ابهامات توافق آتش‌بس در غزه
گروه سیاسی: توافق آتش‌بس غزه پس از چند ماه مذاکرات فشرده چهارشنبه شب (26 دی) به امضا رسید. این توافق که با میانجیگری قطر، آمریکا و مصر انجام شد و از روز یکشنبه ۱۹ ژانویه (۳۰ دی) اجرا خواهد شد، بیشتر به مکانیسم فردی مرحله اول که ۴۲ روز به طول می‌انجامد و طی آن ۳۳ اسیر صهیونیست (اعم از زنده و یا جسد آنها) آزاد می‌شوند، مربوط می‌شود.
به گزارش «تجارت»، آتش بس و تبادل اسرا شامل سه مرحله با هدف پایان دادن به جنگ در غزه است. بر اساس این توافق، اسرائیل به ازای هر زن یا کودک آزاد شده توسط حماس، ۳۰ زن و کودک فلسطینی را آزاد خواهد کرد. به ازای هر نظامی زن آزاد شده توسط حماس، اسرائیل ۵۰ زندانی فلسطینی را آزاد می‌کند. شایان ذکر است، مبادله کلیه اجساد بین دو طرف پس از تعیین محل و شناسایی آنها انجام می‌شود. همچنین بازسازی ۳ تا ۵ ساله غزه تحت نظارت مصر، قطر و سازمان ملل است. این توافق در سطوح مختلف با واکنش‌های مثبت در سطح جهانی همراه شده است. جو بایدن این توافق را دائمی اعلام کرده اما همچنان تردیدهایی جدی پیرامون آینده این توافق و اجرایی شد آن وجود دارد. «تجارت» به منظور بررسی دقیق این توافق آتش با مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و آینده پژوه مسائل بین‌الملل و قاسم محبعلی، کارشناس مسائل منطقه و مدیر کل سابق خاورمیانه وزارت امور خارجه گفتوگو داشته است.
مهدی مطهرنیا: اسرائیل در اندیشه ایجاد یک سپر ژئوپلتیک در غزه است
مهدی مطهرنیا، در ارتباط با چشم‌انداز پیش‌روی توافق آتش‌بس غزه میان اسرائیل و حماس اظهار داشت: «هر گونه صحبت کردن درباره آینده در گرو عدم قطعیت است. آینده بسیار مبهمی پیرامون توافق آتش‌بس در غزه وجود دارد. در ارتباط با این‌که برنده و بازنده توافق غزه نیز چه جریانی است دوباره نگاهها متفاوت است. هیچ کس نمی‌تواند یک طرف را برنده یا بازنده قطعی معرفی کند. در رویکرد گروههای جهادی که به شهادت باور دارند، هر رویدادی در هر مرحله‌ای می‌تواند به معنای پیروزی باشد. حتی اگر کاملا تضعیف شده باشند. اما از منظر شاخصه‌های عینی و سیاسی باید توجه داشت که اسرائیل ضربات قابل توجهی را به حماس وارد کرده و تا حدی این گروه را تضعیف کرده است.»
وی افزود: «مساله اصلی در وضعیت کنونی این است که هدف‌گذاری و خواسته‌های مشخصی از سوی آمریکا و اسرائیل در ارتباط با توافق آتش‌بس در غزه وجود دارد. بازیگر اصلی میدان ایالات متحده آمریکا است. آمریکایی‌ها یک وضعیت خاص را در بستر نظم جدید منطقه‌ای و جهانی مدنظر دارند که بر اساس آن اسرائیلی قدرتمند و قابل کنترل در یک سوی میدان باشد و در آن طرف، دولت محدود و تضعیف شده را در ایران می‌خواهد. در این چارچوب، هدف غایی توافق از نظر واشنگتن این است که امتیازاتی برای محدود کردن تهران داشته باشد. همچنین، توافق زمینه را برای افزایش فشارهای هوشیارانه به جای فشارهای هوشمندانه بر ایران فراهم کند. بدین معنا که قدرت هوشمند آمریکا برای مهار ایران که در برجام و تحریم‌های شاهد بودیم، چند گام بالاتر برود. بنابراین نمی‌توان توافق اخیر را دائمی یا موقت ارزیابی کرد. بیشتر توافق یک سند برای رسیدن به اهداف راهبردی در منطقه است. آتش بس اخیر نمی‌تواند به طور دائمی به منازعه اسرائیل با گروههای فلسطینی پایان دهد.»
این استاد دانشگاه در بخشی دیگر از اظهارات خود در ارتباط با آینده سیاسی اداره غزه تصریح کرد: «بر این باور هستم که یک دولت حائل حمایتی در غزه ایجاد خواهد شد که در آن اسرائیل تضمین‌های لازم را برای تامین امنیت خود اخذ خواهد کرد. چنین دولتی به نوعی مقدمه گسترش صلح ابراهیم در منطقه نیز خواهد بود. به روایتی سپری ژئوپلیتیک در غزه ایجاد خواهد شد که دولتی کنترل شده و تابع مقررات جهانی باشد. این دولت حائل از نظر اسرائیل باید مخالف قدرت‌گیری و حضور حماس باشد.
مطهرنیا در بخش پایانی اظهاراتش در ارتباط با احتمال عقب‌نشینی اسرائیل اظهار داشت: «بین دو مولفه حضور و ظهور می‌بایست تماز قائل شد. تل‌آویو به طور حتم ظهور و نمایش نظامیانش را کاهش خواهد داد اما حضورش را افزایش می‌دهد. برای حضور حتما نیازمند وجود فیزیکی نیستیم. اسرائیل عدم حضور نظامی را به نفع خود می‌بیند اما بر ضرورت داشتن نفوذ و حضور در معادلات مصمم است.»
قاسم محبعلی: عقب‌نشینی اسرائیل از غزه بسیار بعید است
قاسم محبعلی، در ارزیابی خود از توافق آتش‌بس جدید غزه بر این باور است که هنوز ابهامات زیاد درباره آینده آن وجود دارد. مشخص نیست که توافق آتش‌بس دائمی است یا موقت. هنوز مشخص نیست که حق انجام عملیات برای اسرائیلی‌ها در شرایط خاص محفوظ است یا این‌که احتمال درگیری جدید کامل از میان رفته است. باید منتظر ماند و دید که بعد از مرحله اول توافق که از روز یکشنبه آغاز می‌شود، چه اتفاقاتی خواهد افتاد و بعد از آن پیرامون مراحل دوم و سوم صلح موضع‌گیری کرد.
وی افزود: «در ارتباط با این‌که چه نیرویی پیروز شده نمی‌توان با قاطعیت موضع گرفت. چرا که به هیچ عنوان جنگ غزه یک جنگ متعارف نبوده است. در یک جنگ متعارف یک طرف می‌تواند از نظر نظامی، جغرافیایی، اقتصاد و سیاسی بر طرف مقابل پیروز می‌شود. در غزه جنگ نامتقارن در جریان بود. بدین معنا که در یک سو دولتی تا دندان مسلح با حمایت بین‌المللی وجود داشت. در طرف مقابل یک گروه چریکی با قدرت محدود. با این وجود نمی‌تواند حماس را پیروز جنگ معرفی کرد. چرا که جایگاه این گروه در غزه نسبت به قبل از 7 اکتبر 2023 بسیار تضعیف شده است اما مفهوم پیروزی از نظر فلسطینی‌ها متفاوت است. همین که اسرائیل در رسیدن به شعار محو حماس ناکام مانده از نظر آنها یک پیروزی است اما در تعاریف کلاسیک به هیچ عنوان وضعیت کنونی یک پیروزی نیست.»
در بخشی دیگر از اظهاراتش این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار داشت: «توافق آتش‌بس اخیر در شرایطی است که حدود 80 درصد غزه ویران شده است. هزاران نفر از نظامیان و غیرنظامیان جان باخته‌اند. شواهد نیز نشان می‌دهد حداقل در کوتاه مدت حماس جایی در معادلات سیاسی غزه نخواهد داشت. با این وجود باید سوی مقابل جریان را نیز مورد مداقه قرار داد. اسرائیل از جنگ غزه سه هدف عمده داشت: نخست، نابودی و محو حماس؛ دوم؛ آزادی گروگان‌ها و سوم، ایجاد یک اداره سیاسی برای غزه که تحت نظر اسرائیل باشد. وعده اول به طور حتم محقق نشده است. در ارتباط با وعده دوم نیز به نظر می‌رسد برخی از گروگان‌های کشته شده‌اند و با استفاده از زور موفق نشد آنها را آزاد کند. در سطح سوم نیز به نظر نمی‌رسد که حکومتی کاملا دست نشانده اسرائیل در غزه روی کار بیاید.»
وی افزود: «در معادلات جدید اراده دولت ترامپ بسیار اهمیت دارد. تمامی قراین از این واقعیت حکایت دارد که هیچ‌گاه شرایط به قبل از 7 اکتبر باز نخواهد گشت و حماس در کوتاه مدت نمی‌تواند در امور غزه مداخله کند. حال باید دید که آیا اراده غزه یک اداره فلسطینی خواهد شد یا این‌که یک اداره عربی تحت نظر و حمایت قدرت‌های عربی.»
مدیر کل سابق خاورمیانه وزارت امور خارجه نیز در بخشی دیگر از اظهارات خود در ارتباط با احتمال عقب‌نشینی اسرائیلی‌ها از غزه تاکید کرد: «باید متظر ماند و دید که چه خواهد شد. عقب‌نشینی کامل اسرائیل از غزه بسیار بعید است. حتی اگر عقب‌نشینی کند نیز وضعیت تغییری نخواهد کرد. تل‌آویو هر گاه اراده کند می‌تواند به آسانی وارد غزه شود. حتی می‌تواند تنها با توپ‌خانه هر مکانی را در غزه هدف قرار دهد. با این تفاسیر به نظر نمی‌رسد اسرائیل زا گذرگاه رفح و محور فیلادلفیا عقب‌نشینی کامل داشته باشد.»
