بیش از ۱۴۰ رودخانه کوچک و بزرگ در مازندران جریان دارد که عبور رودخانه‌ها در حاشیه و میان شهرها و روستاها سبب شده که انواع فاضلاب‌های خانگی، زهکش شهرها و فاضلاب کارگاه‌ها و کارخانه‌ها و در برخی موارد حتی فاضلاب‌های خطرناک بیمارستانی در رودخانه‌ها تخلیه می‌شود.
یک استاد رشته محیط‌زیست گفتگو با مهر به عوامل آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: فاضلاب سرویس‌های بهداشتی و ظرف‌شویی رستوران‌های بین‌راهی به‌ویژه در مسیر جاده‌های هراز، چالوس، فیروزکوه و... و. بدون واسطه وارد رودخانه‌های حاشیه جاده شده و در پایین‌دست، ماهیان سرد آبی استخرها با همین آب‌ها پرورش‌یافته که به انواع میکروب آلوده می‌شوند.
محمد جعفری افزود: وجود معادن شن و ماسه در بستر و حاشیه رودخانه‌ها به‌ویژه رودخانه هراز، ماشین‌آلات این کارگاه‌ها با شستن شن و ماسه، خاک آن‌ها را وارد آب زلال رودخانه کرده سبب آلودگی آن می‌شوند.
به گفته وی، طی دو سال گذشته تعداد این معادن در بستر رودخانه هراز افزایش چشمگیری داشته و به اعتراف مسئولین محیط‌زیست مازندران تعداد زیادی از آن‌ها فاقد بهره‌برداری هستند، همچنین میلیون‌ها مسافر در حین عبور از جاده‌ها از گردوغبار ایجادشده توسط معدن کاران بی‌نصیب نمی‌مانند.
وی یادآور شد: ساخت کارخانه‌های بازیافت و کمپوست زباله در مناطق شهری و روستایی، سیستم تصفیه فاضلاب، تغییر الگوی مصرف سموم و کودهای شیمیایی در مزارع و باغ‌ها و گرایش به سمت مبارزه بیولوژیک با آفات، برخورد جدی با قاچاقچیان شن و ماسه، ارزیابی زیست‌محیطی و رعایت ملاحظات منطقه‌ای و اکولوژیک در اجرای طرح‌های عمرانی و صنعتی، از مهم‌ترین راهکارهایی است که می‌تواند، روند خشک شدن رودخانه‌های مازندران را به تأخیر اندازد.
وضعیت زیست‌محیطی رودخانه‌های استان مازندران در سال‌های اخیر نگران‌کننده شده است و به تأکید کارشناسان و مسئولان، آلودگی بالای فاضلاب‌های کشاورزی، زراعی، شهری و روستایی و روانه شدن این فاضلاب‌ها به جریان آب‌های سطحی و زیرزمینی و تخلیه پساب و فاضلاب واحدهای تولیدی خدماتی صنعتی و... به آب‌های سطحی از عوامل مهم آلودگی رودخانه‌های مازندران است که مدیران دستگاه‌های مرتبط باید آن را جدی بگیرند.
حسن قلعه میری بازرس کل مازندران در این زمینه می‌گوید: استفاده بیش‌ازحد سموم و کودهای شیمیایی توسط کشاورزان و هدایت آلودگی‌ها از طریق زه آب‌های کشاورزی و ورود آن‌ها به آب‌های سطحی، عدم رعایت مسائل زیست‌محیطی و استانداردها از سوی صاحبان مزارع پرورش ماهیان سرد آبی و گرمابی ازجمله عوامل آلودگی رودخانه‌های مهم مازندران است که بازرس کل این استان بر آن تأکید کرد.
وی سپس به برداشت بی‌رویه و غیرمجاز شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها و عدم رعایت مسائل زیست‌محیطی از سوی واحدهای معدنی شن و ماسه اشاره کرد و آن را یکی دیگر از عوامل آلودگی رودخانه‌های این استان دانست.
استان مازندران دارای ۱۴۰ رودخانه است که از این تعداد ۶۳ رودخانه از اهمیت بالایی برخوردار است، در این میان رودخانه هراز به‌عنوان بزرگ‌ترین رودخانه منطقه از وسط شهر آمل عبور می‌کند و در صورت اعمال مدیریت صحیح می‌تواند به‌جای آن‌که به محلی برای تخلیه زباله و فاضلاب تبدیل شود به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های توریستی و گردشگری مورداستفاده قرار گیرد که درنتیجه درآمد قابل‌توجهی را نصیب مردم می‌کند.
در سراسر کشور، هم‌اینک پنج رودخانه به‌عنوان مهم‌ترین رودخانه‌های کشور تحت عنوان حفاظت‌شده در شورای عالی محیط‌زیست به ثبت رسیده‌اند که از این تعداد رودخانه چالوس و سردآبرود به‌عنوان رودخانه‌های حفاظت‌شده در استان مازندران واقع‌شده است و این فرصت بزرگی است برای مازندرآن‌که تاکنون نصیب هیچ‌یک از استان‌های کشور نشده است.
راهکارهای جلوگیری از آلودگی رودخانه ها
یک کارشناس امور آب نیز به خبرنگار مهر درباره راهکار جلوگیری از آلودگی رودخانه‌ها پیشنهاد داد: رستوران‌های بین‌راهی موظف شوند برای فاضلاب‌هایشان چاهک‌های غیرقابل نفوذ (سپتینگ) ایجادِ کرده یا در صورت امکان فاضلاب‌ها را به شیوه صنعتی تصفیه کنند و چنانچه امکان تصفیه وجود نداشته باشد، محل‌هایی معین شود که مخصوص تخلیه و دورریز محتویات این چاهک‌ها بوده و بر این امر نظارت شود.
علی ابراهیمی یادآور شد: همچنین محل‌هایی از مسیر جاده‌ها که مسافران در آنجا توقف بیشتری دارند سطل‌های زباله قرار گیرد تا زباله‌ها به‌ویژه انواع پلاستیک در حاشیه جاده‌ها صحنه‌های دلگیر کننده‌ای ایجاد نکنند. به فاصله زمانی معین (مثلاً بطور هفتگی) زباله سطل‌ها توسط ماشین‌های مخصوص تخلیه و در محل‌های معین‌شده دپو شوند.
وی افزود: تمام ماشین‌های حمل زباله وابسته به یک مرکز شده و همگی باید از یک آرم مخصوص برخوردار شوند و هرکسی قصد حمل زباله‌ها را داشته باشد با تماس با این مرکز و با ماشین‌های آن می‌تواند زباله‌ها برای محل دپو حمل نماید و راننده‌ها موظف به دریافت رسید از مراکز دپوی زباله می‌باشند. این امر از طریق رایانه قابل‌کنترل است.
۲۳ رودخانه مهم در مازندران جریان دارند که هراز یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های شمال کشور است و به اعتقاد کارشناسان محیط‌زیست استان مازندران، این رودخانه بزرگ بسیار ازلحاظ زیست‌محیطی و شیلات مهم بوده و گونه‌های کمیاب ماهیان سرد آبی در آن زیست دارند.
بر اساس آمارها، هرساله ۱۱۰۰ میلیون لیتر فاضلاب وارد شاهرگ‌های حیاتی استان می‌شود که از این میزان شامل پساب‌های صنعتی، پساب‌های شهری، فاضلاب مناطق روستایی و زهاب زمین‌های کشاورزی است، اما آنچه امروز استان مازندران را بیشتر از سایر آلاینده‌ها در معرض خطر جدی قرار داده و نه‌تنها حیات رودخانه‌ها بلکه سلامت مردم را هم تحت‌الشعاع قرار داده است، میزان بالای سم و کودی است که در اراضی کشاورزی و باغ‌های استان مصرف می‌شود.
به‌طوری‌که هرساله بالغ‌بر ۱۷۰ هزار تن کود شیمیایی و بیش از ۲ میلیون لیتر انواع حشره‌کش، علف‌کش و قارچ‌کش در مازندران مصرف می‌شود که تنها بار آلودگی زهاب‌های کشاورزی و درنهایت بار آلودگی رودخانه‌ها را بیشتر می‌کند.
با توجه به گوناگونی عناصر تشکیل‌دهنده این فاضلاب‌ها، شرایط زیستی رودخانه‌ها در بیشتر نقاط دگرگون‌شده که نابودی زیستگاه ماهیان خاویاری و مولد آزاد درچشمه کیله تنکابن یکی از آن‌هاست. به دلیل نبود طرح جامع آمایش سرزمین، استفاده غیراصولی از خاک، ضعف تکنیکهای مهندسی، مصرف بی‌رویه و بسیار زیاد انواع کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی و واقع‌شدن درصد قابل‌توجهی از زمین‌های کشاورزی در حاشیه رودخانه‌ها، پساب‌های زراعی از نهرها و جوی‌های کوچک با شستشوی خاک توسط باران، وارد رودخانه‌ها شده است.
این امر باعث تغییرات اساسی در ترکیبات شیمیایی و فیزیکی آب می‌شود که خسارات و پیامدهای زیان‌بار حاصل از آن بسیار چشمگیر است. ورود فاضلاب‌های خانگی یا کشاورزی به رودخانه‌ها هم موجب غنی شدن این آب‌ها شده است.
تشدید آلودگی رودخانه‌ها، نابودی آبزیان و کاهش منابع شیلاتی و خسارات اقتصادی، تشدید احتمال سیل‌خیزی مناطق حاشیه‌ای رودخانه‌ها، تهدید سلامت مردم و بروز بیماری‌ها و سرطان‌ها را در پی خواهد داشت.
