حجت ا... مهديان
رئيس هيئت مديره و مديرعامل بانک توسعه تعاون
در اکثر کشورهاي جهان, نسبت جمعيت روستايي به جمعيت کل کشور در حال کاهش است بطوريکه در اغلب کشورهاي پيشرفته اين مقدار زير ۱۰ درصد مي‌باشد. جداي از مسايل مربوط به روند رشد طبيعي شهرنشيني در تمامي‌جهان, علت اصلي اين کاهش, محدودبودن ظرفيت توليد مناطق روستايي به خصوص در حوزه‌هاي مربوط به کشاورزي است. با صنعتي‌شدن و علمي‌شدن کشاورزي در کشورها, بهره‌وري منابع توليدروستايي نيز افزايش يافته و بالتبع در درازمدت نيازمند نيروي انساني کمتري است. اين روند خودبه‌خود باعث افزايش بيکاري و کاهش درآمد روستاييان داراي زمين و امکانات کمتر مي‌شود. به همين جهت يکي از استراتژي‌هاي اصلي اشتغالزايي در مناطق روستايي, حرکت به سمت صنايع و کسب‌وکارهاي غيرکشاورزي است. اينگونه کسب‌وکارها در چند حوزه اساسي قرار مي‌گيرند: صنايع تبديلي, صنايع فرهنگي, خدمات, امور دولتي و ديگر کسب‌وکارها است. ارايه خدمات اجتماعي و اقتصادي مناسب در نقاط واسطي همچون روستاهاي مرکزي و شهرک‌ها و شهرهاي کوچک, از مهاجرت مستقيم روستاييان به شهرهاي بزرگ جلوگيري مي‌کند.بعلاوه وجود چنين نقاط ميانجي باعث خواهد شد که بسياري از روستاييان علاوه بر حفظ کار خود در روستا از زندگي شهري نيز برخوردار شده و بعضاً داراي کسب‌وکار جديدي در آن نقطه واسط در کنار شغل روستايي خود نيز شوند که اين خود زمينه افزايش درآمد و رفاه آنان را فراهم مي‌سازد. سروساماندهي به ساختار سلسله‌مراتبي سکونت‌گاه‌هاي کشور بسيار ضروري است. بايد روستاهاي مرکزي‌تر که بزرگ‌تر و داراي امکانات بيشتر هستند روستاهاي کوچک‌تر و پراکنده اطراف خود را پوشش داده و اين روستاها از طريق شهرک‌ها يا شهرهاي کوچک به شهرهاي بزرگ و در نهايت کلان‌شهرها ارتباط يابند. به هر حال ممکن است در اين فرآيند لازم باشد تا بسياري از مناطق دورافتاده‌تر يا غيرقابل‌دسترس که طبق روند موجود نيز در حال تخليه و نابودي هستند نيز از گردونه خارج شده و ساکنان آن‌ها به ديگر روستاها يا مناطق جديد کوچ داده شوند. اساساً نبايد صرفاً توسعه روستايي و توسعه کارآفريني روستايي را در بافت خود روستا تصور نمود. بلکه بايد بدان به صورت ملي نگريست. به همين جهت از مهمترين راهکارهاي توسعه کارآفريني و اشتغالزايي در مناطق روستايي مي‌توان به ايجاد شهرک‌هاي کسب‌وکاري اشاره کرد. اين شهرک‌ها با ايجاد فضاي مناسب براي رشد کسب‌وکارها و کارآفريني همچون انکوباتوري باعث رشد شرکت‌ها و بنگاه‌هاي روستايي مي‌گردند.صنايع تبديلي از جمله مهمترين زمينه‌هاي مربوط به توسعه کشاورزي, توسعه روستايي و توسعه اشتغالزايي در روستاها است. وظيفه اصلي اين صنايع, فرآوري محصولات کشاورزي و دامي‌روستا و تبديل آن‌ها به کالاهايي نهايي‌تر و باارزش‌تر است. اين امور اکثراً در صنايع و کارخانه‌هاي شهري انجام مي‌شود. انجام اين امور در روستاها يا نواحي اطراف روستاها باعث خلق ارزش‌افزوده بيشتر در اين مناطق و تحريک توليد مي‌شود. بعلاوه کيفيت و دوام محصولات نيز افزايش يافته و قدمي‌روبه‌جلو درراستاي تحکيم امنيت غذايي کشور برداشته مي‌شود. توسعه اين گونه صنايع که به دانش و فناوري فوق‌العاده‌اي نيازمند نيستند, امري امکان‌پذير براي نواحي روستايي محسوب مي‌شود. بسياري از روستاييان نيز که در شهرها نيز در همين نوع صنايع و کسب‌وکارها به کار مشغول مي‌شوند, کمتر به مهاجرت متمايل خواهد گشت. اينگونه صنايع, امکان صادرات مستقيم محصولات و کالاها به ديگر کشورها را فراهم آورده و باعث افزايش رونق مناطق روستايي خواهد شد. صنايع فرهنگي از جمله صنايع ريشه‌دار در مناطق روستايي محسوب مي‌شوند و به جرات مي‌توان گفت زادگاه اين صنايع محسوب مي‌شوند. اگرچه صنايع فرهنگي گستره وسيعي را در برمي‌گيرند, اما مناطق روستايي بيشتر بر صنايع دستي متمرکز مي‌باشند. از آنجاييکه روستاييان وقت آزاد به‌نسبه زيادي به خصوص به صورت فصلي در اختيار دارند, اکثراً بر زمينه‌اي از اينگونه صنايع وارد مي‌شوند. اينگونه مصنوعات يا مورد استفاده شخصي و خانوادگي قرار مي‌گيرند يا اينکه به عنوان کمک‌خرج (در کنار درآمد اصلي از کشاورزي) مورداستفاده قرار مي‌گيرند. مواد اوليه موردنياز صنايع دستي, به‌وفور در مناطق روستايي موجود مي‌باشد, بعلاوه اينکه نيازمند دانش فوق‌العاده يا فناوري سطح بالايي نيز نمي‌باشند. شايان ذکر است اين صنايع, زمينه اشتغال مناسبي نيز براي زنان به عنوان قشر عظيمي‌از جمعيت روستايي محسوب مي‌شود و از يک طرف آنان را از فضاي خانه دور نکرده و از طرف ديگر با شرايط جسماني و روحي آنان سازگاري بيشتري دارد. صنعت گردشگري (توريسم) نيز از ديگر صنايع فرهنگي محسوب مي‌شود که زمينه رشد فوق‌العاده‌اي در مناطق روستايي دارد. طبيعت زيباي مناطق روستايي همراه با جاذبه‌هاي سنتي روستانشينان, زمينه موردعلاقه گردشگران داخلي و خارجي محسوب مي‌شود. توسعه اين صنعت که با هزينه قابل‌توجه‌اي همراه نيست, در حاشيه خود باعث توسعه کسب‌وکارهاي فراواني خواهد شد. خدمات زمينه فوق‌العاده اشتغالزايي است که حوزه درحال‌رشدي در اکثر کشورهاي جهان محسوب مي‌شود بطوريکه بسياري از انديشمندان, اقتصاد نوين را اقتصاد خدماتي مي‌نامند. خدمات زمينه بسيار مستعدي براي اشتغالزايي است چون در يک اقتصاد روبه‌رشد و پويا, نمي‌توان هيچ‌گونه محدوديتي براي توسعه خدمات در نظر گرفت. بعلاوه خدمات زمينه مناسبي براي خلاقيت و نوآوري افراد محسوب مي‌شود. بخش عمده‌اي از کارآفريني‌ها در حوزه خدمات اتفاق مي‌افتد. خدمات اجتماعي, خدمات بهداشتي, خدمات فني, خدمات آموزشي, تجارت, خدمات اقتصادي و مالي, و خدمات ارتباطي از جمله مهمترين زمينه‌هاي قابل‌توسعه و اشتغالزا در مناطق روستايي هستند. قطعاً مشارکت دولت در اين زمينه مي‌تواند تسهيل‌کننده و تسريع‌کننده فرآيند توسعه خدمات در روستاها باشد.
آخرین اخبار
پرطرفدارترین عناوین