آمارهای گردشگری از راهی پرچالش سخن می‌گویند

آن طور که حتی خبرگزاری سی ان ان در آخرین گزارش خود در تیر ماه سال جاری و در تحلیل بازار گردشگری خاورمیانه، از سونامی گردشگران خارجی به ایران یاد کرده است. این خبرگزاری نوشته: در ایران بسیاری از کسانی که در صنعت گردشگری فعالیت دارند، امتیاز این رونق را به ریاست جمهوری «حسن روحانی» می دهند که در کمپین تبلیغاتی خود وعده داده بود که در زمینه تسهیل صدور روادید و حل مشکلات تحریم از طریق مذاکره با غرب اقدام کند.

در این باره، مسعود سلطانی فر رئیس سازمان میراث فرهنگی نیز بارها در سخنرانی های خود از رشد ورود گردشگران خارجی که با تور به ایران می آیند خبر داده و گفته است که این روند در سه ماهه اول سال نسبت به سال گذشته 200 درصد رشد داشته است اما سمیع الله حسینی مکارم، مدیرکل توسعه سازمان میراث فرهنگی چند روز پیش گفت که آمار ارائه شده از میزان رشد ورود گردشگران خارجی محدود به گردشگرانی که با تور به ایران می آیند نیست و با احتساب گردشگرانی که بدون تور در این سالها به ایران سفر کرده اند میزان رشد ورود گردشگران 30 تنها درصد بوده است.

 آنطور که ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران نیز به خبرنگار مهر اعلام کرده، میزان ورود گردشگران خارجی به حدی بوده است که بسیاری از تورهای گردشگری را برگشت داده ایم. این صحبت را جمشیده حمزه زاده، رئیس جامعه هتلداران ایران نیز تایید کرد و در گفتگو با خبرنگار مهر از پر شدن هتلهای 5 و 4 ستاره در سالهای 2014 و 2015 خبر داد و گفت که تا به حال شاهد چنین افزایشی در ورود گردشگران نبوده است.

با وجود آنکه همگی از رشد ورود توریست به ایران خبر می دهد اما هنوز آمار مشخصی از ورود گردشگر به کشور نداریم. در این زمینه، امیر رضا فرهبد، کارشناس ارشد گردشگری و مدرس دانشگاه  گفته است: آمار و ارقام‌هایی که اعلام می‌شود، چون براساس معیار مشخصی انجام نشده، قابل اتکا نیست، چراکه بر اساس این آمارها کسی که برای تجارت به ایران می‌آید هم جزو گردشگر محسوب می‌شود.

اما حقیقت این است که اگرچه اکنون روند رشد ورود گردشگران خارجی نسبت به سال گذشته آن هم به دلیل التهاب کشورهای دیگر افزایش داشته اما بررسی میزان آمار گردشگران طی سالهای اخیر نشان می دهد که هنوز این حرکت لاکپشت وار است چون ایران در سال 1998 دارای یک میلیون گردشگر ورودی بود و 15 سال بعد یعنی در سال 2013 میزبان چهار میلیون و 500 هزار گردشگر شد.

مقایسه تعداد گردشگران ورودی به ایران با تعدادی از کشورهای در حال توسعه در سال 2010

از سوی دیگر میزان خروج گردشگران از ایران نیز اگر چه در سال 1998 حدود یک میلیون و 700 نفر بوده است 15 سال بعد این میزان به 7 میلیون نفر افزایش پیدا کرده است و همیشه در طول این سالها میزان خروج گردشگران از ایران از میزان ورود گردشگران خارجی بیشتر بوده است و ایرانی ها تمایل داشتند که پول سفرشان را در کشورهای دیگر خرج کنند تا در استانهای پر بازدید ایران.

به همین علت است که میزان درآمد حاصل از ورود گردشگران به ایران با درآمدی که از کنار سفر ایرانی ها به خارج به دست می آید، همخوان نیست. در این باره رئیس سازمان میراث فرهنگی در سخنرانی هایش همیشه می گوید: در سال 2013، یک میلیارد و 187 میلیون نفر گردشگر در کشورهای دنیا جابجا شدند که درآمد حاصل از این جابجایی هزار و 250 میلیارد دلار بود. با این حساب سهم ما از این درآمد باید 100 میلیارد دلار باشد و یا به احتساب داشتن یک درصد جمعیت دنیا باید بین 12 تا 13 میلیارد دلار از این درآمد از آن ایران باشد.

سلطانی فر ادامه می دهد:  این درحالی است که درسال 2013 حدود 4.5 میلیون نفر گردشگر ورودی از کشورهای دیگر وارد کشور ما شدند که این افراد هم بنا به شرایط کشورشان،در ایران هزینه زیادی نکردند،یک میلیون نفر از جمهوری آذربایجان ، یک میلیون و 600 هزار نفر از عراق و بقیه از دیگر کشورهای همسایه بودند که از این محل 5 میلیارد دلار در آمد نصیب کشور شد. همچنین در این مدت 7 میلیون نفر از کشور خارج شدند که 2 میلیون و 200 نفر به عتبات عالیات ، 600 هزار نفر به عربستان برای حج تمتع و عمره و بقیه به کشورهای اطراف سفر کردند و حدود 10 میلیارد دلار هزینه کردند، یعنی این میزان مبلغ از کشور خارج شد. بنابراین درآمد بخش گردشگری کشور در سال 92 حدود 5 میلیارد دلار و خروجی 10 میلیارد دلار بود.

تراز خروج ارز آن هم به میزان دو برابر در مقایسه با ورود ارز حاصل از ورود گردشگران به کشور به حدی با یکدیگر تفاوت دارد که کمتر می توان به افق سند چشم انداز 20 ساله ایران امیدوار بود. چرا که در سند چشم انداز 20 ساله آمده باید تا پایان سال 1404 حدود 20 میلیون گردشگر با درآمد ارزی 25 تا 30 میلیارد دلار در کشور داشته باشیم، اکنون که 11 سال زمان رسیدن به برنامه های مشخص شده می گذرد، ایران چقدر باید در این زمینه تلاش کند تا حداقل در سالهای باقی مانده به شراط مطلوبی برسد؟

در این باره، امید زارعی نیا، از کارشناسان ارشد حوزه گردشگری به خبرنگار مهر گفت: حساب کنید که ایران در سال 1393 دارای 4 میلیون گردشگر ورودی است و باید در سال 1404 حدود 20 میلیون گردشگر را میزبانی کند یعنی باید در طول 11 سال میزبان 16 میلیون گردشگر باشد. اما مقایسه آماری روند افزایش میزان گردشگران ورودی به ایران در طی 15 سال اخیر نشان می دهد که این روند بسیار کند انجام می شود درحالی که باید حداقل به تعداد گردشگران ورودی هر ساله ایران یک میلیون نفر اضافه شود تا به رقم 20 میلیونی برسیم.

وی ادامه داد: در طول یک سال اخیر به علت اتفاقات خوشایند در حوزه سیاست های خارجی جاذبه های گردشگری ایران در رسانه های بین المللی معرفی شده است بدون اینکه متولیان این حوزه دخالتی در تبلیغات مثبت آنها درباره ایران داشته باشند. همین اتفاقات نشان می دهد که بسیاری از فعالیت های حوزه گردشگری در عرصه بین الملل تنها از عهده سازمان متولی آن بر نمی آید و باید همه سازمانها و نهادها و وزارت خانه ها فعالیت اورژانسی انجام دهند تا میزان ورود گردشگران خارجی و درآمد حاصل از آن به هدف مورد نظر نزدیک شود. در غیر این صورت ایران بازی رقابت برای جذب گردشگر را در بین کشورهای همسایه باخته است.

در مقابل این اظهار نظر، اسماعیل قادری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که از اساس پیش بینی های سند چشم انداز توسعه گردشگری کشور اشتباه است و شرایط جهانی در نظر گرفته نشده است به همین علت است که اکنون در سال 2014 شاهد ورود تنها 4 میلیون گردشگر به ایران هستیم.

وی به خبرنگار مهر گفت: ایران طرح ملی گردشگری داشت که هزینه های زیادی نیز برای تدوین آن پرداخت شد ولی به دلیل برخی مشکلات به تصویب نرسید و به جای آن سند چشم اندازی تدوین کردند که آمارهای ارائه شده در آن از واقعیت دور است مانند اینکه گفته شده در سال 2020 ایران دارای دو درصد از کل گردشگران جهان خواهد بود این دو درصد به پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی حدود 32 میلیون نفر می شود اما سازمان میراث فرهنگی آن را 20 میلیون نفر حساب کرده است. جدا از این باید تا آن سال حداقل شاهد خیزش بزرگی در حوزه زیرساختهای گردشگری باشیم اما آیا این اقدامات انجام شده است که هر بار در سخنرانی هایمان از ورود 20 میلیون گردشگر خبر می دهیم؟

قادری تصریح کرد: برای اینکه به عدد 20 میلیون گردشگر تا سال 1404 برسیم چقدر باید تلاش کنیم؟ ورود جهانگرد به ایران فقط این نیست که بیاید و برود بلکه باید شرایط ورود برای آنها آماده شود و آنها متقاضی ورود به ایران شوند. بنابراین توسعه گردشگری را نمی توان در فضای انتزاعی پیش بینی کرد احساس من این است که در سند چشم انداز 20 ساله این جامعیت دیده نشده است و تنها اعلام کرده اند که چون در سال 1404 سهم گردشگری در جهان افزایش می یابد ایران نیز باید پا به پای آن در گردشگری توسعه داشته باشد. درحالی که این یک آرمان گرایی است ولی آرمان گرایی را نمی توان جزو برنامه ریزی ها قرار داد چون باید شرایط جهانی درآن لحاظ شود.

وی توضیح داد: اکنون روند ورود گردشگر به ایران افزایش پیدا کرده ولی این موجی است که به زودی می خوابد. چون اکنون شرایط کشورهای منطقه ملتهب است و گردشگران به جای رفتن به این کشورها، ایران را انتخاب کرده اند. همانطور که در دولت اصلاحات شاهد ورود گردشگران زیادی بودیم و پس از آن این موج خوابید ولی ترکیه و امارات این موج را به سمت خود کشاندند و هنوز هم از آن استفاده می کنند. بنابراین باید اکنون که گردشگران به ایران توجه نشان داده اند، سعی کنیم آن را مدیریت کرده و برای تداوم آن برنامه ریزی کنیم.

اینکه ایران بر طبق سند چشم انداز هدفی را در بخش گردشگری دنبال کند و سعی کند به آماری بزرگ هر چند خیلی آرمانی دست پیدا کند اتفاق ناخوشایندی نیست. بلکه اتفاق ناخوشایند اینجاست که فقط به آمارها توجه شود و متولیان گردشگری اعلام نکنند که برای پذیرایی از 20 میلیون گردشگر در 9 سال اخیر چه اقدامی انجام داده اند. شاید اکنون که درها به روی گردشگران خارجی باز شده است و آنها هم تمایل خود را برای دیدن جاذبه های ایران نشان داده اند، بهتر باشد فعالیت های اورژانسی ایران معطوف به تبلیغات بیشتر و استفاده از این فرصت ناب باشد و به قول معروف نان را به تنور تا زمانی که داغ است، بچسبانیم. حضور ایران در نمایشگاههای بین المللی گردشگری، تبلیغات در شبکه های خارجی و تلویزیونی، ارائه تسهیلات به گردشگران خارجی، لغو روادید برای سفرهای توریستی نمونه ای از این فعالیت ها می تواند باشد.