پیدا و پنهان تبعات گرانی نرخ ارز نیما

افزایش نرخ ارز نیما یکی از محوری‌ترین موضوعات اقتصادی ایران است که همزمان با آغاز به کار دولت چهاردهم از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. مسئولان اقتصادی این دولت حذف رانت و فساد را به عنوان تنها دلیل پافشاری خود برای اجرای این سیاست اعلام کرده‌اند. ارز نیمایی به عنوان یک نرخ میانگین که بین نرخ بازار آزاد و نرخ رسمی تعیین می‌شود، نقش مهمی در تامین نیازهای ارزی برای واردات کالاهای اساسی ایفا می‌کند. با این حال، افزایش پیوسته قیمت ارز نیمایی از اواخر دولت سیزدهم و اوایل دولت چهاردهم تاکنون پیامدهای منفی زیادی در واردات کالاهای اساسی مورد نیاز مردم داشته و می‌تواند به بروز مشکلات اقتصادی بیشتر برای اقشار مختلف جامعه منجر شود.

معیاب و مزایای افزایش نرخ ارز نیما چیست؟
یکی از پیامدهای اصلی افزایش قیمت ارز نیمایی، بالا رفتن هزینه واردات کالاهای اساسی نظیر مواد غذایی، دارو، و کالاهای صنعتی است. این افزایش هزینه باعث می‌شود که واردکنندگان مجبور شوند قیمت نهایی این کالاها را افزایش دهند تا بتوانند هزینه‌های خود را پوشش دهند. نتیجه این امر افزایش قیمت کالاهای اساسی در بازار داخلی است، که این مسئله فشار اقتصادی زیادی بر مردم به ویژه اقشار کم‌درآمد وارد می‌آورد. افزایش قیمت ارز نیمایی به طور مستقیم و غیرمستقیم به افزایش نرخ تورم منجر می‌شود. هرگونه تغییر در نرخ ارز نیمایی، به ویژه در دوره‌های افزایشی، باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی و در پی آن افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود. این امر موجب کاهش قدرت خرید مردم و کاهش توان مالی آن‌ها برای تأمین نیازهای اولیه می‌گردد. افزایش هزینه واردات کالاهای اساسی می‌تواند تولید داخلی را تحت فشار قرار دهد. به دلیل بالا رفتن قیمت مواد اولیه و کالاهای نیمه‌ساخته وارداتی، تولیدکنندگان داخلی مجبور به خرید این مواد با قیمت‌های بالاتر می‌شوند، که در نتیجه تولید محصولات نهایی با هزینه بالاتری صورت می‌گیرد. این مسئله می‌تواند رقابت‌پذیری محصولات داخلی را کاهش دهد و در نهایت منجر به واردات بیشتر و تولید کمتر در داخل کشور شود. افزایش قیمت کالاهای اساسی ناشی از افزایش نرخ ارز نیمایی می‌تواند موجب نارضایتی اجتماعی و بروز مشکلات معیشتی برای اقشار ضعیف جامعه گردد. این موضوع می‌تواند به بروز بحران‌های اجتماعی و حتی افزایش نارضایتی عمومی منجر شود. از طرفی، در شرایطی که تورم بالا و درآمد ثابت یا کم‌افزایش باشد، فشار اقتصادی افزایش می‌یابد و می‌تواند تاثیرات منفی اجتماعی گسترده‌تری به همراه داشته باشد. افزایش نرخ ارز نیمایی و رساندن آن به نرخ بازار آزاد برای اقتصاد ایران می‌تواند علاوه بر پیامدهای منفی، نتایج مثبتی هم با خود به همراه داشته باشد. شفافیت و کاهش اختلاف نرخ‌ها:یکی از مزایای اصلی افزایش نرخ ارز نیمایی و نزدیک کردن آن به نرخ بازار آزاد، کاهش اختلاف میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی است. این موضوع می‌تواند شفافیت بیشتری به بازار ارز بدهد و موجب کاهش رانت‌خواری و فساد مرتبط با تفاوت نرخ‌ها شود. کاهش فشار بر منابع ارزی یکی دیگر از نتایج مثبت این سیاست است. با نزدیک کردن نرخ نیمایی به نرخ بازار آزاد، تقاضای ارزی برای دریافت ارز با نرخ دولتی کاهش می‌یابد. این می‌تواند فشار روی منابع ارزی کشور را کاهش دهد و اجازه دهد تا سیاست‌گذاران ارزی بهتر منابع خود را مدیریت کنند. مضاف بر موارد مذکور، نرخ بالاتر ارز نیمایی می‌تواند به تولیدکنندگان و صادرکنندگان داخلی انگیزه بیشتری برای صادرات بدهد. با افزایش نرخ ارز، درآمدهای ارزی صادرکنندگان افزایش می‌یابد که می‌تواند به تقویت بخش تولید و افزایش اشتغال در اقتصاد کشور کمک کند. کاهش تقاضای غیرواقعی و قاچاق ارز یکی دیگر از مزایای این سیاست برشمرده می‌شود. تحقق این موضوع می‌تواند از انگیزه‌های قاچاق ارز بکاهد و باعث کاهش رفتارهای غیرقانونی در بازار ارز شود.

مسئولیت افزایش نرخ ارز نیما بر عهده چه کسانی است؟
بانک مرکزی به عنوان نهاد اصلی مسئول سیاست‌گذاری و مدیریت بازار ارز، نرخ ارز نیمایی را تحت نظارت و با توجه به شرایط اقتصادی کشور تعیین و مدیریت می‌کند. این نرخ در واقع به عنوان یک نرخ میانگین بین نرخ ارز رسمی (که بانک مرکزی برای واردات کالاهای اساسی تخصیص می‌دهد) و نرخ بازار آزاد (که در بازار غیررسمی یا بازار سیاه شکل می‌گیرد) تعیین می‌شود. علاوه بر بانک مرکزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت امور اقتصادی و دارایی هم در برخی مواقع و به ویژه در حوزه تخصیص ارز برای واردات کالاهای اساسی و صنعتی، نقش مشاوره‌ای و اجرایی دارند. این وزارت‌خانه‌ها می‌توانند با همکاری با بانک مرکزی، سیاست‌های ارزی را برای تامین نیازهای خاص اقتصادی کشور تنظیم کنند.
تصمیم‌گیری در مورد نرخ ارز نیمایی معمولا به صورت جمعی و با همکاری نهادهای مختلف اقتصادی و مالی کشور انجام می‌شود. این شامل جلسات و کمیته‌هایی است که نمایندگان بانک مرکزی، وزارت امور اقتصادی و دارایی، و سایر نهادهای اقتصادی مهم در آن‌ها حضور دارند.

با افزایش نرخ ارز نیما قیمت دلار در بازار غیررسمی کنترل می‌شود؟
افزایش نرخ ارز نیمایی می‌تواند تا حدی بر کنترل قیمت دلار در بازار آزاد تاثیرگذار باشد، اما این تاثیر به طور کامل و قطعی نیست. اجرای این سیاست نمی‌تواند به تنهایی قیمت دلار در بازار آزاد را به طور کامل کنترل کند؛ زیرا قیمت دلار در بازار آزاد تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند عرضه و تقاضای ارز، تحولات اقتصادی جهانی، نرخ بهره و سیاست‌های اقتصادی داخلی و خارجی قرار دارد. این عوامل می‌توانند باعث نوسانات شدید قیمت دلار شوند که ارتباطی با نرخ ارز نیمایی ندارد. اگر بانک مرکزی تنها با تغییر نرخ ارز نیمایی بخواهد قیمت دلار را کنترل کند، ممکن است نتایج موقتی و ناپایدار باشد. مداخله‌های ارزی باید با سیاست‌های پولی و مالی همراه باشد تا تاثیرات بلندمدت و پایدار داشته باشد. یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر قیمت دلار در بازار آزاد، انتظارات مردم و فعالان اقتصادی است. اگر این افراد انتظار داشته باشند که قیمت دلار در آینده افزایش یابد، ممکن است به خرید ارز روی بیاورند و این مسئله باعث افزایش قیمت دلار شود، حتی اگر نرخ ارز نیمایی تغییر کند.

آغاز سونامی گرانی پس از افزایش نرخ ارز نیما
حسین صمصامی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفتگو با تجارت پیرامون تبعات تورمی افزایش نرخ ارز نیمایی اظهار کرد: این رویکرد، تجربه‌ای شکست خورده‌ای استکه تبعات تورمی زیادی با خود به دنبال دارد؛ زمانی که نرخ ارز نیما به بازار آزاد نزدیک می‌شود، ما شاهد وقوع یک جو تورمی در سطح بازار خواهیم بود.
این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس افزود: در حال حاضر با شروع تغییرات نرخ ارز نیما از ابتدای سال، شاهد افزایش قیمت برخی کالا‌ها نظیر روغن، شکر، حبوبات و محصولات سلولزی و پوشاک در بازار هستیم و تداوم این سیاست ارزی، منجر به افزایش قیمت بسیاری از کالا‌ها می شود. وی تصریح کرد: رساندن نرخ ارز نیمایی به قیمت دلار بازار ازاد دقیقاً مصداق بازی در زمین دشمن است. در حقیقت برخی افراد با همان استدلال‌های غلطی که دلار ۴۲۰۰ را حذف کردند، امروز هم به دنبال حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی هستند و این اتفاق بسیار خطرناکی برای جامعه است. صمصامی با انتقاد از حمایت برخی نمایندگان از افزایش نرخ ارز نیما، گفت: متأسفانه برخی افراد در مجلس، از این رویه حمایت می‌کنند. البته تا جایی که بتوانیم جلوی چنین تصمیمات تورمی را می‌گیریم، اما مردم هم باید هوشیار باشند و ببیند به چه کسانی رأی دادند و به مجلس فرستادند و در دور بعدی باید مراقبت کنند و افرادی را به مجلس بفرستند که به نفع اکثریت جامعه عمل کنند. این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در پایان سخنان خود تاکید کرد: با افزایش نرخ ارز، گرانی سونامی‌وار در تمامی بازار‌ها رخنه می‌کند. افزایش نرخ تمام شده تولید به دلیل گرانی مواد اولیه وارداتی یا حتی دستگاه‌های تولید از یک سو، گرانی کالا‌های اساسی که به طور کامل وارد می‌شوند از سویی دیگر از اثرات مستقیم افزایش نرخ ارز است. تا پیش از این نگران رشد تصاعدی و بی‌حد و مرز قیمت ارز بازار آزاد بودیم؛ اما این روز‌ها باید با یک چشم افزایش پرخطر نرخ ارز نیمایی را هم رصد کنیم و منتظر چندبرابر شدن مشکلات باشیم.