راه حل عبور تهران از زمستان بدون بارش

عیسی بزرگ‌زاده
سخنگوی صنعت آب

ذخایــر ســـدهای تامین‌کننده آب تهران دیگر توان پاسخ‌گویی پایدار به مصرف روزانه را ندارند. مصرف فعلی پایتخت حدود 33.5مترمکعب در ثانیه است؛ 16مترمکعب از منابع آب زیرزمینی و باقی‌مانده باید از سدها تامین شود. در این میان حدود 3‌میلیارد مترمکعب کمبود .وجود دارد که تنها با برداشت از ذخایر مرده سدها جبران می‌شود. اگر بارش‌های ماه‌های پیش‌رو جبران‌کننده نباشند، ورود ایمن به زمستان بدون صرفه‌جویی جدی و همکاری عمومی امکان‌پذیر نخواهد بود. تجربه جهانی نشان می‌دهد که در دوره‌های خشکسالی، تنها ترکیبی از صرفه‌جویی هوشمندانه و مدیریت علمی منابع می‌تواند از بروز تنش‌های حاد جلوگیری کند. در تهران، کاهش تنها 10درصد از مصرف روزانه شهروندان، فشار بر منابع را به‌طور ملموسی کاهش می‌دهد و امکان ترمیم ذخایر را فراهم می‌سازد. بدون مشارکت عمومی، حتی ابزارهایی مانند مدیریت فشار آب نیز اثرگذاری کامل نخواهند داشت. بارش‌های سطحی کوتاه‌مدت، برخلاف تصور عمومی، بحران را حل نمی‌کنند؛ زیرا تا زمانی که روان‌آب‌ها به پشت سدها نرسند و مخازن آبی را تغذیه نکنند، اثر واقعی و پایدار بر روند آب‌رسانی نخواهند داشت. شهروندان پایتخت به‌طور متوسط روزانه 200 لیترآب مصرف می‌کنند؛ رقمی به‌مراتب بالاتر از استاندارد کلان‌شهرهای پیشرفته. برای نمونه، شهر وین با بارش چندبرابری تهران، تنها 160لیتر مصرف روزانه دارد. این مقایسه روشن می‌کند که ریشه بخش مهمی از بحران، در الگوی مصرف است نه زیرساخت‌ها. در بخش بهداشت و شست‌وشو (که عمده مصرف خانگی را شامل می‌شود) کاهش زمان استحمام، بستن شیر آب هنگام شست‌وشوی دست‌ها یا مسواک زدن و استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف، می‌تواند 30 تا 35درصد صرفه‌جویی ایجاد کند. این تغییرات کوچک اما پایدار، گاهی اثربخش‌تر از بسیاری اقدامات فنی است. شبکه آب‌رسانی تهران بیش از 23هزار کیلومتر طول دارد و مجموع شبکه‌های انتقال و توزیع آب در کشور به حدود 500هزار کیلومتر می‌رسد. نوسازی یا جایگزینی سریع چنین شبکه‌ای، نه از نظر مالی ممکن است و نه از نظر زمانی قابل تحقق. انتظار برای راه‌حل‌های زیرساختی فوری، واقع‌بینانه نیست؛ بنابراین تنها مسیر کوتاه‌مدت قابل اتکا، مدیریت مصرف و کاهش تقاضاست. هشدارها و اطلاع‌رسانی‌ها می‌توانند رفتار مصرف‌کنندگان را تغییر دهند، اما برای آنکه این تغییر ماندگار باشد، باید به یک تصمیم ملی تبدیل شود. هر لیتر صرفه‌جویی، در مقیاس بیش از 10‌میلیون شهروند پایتخت، به معنای کاهش برداشت از منابع آسیب‌پذیر سدها و سفره‌های زیرزمینی است. در صورت تداوم شرایط فعلی، امکان دارد مدیریت فشار آب از ساعات نیمه‌شب تا صبح، به ساعات بیشتر گسترش یابد و در برخی مناطق، محدودیت محسوس در میزان مصرف ایجاد شود. اما اگر شهروندان همراهی کنند و در مسیر صرفه‌جویی گام بردارند، می‌توان از ورود به محدودیت‌های شدید جلوگیری کرد. تهران امروز بر لبه یک بحران آبی ایستاده است. عبور از پاییز و زمستان کم‌بارش، تنها با تلفیق سه عامل ممکن است؛ «صرفه‌جویی حداقل 10درصدی مردم»، «مدیریت علمی و دقیق منابع موجود» و «امید به بارش‌های موثر، نه بارش‌های کم‌ارتفاع و غیرموثر». هر اقدام کوچک در خانه‌ها، همان اندازه اهمیت دارد که تصمیم‌های بزرگ در اتاق‌های مدیریت آب. اگر مدیران و مردم همزمان و هماهنگ اقدام کنند، می‌توان بحران را مدیریت و حتی کنترل کرد. تهران شهری بزرگ است، اما نجات آن این‌بار از دل انتخاب‌های کوچک شهروندان آغاز می‌شود.