حامد سلطانی نژاد:
بورس کالا یکی از نهادهایی است که در دنیا برای انجام معاملات کالایی مورد استفاده بسیاری از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. در ایران نیز این نهاد در تلاش است تا با توجه به زمینه‌های موجود و نیز تولید محصولات معدنی و فلزی، پذیرای گروه‌های مختلف کالایی باشد.
به گزارش پایگاه خبری تجارت آنلاین به نقل از "کالاخبر"؛ برای بررسی شرایط معاملات کالاهای معدنی در سال ۱۳۹۷، ماهنامه اخبار فلزات با مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران به گفت‌وگو نشسته است. حامد سلطانی نژاد می‌گوید در سال آینده ابزارهای جذابی برای معاملات تعریف شده است و طیف وسیع‌تری از محصولات معدنی مانند گندله و کنسانتره سنگ آهن به معاملات بورس کالا اضافه خواهد شد. ضمن اینکه در سال ۱۳۹۶ نیز شرایط برای عرضه و معاملات محصولات مختلف مهیا بود و رونق خوبی را شاهد بودیم. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
وضعیت معاملات بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی را طی سال ۱۳۹۶ در بورس کالای ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بازار فیزیکی بورس کالای ایران میزبان بسیاری از محصولات معدنی و فلزی است. در این بازار گروه‌های کالایی مختلفی مورد معامله قرار می‌گیرد. در گروه صنعتی و معدنی بسیاری از محصولات فلزی و معدنی پذیرش‌شده است و در سال‌های اخیر حجم معاملات مناسبی داشته است. آلومینیوم، روی، فولاد، مس، کنسانتره، کنسانتره مولیبدن، کک، سنگ‌آهن، آهن اسفنجی و ... ازجمله کالاهای مورد معامله است. طی ۱۰ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ مجموعاً حدود ۱۵۸ هزار میلیارد ریال ارزش معاملات این گروه کالایی بوده است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۲۲ درصد رشد داشته است. فولاد و مس بیش از سایرین در برآورده شدن این رشد سهیم بوده‌اند. ارزش معاملات گروه فولاد شامل محصولاتی همچون ورق گرم و ورق سرد، تختال و ... با رشدی ۲۶ درصدی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به رقم ۱۲۱ هزار میلیارد ریال رسیده است. ارزش معاملات مس نیز در همین مدت با رشدی ۱۴ درصدی به رقم ۲۶ هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین آلومینیوم با تغییرات اندک نسبت به مدت مشابه در سال گذشته رقم ۶ هزار میلیارد ریال را در معاملات حفظ کرده است.
به عقیده شما بورس کالای ایران در سال ۱۳۹۶ تا چه حد توانسته است به اهداف تعیین‌شده دست یابد؟
درمجموع باید گفت با توجه به وضعیت فعلی کشور و رشدهایی که در سایر بخش‌های اقتصاد دیده می‌شود، به‌طورکلی این میزان رشد در ارزش معاملات بیانگر این است که بورس کالا توانسته تا حد مناسبی انتظارات را برآورده کند.
البته بورس کالا علاوه بر اینکه تلاش می‌کند تا هرسال عمق بازارهای خود را بیش از پیش افزایش دهد، در تلاش است تا بازارهای جدیدی را نیز معرفی کند و تحقق بازارهای منسجم جدید فعالان بازار را از مزیت‌های آن بهره‌مند سازد. در انتهای سال ۱۳۹۵ برگزاری جلسات متعدد کارشناسی بین بورس کالای ایران و فعالان حوزه سنگ‌آهن و فولاد منجر به پذیرش سنگ‌آهن در تالار داخلی بورس کالای ایران در آذرماه همان سال شد و شهریور ماه سال ۹۶ اولین معامله سنگ‌آهن در تالار داخلی بورس کالای ایران با عرضه و معامله ۳۰ هزار تن سنگ‌آهن شرکت گسترش صنایع و معادن ماهان کلید خورد. همچنین بورس کالا در راستای تسهیل معاملات زنجیره فولاد موفق به پذیرش آهن اسفنجی در شهریورماه ۱۳۹۶ شد و اولین معامله آهن اسفنجی با عرضه ۲۵۰۰ تنی شرکت فولاد سیرجان ایرانیان در آبان‌ماه سال گذشته در تالار داخلی بورس کالای ایران انجام پذیرفت.
چرا با وجود شفافیت معاملات در بورس کالا، برخی افراد خاص به ویژه در صنایع پایین‌دست، در سال ۱۳۹۶ عملکرد این نهاد را در صنایعی مانند فولاد و آلومینیوم مورد هجوم خود قرار دادند؟
همان‌طور که اشاره شد شفافیت معاملات ویژگی ذاتی بورس‌های کالایی به شمار می‌رود و مرجعیت بورس کالا در هر بازاری موجب می‌شود تا قیمت‌های منصفانه در آن بازار شکل بگیرد.
به‌هرحال باید پذیرفت که در شیوه‌های معاملاتی خارج از بورس گاهی عدم شفافیت‌های ناشی از رانت‌ها برای برخی سودآور می‌شود و از این حیث تلاش خواهند کرد تا عرضه محصولات را در بورس کالا کمرنگ کنند. در برخی موارد ممکن است عرضه‌کنندگان بزرگ بورسی تحت‌فشار قرار داده شوند تا از بورس فاصله بگیرند و به‌تدریج واردکنندگان سهم بازار تولیدکنندگان داخلی را در اختیار بگیرند. برخی کالاهای اساسی نیز توسط چند تولیدکننده بزرگ داخلی تأمین می‌شوند که طبیعتاً با یکدیگر در رقابت هستند.
رقابت در صورتی که در بورس به‌صورت شفاف دنبال شود موجب افزایش بهره‌وری در اقتصاد می‌شود و به‌تبع آن مصرف‌کننده نیز از قیمت‌های منصفانه بهره‌مند می‌شود، اما اگر تولیدکنندگان در یک بازار غیر شفاف و از شیوه‌های ناسالم مانند دامپینگ، به رقابت با یکدیگر بپردازند ممکن است این عمل نهایتاً به افزایش انحصار تولید و کاهش رفاه مصرف‌کنندگان منجر شود. بورس کالا در راستای افزایش شفافیت و بهره‌وری در اقتصاد تمام تلاش خود را خواهد کرد تا بتواند مسیرهای صحیح را پیش پای فعالان بازار قرار دهد و از طریق توسعه بسترهای رقابتی سالم و شفاف، ارزش‌افزوده‌ای برای کلیه آحاد اقتصادی ایجاد کند.
بورس کالای ایران چه اقداماتی را در جهت ایجاد شفافیت و نیز بهبود معاملات محصولات مختلف صورت خواهد داد؟
باوجود تلاش‌هایی که تاکنون توسط مجموعه بورس کالا و دولت و قانون‌گذاران انجام‌شده، توانسته است با پذیرش و راه‌اندازی معاملات برخی محصولات در بورس بسیاری از مشکلات موجود در کشور را برطرف کند. اما متأسفانه همچنان فعالیت در بسیاری از بازارهای کشور به روش سنتی انجام می‌گیرد که ضعف‌های فراوانی دارد.
بورس کالا تلاش می‌کند تا پذیرای تمامی محصولاتی باشد که در حجم گسترده در کشور در حال مبادله هستند. محصولاتی که عمدتاً به دلایل استراتژیک برای کشور اهمیت دارند، متأسفانه به دلیل برخی سیاست‌گذاری‌ها، قوانین یا فعالیت برخی ذی‌نفعان از بازارهای متوازن و شفافی برخوردار نیستند. لذا بهره‌گیری از ابزارهای نوین معاملاتی و همچنین ایجاد بازارهای منسجم می‌تواند در این بازارها به نفع عموم تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تمام شود. به همین دلیل بورس کالا طی سال‌های فعالیت خود همواره تلاش کرده است تا با برگزاری جلسات متعدد، پذیرای دیدگاه‌های مختلف عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات مختلف باشد و پتانسیل‌های بورس کالا را نیز برای این عزیزان تشریح کند.
از طرف دیگر با توجه به قرار گرفتن بورس کالا در شاهراه معاملاتی میان تولیدکنندگان بزرگ کشور، کارشناسان و ناظران بورس بسیاری از نارسایی‌های موجود در بازارها را از نزدیک لمس می‌کنند که با توجه به جایگاه بورس کالا توانسته است با انتقال این مسائل به تصمیم‌گیرندگان اصلی حوزه‌های مختلف اقتصادی بسیاری از این مشکلات را مرتفع سازد. خوشبختانه همکاری‌های بسیار خوبی از طرف نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی با بورس کالا انجام‌گرفته است. با برطرف کردن این نارسایی‌ها در بازارهای داخلی، اعتماد فعالان بازار نیز به بورس کالا افزایش‌یافته است و با حضور فعالان بزرگ بازارهای کالایی توانسته‌ایم با افزایش عرضه‌ها در بورس عمق بازار را افزایش داده و با کشف قیمت‌های منصفانه، شفافیت را نیز در بازارها بهبود ببخشیم.
به عقیده شما چه پتانسیل‌هایی در کشور برای انجام معاملات بیشتر صنایع معدنی و فلزی در بورس کالا وجود دارد؟
در بازار انواع محصولات زنجیره فولاد در حال حاضر تعداد فعالان بالادست و پایین‌دست این زنجیره هرسال نسبت به سال قبل بیشتر می‌شود و رویکردهای گذشته در قراردادهای بلندمدت دیگر پاسخگوی نیاز امروز نیست. از سال ۲۰۱۰ نیز در بازارهای جهانی پس از تلاطم‌هایی که در قیمت‌های سنگ‌آهن و فولاد ایجاد شد، تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای در بازار رخ داد. تولیدکنندگان عمده از قراردادهای قیمت ثابت و سالانه به قراردادهای کوتاه‌مدت روی آوردند و با معرفی بازارهای جدید در بورس‌های کالایی بزرگ دنیا بسیاری از فعالان سعی کردند ریسک قیمتی را در این بازارها پوشش دهند. به‌نظر می‌رسد که چاره‌ای به‌جز حضور فعالان زنجیره فولاد در بازارهای متمرکز و به‌کارگیری ابزارهای نوین را نمی‌توان در آینده متصور بود. همچنین با توجه به مسائل کنونی که در بحث قیمت‌های داخلی و صادرات میان فعالان و دولتمردان شکل‌گرفته است، زیرساخت‌های فعلی بورس کالا می‌تواند در این امر بسیار راهگشا باشد.
چه ابزارها و مشوق‌های جدیدی برای ورود معامله‌گران به بورس کالا در سال آینده در نظر گرفته‌شده است؟
بورس کالای ایران تلاش کرده است تا هرساله راهکارها و ابزارهای بورسی جدیدی را برای فعالان بازارهای کالایی معرفی کند و با هم‌اندیشی آنها بازارهای جدیدی را راه‌اندازی کند. ازجمله ابزارهای جدید بورسی که برای محصولات معدنی و فلزی اخیراً معرفی‌شده است می‌توان به قراردادهای بلندمدت و معاملات کشف پریمیوم، اوراق خرید دین، تابلوی مناقصه و بازار تهاتری اشاره کرد. در قراردادهای بلندمدت معامله‌گران بورس کالا می‌توانند با استفاده از مکانیزم پیمان آتی برای تحویل کالا و پرداخت وجه در طول زمانی طولانی مثلاً یک سال با یکدیگر به توافق برسند.
در این صورت ممکن است تمایل داشته باشند تا قیمت را در روز بستن قرارداد به‌صورت مشخص تعیین کنند یا با استفاده از فرمولی آن را به یک قیمت مرجع داخلی یا جهانی وابسته سازند. همچنین تسویه این قراردادها باید طی چند نوبت در سال انجام گیرد که تمامی زیرساخت‌های موردنیاز برای این قراردادها در حال حاضر در بورس کالا ایجادشده است. با بهره‌گیری از معاملات کشف پریمیوم می‌توان امکان انعقاد قراردادهایی بر مبنای یک قیمت مرجع و با اضافه یا کم کردن یک مبلغ توافقی میان طرفین ایجاد کرد. همچنین با استفاده از مکانیزم تسویه چندمرحله‌ای بورس کالا می‌توان ریسک نکول قراردادهای بلندمدت را به حداقل رسانید و در طی سال تسویه وجه و تحویل کالا را با مکانیزم‌های اتاق پایاپای کنترل کرد.
اوراق خرید دین یکی دیگر از ابزارهای مالی پیشنهادی است که اخیراً به فعالان بازار معرفی شده است که از آن می‌توان برای تأمین مالی شرکت‌های بزرگ، متوسط و کوچک استفاده کرد. در صورتی که فروشنده به‌صورت اعتباری یا نسیه فروش خود را انجام داده باشد، می‌تواند به پشتوانه اسناد دریافتنی که دریافت کرده است اوراق بدهی تعریف کند و با تنزیل نرخ، آنها را در این بازار به سرمایه‌گذاران واگذار کند. در سررسید، اوراق با مبلغ اسمی توسط شرکت بازخرید خواهد شد. با توجه به اینکه انتشار اوراق بر اساس معاملات واقعی صورت گرفته در بورس کالای ایران انجام می‌پذیرد، از نظر فقهی انتشار آنها مطابق با موازین شرعی است.
یکی دیگر از روش‌هایی که اخیراً توسط بورس کالا برای کمک به خریداران محصولات صنعتی و فلزی معرفی شده است حراج به روش مناقصه است. در این روش به دلیل اینکه در ابتدا خریدار مشخصات کالای مورد نیاز خود را اعلام می‌کند و سپس فروشندگان قیمت مناسب خود را به وی پیشنهاد می‌دهند، نسبت به حالت مزایده، خریدار از جایگاه مناسب‌تری برخوردار است و خریداران بزرگ از این طریق می‌توانند با سهولت بیشتری به تأمین کالای موردنیاز خود بپردازند.
یکی دیگر از راهکارهای نوین پیشنهادی بورس کالا، ایجاد شرایطی برای انجام معاملات تهاتری است که در آن فروشنده کالای خود را عرضه می‌کند و در ازای آن وجه نقد یا کالای موردنیاز خود را دریافت می‌کند. این معاملات می‌تواند در بازار جایگزین یا مکمل حواله‌های کالایی شود که عرضه‌کنندگان هم‌اکنون در بازار در ازای فروش محصولات خود دریافت می‌کنند. مهم‌ترین کارکرد این بازار افزایش نقدشوندگی تولیدکنندگان بزرگ است که در رکود بازار می‌تواند برای بسیاری از آنان جذاب باشد.
بورس کالای ایران چه هدف‌گذاری‌هایی را برای رونق معاملات در سال ۹۷ در بخش صنایع معدنی و فلزی انجام داده است؟
بورس کالای ایران با توجه به جایگاهی که صنایع معدنی و فلزی در کشور دارند همواره در جهت ارتقای این بخش تلاش کرده است. از جمله اهداف مهمی که در سال‌های اخیر بورس کالا در پی آن بوده و در آینده نیز به‌طور مصمم آن را پیگیری خواهد کرد، کشف قیمت مجموعه محصولات زنجیره فولاد در یک بستر شفاف و منسجم است.
در این راستا همان‌طور که بیان شد در سال ۱۳۹۶ اتفاقات خوبی افتاد و اقدامات دیگری نیز انجام‌شده که در همین ماه‌های پیش رو به نتیجه خواهد رسید. کنسانتره و گندله از جمله محصولاتی هستند که با توجه به پذیرش آنها توسط هیات پذیرش، معاملات آنها در بورس کالا راه‌اندازی خواهد شد. همچنین با توجه به پذیرش آهن اسفنجی امیدواریم فعالان عمده این بازار در سال جاری در بورس کالا حضور پررنگی داشته باشند. در زمینه سنگ‌آهن نیز با توجه به پذیرش آن در تالار داخلی بورس کالا امیدواریم بتوانیم در مناقشات مربوط به این محصول و صادرات آن نقش مؤثری ایفا کنیم.
