پروژه نجات دانشجویان پزشکی؛ آیا برنامه‌های وزارت بهداشت جواب میدهد؟
دکتر حبیبی، معاون فرهنگی و دانشجویی وزیر بهداشت در گفت‌وگو با سلامت نیوز، ضمن پذیرش افزایش موارد خودکشی در میان دانشجویان، می‌گوید: «متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد خودکشی تعدادی از دانشجویان بودیم. آمار خودکشی در بین دانشجویان ما، که حتی یکی هم بسیار زیاد است، از میانگین آمار خودکشی در جمعیت کشور پایین‌تر است و جای شکر دارد که امروزه همین الان آمار کلی خودکشی در کشور ما از میانگین جهانی پایین‌تر است. اما برای این اتفاق تلخ که بعضی وقت‌ها شاهد آن هستیم و دانشجویی از عزیزان ما به هر علتی به زندگی خود پایان میدهد، برنامه‌های بسیار متنوعی در دست اقدام داریم.»
وی به نتایج پیمایش‌های انجام‌شده توسط دفتر مشاوره وزارت بهداشت اشاره می‌کند: «برداشت من از محتوای این پیمایش‌ها این است که هر چقدر فعالیت‌های اجتماعی و فوق برنامه کاهش پیدا کرده، آمار خودکشی هم بالا رفته است و این خیلی مهم است. گاهی دیده‌ایم که خودکشی در دانشجویان سال بالاتر بیشتر است؛ یکی از علت‌ها می‌تواند همین باشد.»
دکتر حبیبی توضیح داد که دفتر مشاوره وزارت بهداشت برای پیشگیری از خودکشی چندین برنامه ویژه دارد: «یکی از این برنامه‌ها پنجره نو است. علاوه بر آن، همکاران ما در معاونت بهداشتی نیز برنامه‌های متعددی در دست دارند و خوشبختانه همگرایی خوبی بین معاونت فرهنگی و معاونت بهداشتی برقرار است.»
خبر خودکشی رزیدنت‌ها نباید دست به دست شود
او درباره چالش‌های اجتماعی و روانی مرتبط با خودکشی دانشجویان نیز می‌گوید: «نکته مهم دیگر این است که وقتی چنین اتفاقی رخ میدهد، دست به دست شدن خبر آن در تمامی صفحات دانشجویی می‌تواند برای کسانی که مستعد هستند آسیب‌زا باشد. باید خیلی دقت کنیم، چون مثل ویروس سرماخوردگی می‌تواند شیوع پیدا کند و افراد در معرض خطر قرار گیرند.»
در این میان یکی از اقدامات کلیدی معاونت فرهنگی، به گفته دکتر حبیبی، غربالگری روانی دانشجویان بوده است: «پایه خودکشی مسائل روحی و روانی است و به همین دلیل امسال غربالگری دانشجویان الزامی شد. هدف این است که بتوانیم کسانی که مستعد هستند و نیاز به توجه و مشاوره بیشتر دارند شناسایی کنیم و این هدف در طرح پنجره نو به خوبی دیده شده است.»
خودکشی رزیدنت‌ها یک مساله جدی است
دکتر دیانی، استاد دانشگاه و مدیر کل دانشجویان وزارت بهداشت نیز در گفت‌وگو با سلامت‌نیوز، ضمن تأکید بر جدیت مسئله خودکشی رزیدنت‌ها و دانشجویان پزشکی، می‌گوید: «طی یک سالی که بنده این مسئولیت را عهده‌دار شدم، از سخت‌ترین لحظات زندگی من، تماس‌هایی بوده که همکاران مشاوره با من داشتند و گزارش خودکشی داده‌اند. وضعیت ما نسبت به دنیا فاجعه بار نیست، اما حتی یک مورد هم مصیبت است.»
او به اقدامات علمی و تحقیقاتی معاونت در حوزه سلامت روان اشاره می‌کند: «ادارات مشاوره سلامت روان کار علمی و دقیق انجام می‌دهند. دو برنامه مهم امسال ابلاغ شده است: یکی سیمای سبک زندگی دانشجویی که همه مسائل روحی و روانی دانشجویان را بررسی می‌کند، و دیگری طرح شیوع‌شناسی مصرف مواد بین دانشجویان.»
دکتر دیانی درباره اقدامات عملی برای پیشگیری از خودکشی توضیح میدهد: «طرح پنجره نو مطالعه بر روی علل رفتار خودکشی را انجام میدهد و تیم‌های مختلف وارد کار می‌شوند. این طرح مورد حمایت وزیر بهداشت است و وزارت کشور نیز آن را حمایت کرده و جزو طرح‌های ملی کشوری شناخته شده است که امیدواریم بتوانیم با آن کنترل مناسبی داشته باشیم.»
وی درباره جزئیات غربالگری روانی و سلامت روان می‌گوید: «در مورد غربالگری، شایع‌ترین اختلالات شامل اضطراب، افسردگی، خشم، خلق بالا و وسواس‌های فکری و عملی هستند. در جامعه دستیاری، غربالگری پارسال انجام شد و شرایطی که دانشجویان تجربه می‌کنند به دقت بررسی شد.»
حذف ضمانت‌نامه و وثیقه‌های دستیاری
دکتر دیانی همچنین به برنامه‌های توانمندسازی و رفاهی دانشجویان دستیاری اشاره می‌کند: «ما برگزاری دوره‌های تاب‌آوری را در دست اجرا داریم. در این خصوص معاونت آموزشی همکاری خوبی با ما دارد و امیدواریم بتوانیم این دوره‌ها را برگزار کنیم. سال گذشته شرایط رفاهی بهتر از سال‌های گذشته بوده است. بیمه دستیاری و شغل محسوب شدن آن، پس از سال‌ها در دولت چهاردهم اتفاق افتاد و هر دستیار بر اساس عرف کارمندی جامعه حقوق دریافت می‌کند.»
وی می‌افزاید: «شورای صنفی دستیاری را احیا کردیم، سقف ساعت کاری و تعداد شیفت دستیاران مشخص شد و دستورالعمل آن به دانشگاه‌ها ابلاغ گردید. همچنین ضمانت‌نامه و وثیقه‌های دستیاری حذف شد و روند توزیع نیروهای طرحی شفاف‌سازی شده است. همه دستورالعمل‌ها بازنگری می‌شوند تا تعامل با دانشجویان بهتر شود.»
پرسشی که همچنان پابرجاست
گزارش‌های مسئولان وزارت بهداشت نشان میدهد که معاونت فرهنگی و دانشجویی با برنامه‌هایی چون پنجره نو، غربالگری روانی، سیمای سبک زندگی دانشجویی، دوره‌های تاب‌آوری و اصلاح قوانین دستیاری تلاش کرده است فشار روانی دانشجویان علوم پزشکی را کاهش دهد و از خودکشی پیشگیری کند. اقدامات رفاهی و شفاف‌سازی‌های اداری، از جمله حذف ضمانت‌نامه‌ها و بیمه و حقوق دستیاران، نیز گام‌های مهمی در حمایت از سلامت روان و کاهش استرس تحصیلی به شمار می‌روند.
با این حال، واقعیت این است که هرچند آمار رسمی خودکشی در میان دانشجویان پزشکی کمتر از میانگین کشوری و جهانی است، هنوز موارد تلخ رخ میدهد و پیامدهای روحی و اجتماعی این حوادث قابل چشم‌پوشی نیست. متخصصان و مسئولان خود نیز اذعان دارند که کاهش بار روانی دانشجویان و پیشگیری از بحران‌های روحی نیازمند همگرایی بیشتر، استمرار برنامه‌ها، و بررسی اثربخشی واقعی اقدامات است.
بنابراین، پرسش اصلی همچنان پابرجاست: آیا برنامه‌های موجود می‌توانند به شکل عملی و ملموس، فشار روانی سنگین تحصیل در رشته‌های پزشکی و دستیاری را کاهش دهند، یا همچنان خلاءهایی در حمایت روانی و اجتماعی دانشجویان وجود دارد؟ پاسخ به این سؤال، می‌تواند مسیر سیاست‌گذاری و تقویت برنامه‌های معاونت فرهنگی و دانشجویی را مشخص کند و نقش آن را در حفاظت از سلامت روان نسل آینده پزشکان روشن سازد.
