گروه مسکن و انرژی-زهرا سلیمانی: مهمترین رهاورد سفر مسعود پزشکیان به عشق آباد و دیدار با روسای جمهور ترکمنستان و روسیه، ایده هایی است که در خصوص تبدیل شدن ایران به هاب انرژی در منطقه شکل گرفته است. ایران از گذشته های دور تا به امروز از موقعیت خاص ژئوپلیتیک، ژئو اکونومیک و ژئو استراتژیکی در منطقه برخوردار بوده است.قرار گرفتن در مسیر مبادلاتی شرق به غرب و شمال به جنوب همچنین ظرفیت های ویژه ایران برای اتصال روسیه و آسیای مرکزی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایران را در نقطه کانونی تحولات اقتصادی و ارتباطی منطقه قرار داده است. این ویژگی ها اما به دلیل مسائل سیاسی و بحث تحریم ها هرگز آنگونه که باید و شاید محقق نشده است. در جریان سفر پزشکیان به ترکمنستان اما توفقات گازی سه جانبه ای میان ترکمنستان -ایران، روسیه -ایران و ترکمنستان - روسیه منعقد شده است. روسیه در جایگاه نخست ، ایران دومین کشور و ترکمنستان چهارمین کشور دارای ذخایر گازی در جهان است. همکاری این سه ضلع با محوریت ایران، می تواند ارزش افزوده فراوانی به نفع این کشورها ایجاد کند. ضمن اینکه معضلات سایر کشورهای مطنقه در حوزه انرژی را نیز بر طرف می سازد. در دیدار پزشکیان در عشق آباد، توافقاتی در زمینه تبادلات گاز و برق میان ایران و ترکمنستان همچنین روسیه به دست آمد که با نهایی‌شدن در نشست کمیسیون مشترک اقتصادی که به‌زودی در تهران برگزار خواهد شد، به همکاری‌های گازی و انرژی میان این کشورها شتاب خواهد بخشید. تجارت برای آگاهی از زوایای پنهان موضوع و آگاهی از مقدماتی که ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه به آن نیازمند است، گفتگویی را با علی شمس اردکانی و حسن مرادی انجام داده تا ابعاد پنهان بحث برای مخاطبان روشن شود..
سود 360همتی قاچاق سوخت در ایران
علی شمس اردکانی تحلیلگر حوزه انرژی در گفتگو با تجارت در خصوص مقدماتی که برای تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه نیاز است، می گوید:« مانند وضو که مقدمه و پیش نیاز اقامه نماز است، تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه هم مقدماتی نیاز دارد. در وهله نخست، ایران باید کاری کند که قاچاق سوخت برای سوداگران و قاچاقچیان صرف نکند. در غیر این صورت اگر ایران بخواهد بنزین پالایشگاه مرو را از ترکمنستان بگیرد به کشورهای خلیج فارس صادر کند، با قاچاق سوخت نه تنها ارزش افزوده ای به نفع ایران ایجاد نمی شود، بلکه قاچاقچیان را فربه تر می کند.»
او ادامه می دهد:« باید کاری کرد که بورس انرژی در ایران، بهای انرژی را شفاف سازد. به نحوی که دیگر برای سوخت بر و قاچاقچی و مافیای سوخت صرفه نکند که بنزین و گازوئیل و...از ایران قاچاق کند و در ازای آن کالاهای مصرفی وارد کشور کند. آمارها حاکی است که روزانه در ایران 12میلیون لیتر بنزین و 7میلیون لیتر گازوئیل قاچاق می شود. این عدد بسیار بزرگ است. »
شمس اردکانی یادآور می شود:« قاچاقچیان محترم! سوخت ایران را نهایتا 3هزار تومان می خرند و در ترکیه لیتری 1دلار(حدود 60هزار تومان) می فروشند. سپس این 1دلار را اجناس ترک می خرند و وارد کشور می کنند. نه تنها در حوزه انرژی به ایران ضرر می زنند، بلکه به اصنافی چون کفاشان، تولید کنندگان لباس، فروشندگان لوازم خانگی و...نیز آسیب های جدی وارد می سازند. به کسب و کار مردم در آذربایجان شرقی و غربی به دلیل این قاچاق ها ضربات جدی وارد شده است. ایران باید در برابر کارتل های قاچاق سوخت ایستادگی کند و هیچ راهکاری برای مقابله با قاچاق سوخت وجود ندارد، جز واقعی کردن قیمت سوخت در ایران.»
شمس اردکانی درباره مکانیسم تبدیل سوخت ایران به کالاهای مصرفی می گوید:«قاچاقچیان گازوئیل را در ترکیه 90 سنت می فروشند و بنزین را 100سنت یا 1دلار؛ در حالیکه قیمت بنزین با حمل و نقل و سایر هزینه های آن در ایران حداکثر 5هزار تومان برای هر لیتر خواهد بود. بعد این سوخت را به قیمت 53هزار تومان می فروشند. حداقل 45هزار تومان سود خالص برای هر لیتر گازوئیل و 50هزار تومان برای هر لیتر بنزین نصیب قاچاقچیان می شود. »
او با محاسبه سود قاچاق سوخت در ایران می گوید:«اگر این اعداد و ارقام در هم ضرب شود، یعنی 19میلیون لیتر قاچاق سوخت روزانه ضرب در 50هزار تومان سود خالص قاچاقچیان شود، عدد 950میلیارد تومان در هر روز سود به دست می آید. یعنی قاچاقچیان سوخت ماهانه حدود30هزار میلیارد تومان و سالانه 360هزار میلیارد تومان سود خالص کسب می کنند.توجه داشته باشید کل عدد پروژه های عمرانی در بودجه 1403حدود 360هزار میلیارد تومان ست که در خوش بینانه ترین حالت 50درصد آن محقق می شود!»
شمس اردکانی ادامه می دهد: بنابراین روشن است که مقدمه تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه جمع شدن بساط این نوع رانت ها، قاچاق ها و سوءاستفاده ها است.در شرایطی که سوداگران این حجم پول بی زحمت به دست می آورند، رییس جمهور مملکت برای اصلاحات اقتصادی و پاسخ دادن به مطالبات مردم منابع مالی در اختیار ندارد.»
شمس اردکانی در پاسخ به پرسش تجارت در این خصوص که فکر نمی کنید، مساله اصلی در قیمت سوخت در ایران، نرخ تورم فزاینده و متسمر باشد؟ چرا که اگر امروز نرخ بنزین بالا برود، به دلیل تورم پس از مدت کوتاهی دوباره نسبت ریالی نرخ بنزین با نرخ دلاری آن کم می شود، می گوید:«درست است. اما برای حل معضل تورم باید کسری بودجه را از میان برد و منابع واقعی در اختیار دولت قرار داد. ایران سالانه نزدیک به 100میلیارد دلار یارانه انرژی توزیع می کند. فردی که پورشه چند ده میلیاردی سوار می شود هم از یارانه بنزین بیشتر بهره مند می شود. ایران باید یارانه سوخت را به هر ایرانی تخصیص دهد نه به کارت های سوخت.»
صادرات گاز به کشورهای همسایه در اولویت است
حسن مرادی استاد دانشگاه و نماینده ادواری مجلس در گفتگو با تجارت به سازو کار تبدل شدن ایران به هاب انرژی منطقه می پردازد و می گوید:«یکی از ویژگی های تاریخی ایران در طول تاریخ، قرار گرفتن در مسیر ارتباطی و اقتصادی و تجاری بین المللی است. از گذشته ایران پل غرب به شرق و بالعکس محسوب می شد. از سوی دیگر، ایران دومین و به روایتی نخستین ذخایر گازی جهان را داراست ، اما به اندازه ظرفیت هایی که از آن بهره مند است، ثروت کسب نمی کند. تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه، ایده ای است که طی دهه های گذشته همواره از سوی مسئولان ایرانی طرح شده اما به اجرا در نیامده است.»
این تحلیلگر بازار انرژی ادامه می دهد:« مذاکرات بر سر انتقال انرژی در جهان یکی از مهمترین گونه های ارتباطی و تجاری دولت هاست. به دلایل گوناگون ایران از ظرفیت انتقال گاز به صورت LNG (انتقال گاز با کشتی به اقصی نقاط جهان) برخوردار نیست. در واقع صادرات گازی ایران تنها به صورت CNG (انتقال گاز به وسیله خط لوله)محدود شده است. طبیعی است که این نوع صادرات کشورهای همسایه و مناطق همجوار در اولویت قرار می گیرند.»
مرادی با اشاره به اینکه در مذاکرات ایران با روسیه قرار بر این است که بخش اعظمی از گار مورد نیاز ایران از روسیه به ایران منقل شود، یادآور می شود:«. ایران با این گاز وارداتی هم می تواند ظرفیت های تولید برق خود را بالا برده و هم آنرا به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر کند. یکی از این کشورها که از گذشته تلاش می کند، گاز ایران را برای بلندمدت خریداری کند، کشور امارات است. پس از قرارداد کرسنت، اخباری شنیده می شود که دو کشور ایران و امارات در حال مذاکره برای عبور از کرسنت و انعقاد قرارداد تازه گازی هستند.»
او می گوید:«یکی از بازارهایی که روسیه برای صادرات گاز به آن دورخیز کرده، کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی منطقه است. برای صادرات گاز روسیه به این کشورها، به جای احداث خطوط لوله پرخرج و غیر ایمن، می توان از ظرفیت سوآپ گاز به ایران بهره برد. روسیه از شمال به ایران گاز CNG می دهد و ایران از خطوط جنوبی نیاز کشورهای حاشیه خلیج فارس، عراق و...به گاز، برق و... را تامین می کند. این نوع معاملات هم برای ایران، هم برای روسیه و هم برای کشورهای حاشیه خلیج فارس، معامله برد-برد محسوب می شود. ایران به هاب انرژی در منطقه تبدیل شده و هزینه ترانزیت گاز را دریافت می کند. کشورهای همسایه ایران در غرب و جنوب، نیازهای انرژی خود را تامین می کنند، روسیه هم خط انتقال و صادرات گاز خود به این مطنقه مهم را دایر می کند.»
این تحلیلگر مسائل انرژی ادامه می دهد:«نمونه دیگر صادرات گاز ایران به ترکیه است. ایران برای صادرات گاز به ترکیه دیگر لازم نیست گاز خود را از جنوب کشور به شمال انتقال دهد، بلکه با استفاده از خطوط شمالی و گاز روسیه می تواند این نیاز را برطرف ساخته و در ازای آن در جنوب گاز به مشتریان روسیه تحول دهد. بخش قابل توجهی از محتوای قرارداد راهبردی 25ساله ایران و روسیه حول محور همین موضوعات است.»
مرادی در پایان خاطرنشان می کند:« در خصوص واردات گاز ایران از ترکمنستان هم این الگوی تازه، ظرفیت های فراوانی را ایجاد می کند. قراردادهای جدید این مراودات را استحکام می بخشند. بر اساس توافقنامه اخير ايران هم در خصوص مگاپروژه ۲۵ساله با روس‌ها مقادير زيادي گاز وارد مي‌كند و مبتني بر نيازهايش اين گاز را به برق بدل كرده و آن را به عراق و افغانستان و ساير كشورها صادر مي‌كند. »
