مشاغلی که به موزه رفتند

محمد خادمی: همانطور که سبک زندگی درگذشته های دورساده  بود؛شغل ها هم ساده تربود ومردم ازطریق مشاغل ساده به زندگی خودشان می پرداختند. البته این شغل های ساده درآن دوران بسیارتاثیرگذارونقش مهمی دراقتصاد وتجارت جامعه داشتند، اما در چند سال اخیر به قدری سرعت پیشرفت درصنعت و تکنولوژی افزایش پیدا کرده است که مشاغل مهم آن زمان که این روزها ساده به نظر می رسد ازبین رفته اند.تغییرات فرهنگ و روش های زندگی درجامعه ازدیگردلایل از بین رفتن مشاغل ساده است، همچنین یکی دیگرازدلایل پایان عمر برخی اصناف و مشاغل برمی گردد به انقلاب صنعتی که بسیاری ازشغل ها وکسب و کارها  را به دست فراموشی سپرد.درمجموع مشاغل قدیمی را می توان به 3 دسته تقسیم کرد: دسته نخست شغل هایی هستند که ازقدیم تا به امروز وجود دارند مانند آرایشگری، میوه فروشی، سوپرمارکت و ... دسته دوم شغل هایی که درگذشته بوده وحالا شکل آن تغییر کرده یعنی شغل همان شغل است اما با تغییرات در ابزارآلات آن شغل، مثل درشکه چی ها که امروز جای خود را به تاکسی ها داده اند و دسته سوم شغل هایی هستند که دیگر وجود ندارند و شما نمی توانید درکوچه و خیابان اثری ازآن ها را پیدا کنید؛چرا که این نوع  مشاغل نه دیگر مثل گذشته مشتری دارند و نه درآمد خوبی که  ازطریق آن ها بشود امرار معاش کرد؛ البته مشاغل جدید نیز ظهور پیدا کرده اند و در چند سال آینده عمر مشاغل فعلی نیز به پایان خواهد رسید.در ادامه این گزارش به شغل هایی که در سال های گذشته در گوشه و کنار کشورمان وجود داشتند و امروزه  دیگر خبری از آن ها نیست می پردازیم:

لحاف دوزی
درگذشته با توجه به استفاده زیاد از لحاف های پشمی درزمستان برای گرم شدن شغل لحاف دوزی رونق بسیاری داشت، اما این روزها به دلیل حضور لحاف های صنعتی این شغل کم رونق شده است و می توان گفت که بسیاراندک درشهر می توان پیدا کرد و دیگر از لحاف دوزهای دوره گرد خبری نیست.
نفت فروش
تا چهار دهه پیش نفت یکی ازمهم ترین مواد سوختی مردم به حساب می آمد به همین منظور افرادی ظرف های 20 لیتری را روی یک چرخ دستی می گذاشتند و راهی محله های شهر می شدند به این افراد نفت فروش می گفتند که با راه اندازی سوخت های جدید دیگر خبری از نفت فروشان نیست.
نمدمالی
از دیرباز ساخت نمد مرسوم بوده است و باتوجه به شغل رایج دامداری در بعضی نقاط با استفاده از پشم آن نمدهای رنگارنگ درست می کردند. به افرادی که ساخت نمد و رفو کردن آن را برعهده داشتند نمدمال می گفتند.
چاروه دار
افرادی با داشتن چند قاطرحمل و نقل و جابجایی مردم و وسایل آن ها را برعهده داشتند که به آن ها چاروه دار می گفتند. امروزه با توجه حمل و نقل جاده ای این شغل فراموش شده است.
چراغ سازی
در گذشته نبود برق و استفاده از انواع چراغ برای روشنایی و خوراک پزی وجود افرادی تحت عنوان چراغ ساز برای تعمیر چراغ ها و فروش آن ها را ضروری می ساخت که امروزه با وسایل جدید دیگر نیازی به این افراد نیست.
لاوند دوزی
استفاده زیاد از لاوند یا چادرشب در امور خانه مانند حلانه زنی ، بستن رختخواب، زیرانداز و …. ایجاب می کرد افرادی مشغول لاوند دوزی باشند که این روزها با صنعت پلاستیکی دیگر از لاوند دوزی خبری نیست و این شغل نیز به فراموشی سپرده شده است.
هیزم شکن
در مناطق جنگلی سوخت اکثر مردم هیزم بود و افرادی به نام هیزم شکن یا هیزم فروش با جمع آوری هیزم و فروش آن مشغول کار بودند، البته در حال حاضر در برخی نقاط کشور اندک افرادی از این کار امرار معاش می کنند.
گرمابه
صنف گرمابه داران به دلیل تحول در صنعت ساخت و ساز خانه که در هر واحد مسکونی حمام ساخته شده است مورد بی مهری مصرف کنندگان قرار گرفت و رفته رفته این صنف رو به فراموشی رفته و تعداد اندکی در شهرها وجود دارد. البته با ازبین رفتن این صنف شغل های وابسته آن که شامل دلاکان نیز باشد از بین رفته است.
سفالگران
در گذشته ظروف مصرفی مردم از سفال بوده، به همین منظور سفالگران زیادی مشغول به کار می شدند تا اینکه با روی کار آمدن صنعت چینی و ملامین و پلاستیک این صنف رو به فراموشی رفته و در حال حاضر تنها برای کارهای تزئینی سفالگران مشغول به کار هستند.
کاه گل کاران
کاه گل کاران وظیفه شان این بود که بالای پشت بام ها را بازسازی کنند. در زمانی که ایزوگام وجود نداشت، این افراد با استفاده از کاه و گل و به وسیله غلطک های سنگی که داخلشان را با نمک و کاه پر می کردند پشت بام ها را بازسازی می کردند.
یخ فروشان
دکه های یخ فروشی هم یکی دیگر از شغل های رایج آن زمان بود. به هر حال مردم به یخچال دسترسی نداشتند و در گرمای تابستان نیاز داشتند که خنک شوند و گلویی تازه کنند. به همین خاطر در سطح شهر شما می توانستید دکه های یخ فروشی را ببینید که در حال تکه کردن و عرضه یخ به مردم هستند.
آلاسکا فروشی
در دورانی که مردم برای داشتن آب تمیز و نوشیدنی های خنک در حسرت بودند شغلی شکل گرفت به نام «آلاسکافروشی». آلاسکا را همه با عنوان منطقه ای سردسیر می شناسند. در آن زمان هم فروشندگانی بودند که نوعی بستنی مخصوص یخی با عنوان آلاسکا را به مردم می فروختند. آلاسکافروش ها یک چرخ داشتند که بستنی ها را داخل آن می گذاشتند و به مردم می فروختند.
پزشکان سنتی
در آن زمان به این شکل دکتر دندان پزشک وجود نداشت و تنها افرادی بودند که با چند ابزار ساده همانند انبردست دندان را از بیخ می کشیدند.زالو انداختن و حجامت نیز در گذشته ها رواج زیادی داشته و این روزها این دو شغل در برخی از محله های تهران وجود دارد اما مثل گذشته رونقی ندارد.
ذغال فروشی
یکی دیگر از شغل های شناخته شده در میان مردم ذغال فروشی بود، به هر حال مردم به جای استفاده از بخاری ، شوفاژ و شومینه مجبور بودند از کرسی در زمستان  استفاده کنند. سوخت کرسی ها نیز ذغال بوده است، اما این روزها دیگر خبری از ذغال فروش در شهرها نیست چرا که دیگر کسی از کرسی استفاده نمی کند.
آب حوض کشی
آب حوض کشی هم از دیگر حرفه هایی بود که در گذشته حسابی بازارش داغ بود چرا که آن زمان مردم در حیاط خانه شان حوض داشتند و ماهی در آن می انداختند. پس از مدتی آب حوض فاسد می شد و اینجا بود که پای آب حوض کش ها به خانه های مردم باز می شد.
نمک فروش
برخی از افراد نمک سنگ های بزرگ را از معادن نمک یا دریاچه های شور به شهرها می آوردند و با خرد کردن سنگ نمک آن ها را به فروش می رساندند. البته در چند سال اخیر برخی با درشکه و برخی دیگر با چرخ دستی درقبال تحویل نان خشک، به مردم نمک تحویل می دهند.
خورجین بافی
خورجین بافی از از زمانی که وسایل حمل و نقل وارد میدان شد و چهارپایان جای خود را به اتومبیل داده‌اند به کلی فراموش شده است، اگر چه این صنعت که حاصل دست بوده در شهرستان‌ها و روستاها همچنان نفس می‌کشد.
در قدیم پالان یا خورجین پوشش و تجهیزاتی بود که به منظور حفاظت وبهره کشی بهتر برای حیوانات بارکش می‌ساختند و کسی که پیشه اش دوختن این قبیل تجهیزات است پالان دوز یا خورجین باف نامیده می‌شده است.
رودوزی‌های
در قدیم الایام نیز بانوان ایرانی به تزئینات بر روی لباس خود اهمیت فراوانی می‌دادند از این جهت هنرهایی مانند رودوزی در میان جامعه بانوان رواج یافت. اگر چه این هنر هنوز هم به شکل‌های مختلف در برخی نقاط کشور انجام می شود. ملیله دوزی و سکمه دوزی نیز از دیگر هنرهای سنتی است که عده ای به آن مشغول بوده اند.
تلگراف خانه
تلگراف خانه در سال 1274 هجری قمری در کشورمان شروع به فعالیت کرد، در این محیط افراد برای اینکه پیامی به افراد دیگر در یک مکان دورتر بفرستند به این محیط ها مراجعه می کردند تا پیام شان را ارسال کنند، رفته رفته سیستم های ارتباطی توسعه پیدا کرد و دیگر خبری از این محیط برای ارسال پیام نیست و نه تنها کسی در این کار مشغول نیست، بلکه ابزار آلات تلگراف نیز به موزه ها فرستاده شده است.
چای فروشی های سیار
این کاسب های دوره گرد سماور بزرگی را از حلبی و یا آهن سفید همراه داشتند که آن را با یک کمربند حمل می کردند علاوه بر این کمربند یک کمربند دیگری هم قهوه چی به کمر می بست که در آن برای استکان و نعلبکی ها جاسازی شده بود یک سطل آب و یک ظرف مخصوص ذغال و مقداری سوخت دیگر برای جوش آوردن آب سماور نیز به همراه آن  بود، البته با کمرنگ شدن این شغل اصناف دیگر شامل سماور سازان نیز بازار بی رونقی برایشان به وجود آمد.
جارچی یا داد زن
زمانی که روزنامه در ایران به شکل منظم منتشر نمی شد . جارچی ها مطالب مهم را به گوش مردم می رساندند و مردم به گفته جارچی ها اعتماد داشتند رییس جارچی ها را جارچی باشی می نامیدند؛ البته این روزها این شغل در برخی مراکز شهرهای کشور با کمی تغیر برای تبلیغات فعال هستند که به این افراد داد زن می گویند.
سمسارهای دوره گرد
غیر از پیشه ها و کسب و کارهای گفته شده در تهران قدیم عده ای کاسب های دوره گرد بودند که در تمام مدت روز در خیابان ها و کوچه و بازار پرسه می زدند و با فریاد زدن متاع و کالای مستعمل از قبیل کت، شلوار، کلاه، کهنه، کفش، خرده شیشه، آهن پاره و غیره خریداری می کردند، به این افراد سمسارهای دوره گرد می گویند، البته در برخی از محله های شهر هنوز این افراد با خودرو وانت مشغول به فعالیت هستند.
دیگر شغل های فراموش شده
شغل های گوناگونی در گذشته وجود داشته اند که دیگر نه تنها کسی به سراغ آن ها نمی رود بلکه نام آن ها نیز برای نسل ها امروزی نا آشناست. در پایان این گزارش به تعدادی از این شغل های ناآشنا اشاره می کنیم، سماکّی، کلک رانی (قایق رانی)، سوخت و تره بار فروش، میوه و تره بار فروش، روغن فروش، سرب و باروت فروش، ماشین پنبه زنی، مردارکش (حمل میّت)، شن کش، نمک فروش، تنباکو و کتیرا فروش، بزّاز، علاقه بند (یراق فروش)، سمسار، مسگر، نعلچی گر، کماج پز (نوعی آش)، رزاز، کوزه فروش، پالان دوز، چیت ساز، شعله رنگ کن ،دوشاب ساز، اتوکش، نمدمال، نعلبند، چاقوساز، حلواپز، آشپز باشی، عصّار، جوراب باف ،شال باف،فخّار، آهنگر، کلاه دوز ،سرّاج، کفش دوز، چرم فروش، رئوفگر، گیوه فروش، چلینگر، صبّاغ،خرّاز، حلّاج، مکاری،آینه ساز، باروت کوب، پنبه دوز، آسیابان، علاف، ،شانه ساز، روغن گر، گچ کوب، چرم ساز، خباز، طواف، ابریشم گر، سفید باف، ریسمان فروش، شماع، گاوکش، صندوق بند، خراط، پالان دوز، چادرو باف، شمشیرگر، تنباکوفروش، پاره دوز، توتون فروش، ملکی دوز، سفیدگر، پوست دوز، چینی بندزن، زردچوپ کوب، ، کاسه گر، قاشق تراش، نعل بر، کله پز، چاه کن، نشاسته ساز، پخماغ فروش، جناساز، بیل فروش، قعم ساز، تفنگ ساز، گچ پز، حلبی ساز و بسیاری دیگر از مشاغل که این روزها در زندگی شهری نقشی ندارند.