگ کارگران معدن به خاطر شرایط خاص شغلی‌شان و این که می‌دانیم زیر زمین حبس شدند، بسیار تلخ است. سیدابراهیم رئیسی، در شهریور ۱۴۰۰ و در جریان سفر به خراسان جنوبی و حضور در طبس، از این معدن نیز بازدید کرد و پای صحبت کارگران و مهندسانش نشست. با توجه به تکرار این حوادث، تلاش برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه مورد تاکید کارشناسان و مسئولین مختلف قرار گرفته است. هنوز جنازه تمام کشته‌شدگان این حادثه از معدن خارج نشده است.
احتمال انفجار حفره گاز متان
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال سنگ ایران، درباره انفجار معادن در ایران به انتخاب گفت: «اساساً انفجار معادن زغال سنگ پدیده جدیدی نیست. زغال گاز متان دارد و گاز متان هم زمانیکه انباشته شود و یا مدیریت نشود، انفجار آن قطعی است. مسأله اینجاست که نحوه‌ی انتشار و انفجار گاز متان در این بین استثنایی بوده است. در هر تن زغال بین ۱۰ تا ۱۵ مترمکعب گاز متان وجود دارد. زمانیکه به صورت تدریجی یک معدن را بر اساس برنامه زمان‌بندی استخراج می‌کنید، گاز هم استخراج می‌شود و با سیستم‌های قوی این گاز رقیق و از معدن خارج می‌شود. یک وقت انفجار در معدن رخ می‌دهد که همین شرایط تدریجی و گازسنجی انجام نمی‌شود. در این گونه انفجار‌ها، حجم انفجار محدود و متعلق به یک نقطه از معدن است. یک موارد خیلی استثنایی هم به نام حفره‌های گاز متان داریم. زغال در یک محیط رسوبی تشکیل می‌شود، در زغال نیز گاهی یک سری حفره شکل می‌گیرد. زغال متعلق به ۲۰۰ میلیون سال پیش است و به تدریج یک بخشی از گاز متان زغال در این حفره‌ها جمع شده است. با این روند فشار حفره زیاد شده و ضربه به آن باعث انفجار می‌شود. ترکیب گرد زغال و گاز متان، شرایط را برای انفجار آماده می‌کنند که ابعاد وسیعی نیز می‌یابند. ۶ سال قبل، یک معدن هم با این وضعیت منفجر شد و ۴۶۰ نفر فوت کردند. ما سیستمی برای شناسایی این حفره‌ها نداریم.»
هرچند گزارش رسمی از این حادثه هنوز منتشر نشده، اما در مساله انفجار گاز متان تردیدی وجود ندارد. چرا که به گفته متخصصین، این گاز همیشه در معادن ذغال‌سنگ وجود دارد و همواره میزان آن مورد سنجش و اندازه‌گیری قرار می‌گیرد. مساله‌ای که اکنون مورد توجه کارشناسان حوزه کارگری و همچنین معدن قرار گرفته، رعایت نکات ایمنی و حفاظت از کارگران است که در جریان بررسی‌های آتی مشخص می‌شود.
نحوه مرگ کارگران
خبرنگار اعتمادآنلاین به طبس اعزام شد و با یکی از استادکار‌های معدن که برای کمک به عملیات امداد به این منطقه آمده بود، گفتگو کرد. این فرد که نامش منتشر نشده، ضمن توضیح شرایط معدن، به نحوه مرگ کارگران نیز اشاره کرده است: «۲۹ فوت‌شده اول را دو کیلومتر آن‌طرف‌تر از محلی که حالا در حال جست‌وجو هستیم، بیرون آوردیم. از جایی که حالا دنبال مفقودین هستیم گاز co منتشر شده و به سمت سالن بعدی رفته است. این اتفاق در ۳۰ ثانیه رخ داده است. گاز co طوری است که اگر فقط یک نفس بکشید سه ثانیه بعد فوت می‌کنید.»
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفته است: «انفجار در سالن اول اتفاق افتاد، اما فکر نکنید این انفجار مثل انفجار مهیب ساختمان با آتش بود. این انفجار در حد ترکیدن یک بادکنک بود. اجساد سوخته و تکه‌شده نیستند. اجسادی که بیرون می‌آیند یا خفه شده‌اند یا موج آن‌ها را گرفته است. حادثه، صدا هم داشت، اما چنین صدا‌هایی در معدن خیلی زیاد اتفاق می‌افتد و دلایل مختلفی دارد. ساعت ۸ و نیم صدا شنیده و اعلام شد. اولین نفر مهندس خسروی که مهندس ایمنی بوده در حال رفتن به محل بوده که در مسیر خودش دچار گاز گرفتگی شده و فوت کرده است. به همین خاطر از همان لحظه اول کسی نتوانست وارد شود. اول باید فن‌ها، تهویه را به طور کامل انجام می‌دادند و بعد وارد می‌شدیم و امدادرسانی می‌کردیم. معدن ای و سی به هم وصل است. هوا از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج می‌شود. اول باید معدن سی خالی می‌شد و بعد می‌توانستیم از تهویه استفاده کنیم.»
دستور قضایی
با توجه به ابعاد حادثه و کشته شدن کارگران، غلامحسین محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضائیه در جلسه شورای عالی این قوه که صبح دوم مهر برگزار شد، آغاز صحبت‌های خود را به این مساله اختصاص داد. اژه‌ای گفت: «در حادثه تلخ به وقوع پیوسته در معدن زغال‌سنگ طبس، نظام مهندسی معدن، مسئولیت دارد و باید به دقت بررسی و رسیدگی شود که آیا این بخش، وظایف و مسئولیت‌های خود را در حوزه اطمینان از رعایت اصول ایمنی در معدن زغال سنگ طبس، به درستی انجام داده است یا خیر؟ قطعاً چنانچه قصور یا تقصیری در این عرصه به وقوع پیوسته باشد، با جدیت رسیدگی و برخورد خواهد شد.»
رئیس دستگاه قضا تصریح کرد: «مسئولان ذیربط قضایی در استان خراسان جنوبی و در مرکز، با جدیت مشغول بررسی موضوع هستند و چنانچه هر بخشی اعم از مدیریت معدن زغال‌سنگ طبس و یا نظام مهندسی معدن، مرتکب قصور یا تقصیر شده باشند، رسیدگی‌ها و برخورد‌های مقتضی به عمل خواهد آمد.»
دستور رئیس‌جمهور
این حادثه در آستانه سفر رئیس‌جمهور به نیویورک رخ داد. پزشکیان در پی وقوع این حادثه با صدور دستوراتی به وزرای کشور و صنعت، معدن و تجارت، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و استاندار خراسان جنوبی، خواستار تسریع در پیگیری وضعیت مصدومان حادثه و بررسی علت وقوع این حادثه و جان باختن کارگران این معدن شد. رئیس جمهور ضمن صدور این دستورات خواستار بسیج همه امکانات برای تسریع در رسیدگی به وضعیت معدن زغال سنگ طبس، دلجویی از خانواده جانباختگان و درمان مصدومان این حادثه شد.
