چرا وزیر کشاورزی به عرضه گسترده محصولات در بورس کالا دستور داد؟

 
*حسن رضایی پور، مدیرعامل کارگزاری اقتصاد بیدار
 
تمام کشورهایی که اقتصاد پیشرفته دارند و اقتصادشان بر پایه کشاورزی است، بورس کشاورزی فعالی دارند. در ایران هم عمده مشکلاتی که گریبان گیر تولیدکنندگان و کشاورزان است، بازرگانی و فروش محصولات است. در واقع این خلا باعث به وجود آمدن واسطه‌گری می‌شود و ارزش افزوده محصولات کشاورزی به جای آنکه نصیب کشاورزان بشود، به واسطه‌ها می‌رسد.
 
بر همین اساس از سال 80 تا 83 مطالعاتی با حمایت وزیر کشاورزی وقت انجام شد و ایجاد بورس کالا در دستور کار قرار گرفت. بنابراین قرار بر این شد که محصولات کشاورزی نیز در بورس کالا معامله شود و از همان موقع فعالیت کارگزاری‌ها در این بخش آغاز شد. با تغییرات دولت پس از آن دوره که اعتقادی به بورس کشاورزی وجود نداشت، ایجاد این بخش معاملات و رونق آن در بورس کالای ایران حدود یک دهه به تعویق افتاد که دلیل آن نیز عدم هماهنگی ارگان‌های مربوطه بود.
 
اما مشکل دیگر بخش کشاورزی در ایران عدم شفافیت قیمت در این بخش است. در واقع یکی از وظایف بورس کالای ایران ایجاد شفافیت در قیمت به صورت عادلانه است که بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا انجام شود. به عبارت دیگر زمانی که قیمت‌ها شفاف باشد، در دسترس همه قرار بگیرد و محلی برای بازاریابی وجود داشته باشد، تعداد واسطه‌ها کاهش می‌یابد و کشاورزان به راحتی می‌توانند دسترسی به خریداران داشته باشند. این در حالی است که خریداران نیز می‌توانند به سادگی با کشاورزان در ارتباط باشند.
 
نکته دیگری که در این میان قابل توجه است این است که به دلیل معافیت‌های مالیاتی که در بخش کشاورزی وجود دارد، این بخش به مفری برای فرار مالیاتی تبدیل می‌شود که در صورتی که معاملات این بخش در بورس کالا انجام شود، عمده‌ معاملات ردیابی می‌شوند. این مهم سبب می‌شود علاوه بر اینکه این معاملات هزینه‌ای برای دولت نداشته باشد، درآمد مالیاتی نیز حاصل شود که این نیز از دیگر مزایای معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا است.
 
 از سوی دیگر، با انجام معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا با اتکا بر آمار واقعی معاملات، تصمیم‌گیری‌ها بر اساس واقعیت انجام می‌شود و کسانی که می‌خواهند فعالیت‌های واسطه‌گری داشته باشند، می‌توانند مانند تمام کشورهای پیشرفته از ابزارهای مالی که بورس کالای ایران برای آنها در نظر گرفته‌اند استفاده کنند.
 
ابزارهایی که در این خصوص می‌تواند مورد استفاده واسطه‌ها قرار بگیرند عبارتند از معاملات آتی، آپشن‌ها، گواهی سپرده کالایی و سلف موازی استاندارد. همچنین فعالیت این گروه می‌تواند نقدینگی مورد نیاز کشاورزان را در قالب سرمایه در گردش فراهم کند. بورس کالای ایران ابزارهای مختلفی را برای انواع کالاها از شیر تا گندم که کالایی استراتژیک است طراحی کرده که می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
 
البته به طور طبیعی مقاومت‌هایی در خصوص آمدن تمام محصولات کشاورزی به بورس کالا پدید می‌آید که ناشی از حدود نیم قرن فعالیت سنتی این بخش است. در واقع با آمدن محصولات کشاورزی در بورس کالا ذهنیتی برای فعالان سنتی این بخش ایجاد می‌شود که این امر به کاهش قدرت و نفوذ آنها ختم خواهد شد که این ذهنیت اشتباه است. این در حالی است که بورس کالای ایران بستری را در اختیار این بخش قرار داده است که می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. همچنین آمدن محصولات کشاورزی در بورس کالا سبب می‌شود، آمار معاملات، مورد استفاده قرار بگیرد تا برنامه‌ها برای کشت محصولات هدفمند شود. علاوه بر این آمار قیمتی فروش محصولات، به پیش‌بینی قیمت‌ها در آینده و تعیین عادلانه قیمت تضمینی توسط دولت کمک می‌کند.
 
در این راستا اتحادیه‌ها می‌توانند سیستم پیشین خود را حفظ کرده و از بورس کالا به عنوان ابزار استفاده کنند. این در حالی است که ذهنیت اشتباه یاد شده، تنها در مدیران میانی وجود دارد که خوشبختانه در دو یا سه سال اخیر تا حد زیادی رفع شده است. بنابراین انتظار می‌رود، سایر نهادهای خصوصی، دولتی و نیمه دولتی از این ابزار به وجود آمده به نفع شرکت خود و اقتصاد کشور استفاده کنند.