کامران ندری
اقتصاددان
افزایش نرخ ارز در بازار آزاد ارز به عواملی از جمله روی کار آمدن ترامپ به عنوان کسی که هم سابقه خروج از برجام را داشته و هم موضع گیری مثبتی در قبال ایران ندارد و همچنین در برخی جهات دیگر از لحاظ سیاسی، چالشها و ریسکهای زیادی رخ داده که از لحاظ روانی بر بازار و اقتصاد کشور اثر گذار بوده است. گذشته از این، مسائلی مانند تورم به عنوان عاملی اثر گذار بر روی نرخ ارز، افزایش میزان تقاضا ارزی در نیمه دوم سال و همچنین نزدیک شدن به پایان سال چینی و فرارسیدن زمان تسویه ارزی با بازرگانها و تجار چینی، نیز در مقطع زمانی فعلی با یکدیگر تلاقی کرده که در نهایت روند افزایش نرخ ارز در بازار آزاد را تسریع کرده است. با این حال یکی از مهمترین مولفههای خنثی کننده بخش مهمی از ریسکهای اقتصادی اخیر، بازار ارز تجاری یا توافقی است، چراکه اگر بازار توافقی نبود، ممکن بود امروز نرخی بالاتر از ۸۳ یا ۸۴ هزار تومان در بازار آزاد ارز برای دلار وجود داشته باشد. بنابراین به نظر میرسد که بازار ارز تجاری اثر مطلوبی بر کاهش اثرات شوکهای سیاسی- اقتصادی داشته است. بازار ارز تجاری یک سیاست ارزی نیست، بلکه پیشرفتی در سیاستگذاریهای ارزی است. در بازار نیما امکان معامله مبتنی بر حراج وجود نداشت و خریدار و فروشنده یک نرخ را در بازار نیما اظهار و نرخ دیگری را با یکدیگر معامله میکردند. به عبارت دیگر با اینکه گفته میشد برای مثال نرخ ارز در بازار نیما ۴۵ هزار تومان است اما واردکننده مابه ازای آن را به عرضه کننده پرداخت میکرد. این در حالی است که امکان تماس مستقیم و ارتباط مستقیم میان عرضه کننده و خریدار ارز، در بازار ارز تجاری از میان برداشته شده و همچنین براساس یک مکانیزم توافقی، انگیزه عرضه کننده برای اینکه ارز حاصل از صادرات خود را در بازار به فروش برساند تقویت شده و همچنین با کاهش اختلاف نرخ بازار ارز تجاری با بازار آزاد، میتوان گفت که توزیع رانت ارزی در مقیاس بیشتری کاهش پیدا کرده است. این اقدامات از نظر اجرایی تا حدی وضعیت نظام ارزی کشور را متعادل کرده است، با این حال هنوز سیاست ارزی بانک مرکزی به عنوان سیاستگذار به خوبی مشخص نیست، اما میتوان از رویکرد بانک مرکزی به این نتیجه رسید که به مروز زمان به این موضوع پی بردهاند که نباید فاصله میان بازار آزاد و بازر ارزی کشور بیشتر شود. به عبارتی هر چه فاصله میان نرخ بازار ارز تجاری یا به اصطلاح بازار رسمی ارز در کشور و بازار آزاد کمتر باشد، ثبات در این بازار بیشتر خواهد بود و بازار ارز در مجموع با ثبات تر و کم نوسانتر خواهد بود. اگر به عوامل اصلی اثر گذار بر بازار ارز و اقتصاد، اشاره کنیم عوامل سیاسی بیشترین اثرگذاری را در اقتصاد و بازار ارز دارد. بنابراین، مهمترین عامل سیاسی است و سیاستگذاران کشور به هر روشی که مد نظرشان است باید چالشهای سیاسی کشور را کاهش دهند و مسائل سیاسی و بینالمللی را حل کنند. علاوه بر این، به نظر میرسد که بانک مرکزی به عنوان سیاستگذار پولی نهایت تلاش و توان خود را برای مدیریت و رفع چالشهای اقتصادی به ویژه در نظام ارزی کشور به کار گرفته است. اما راهکار رفع این مسائل تنها در دستان بانک مرکزی و سیاستگذار پولی نیست، چراکه عوامل بسیاری که در ابتدا به آنها اشاره شد، در افزایش ریسکها و شوکهای اقتصادی کشور اثرگذار بوده که هیچ کدام از بخشهای اقتصادی کشور عامل و علت آن نیستند، بلکه وضعیت اقتصادی فعلی را بیشتر باید معلول چالشهای سیاسی دانست و برای رفع آنها مدیران کشور باید