«مجوز نانوایی با روزی ۱۰ کیسه آرد در منطقه دلخواه … مجوز نیروگاه خورشیدی یک میلیارد و ۹۰۰میلیون تومان … مجوز سفره‌خانه با تخفیف ویژه! و … این عنوان بسیاری از آگهی‌هایی است که در فضای مجازی منتشر می‌شود. آگهی‌هایی برای خریدوفروش مجوز مشاغل که البته از نظر کارشناسان تنها راه را برای فساد و سوءاستفاده کلان و میلیاردی عده‌ای خاص از این بازار ایجاد کرده است.»
شهروندآنلاین در ادامه نوشت: «در حال حاضر چیزی حدود دو هزار و ۱۱۱ عنوان مجوز کسب‌وکار در ایران وجود دارد که در واقع استعلام از دستگاه‌های خاص و تاییدیه مراکز مختلف است تا فردی بتواند در ایران مشغول به کار شود! علی فیروزی، رئیس مرکز پایش بهبود محیط کسب‌وکار وزارت اقتصاد با اعلام این موضوع گفته است که تلاش می‌کنند مقررات زائد کسب‌وکار را حذف کنند و تاکنون ۶۰۰ مجوز اضافه حذف شده است. با این حال تعدد مجوز کسب‌وکار هنوز هم در ایران یکی از چالش‌های بزرگ است و ایران از نظر رتبه جهانی سهولت کسب‌وکار شرایط خوبی در فهرست کشورهای جهان ندارد.
بازار داغ خریدوفروش مجوز کسب‌وکار
بازار خریدوفروش مجوز کسب‌وکار مکاره بازار جالبی است که این روزها دامنه آن به فضای مجازی و سایت‌های اینترنتی هم کشیده است. بازه قیمتی فروش مجوز در سایت‌هایی مثل دیوار و شیپور از یک‌میلیون تومان شروع می‌شود و به ۲میلیارد تومان هم می‌رسد؛ البته بستگی به سهم افراد از مجوز هم دارد. مجوزهای ارزان‌تر، مجوزهای شراکتی هستند که افراد تنها بخشی از سهم‌شان را از مجوز اجاره می‌دهند یا به مشاغلی مربوط می‌شود که بازارش راکد است.
گران‌ترین مجوزها مربوط به دفاتر هواپیمایی یا کلینیک‌های زیبایی است و البته در این میان مجوز بهره‌برداری از نیروگاه برق هم به چشم می‌خورد.
آگهی فروش مجوز دفتر هواپیمایی ۱۰۰میلیون تومان به اشتراک گذاشته شده بود. آگهی‌دهنده فروش مجوز شرکت نمایندگی کشتیرانی را ۱۵۰میلیون تومان برای فروش گذاشته است. آگهیدهندهای هم فروش مجوز فعالیت موسسه فرهنگی و هنری چندمنظوره را با قیمت ۶۵۰میلیون تومان به اشتراک گذاشته است. قیمت‌های پیشنهادی فروش مجوز کلینیک‌های مراقبت و زیبایی هم بازه قیمتی بین ۶۰ تا ۸۰میلیون تومانی دارد. البته در میان آگهی‌هایی که روی دیوار گذاشته شده، فروش مجوز نیروگاه ۱۰مگاواتی خورشیدی هم دیده می‌شود که با قیمت یک‌میلیارد و ۹۰۰میلیون تومانی برای عرضه گذاشته شده است.
بازار داغ مجوز آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای
یکی از مجوزهایی که بازار آن حسابی داغ و پرمتقاضی است، مجوز آموزشگاه فنی و حرفه‌ای است. سازمان فنی و حرفه‌ای کشور در حال حاضر بیش از ۶۰۰ مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای دولتی و بیش از ۱۷هزار آموزشگاه فنی و حرفه‌ای آزاد در سطح کشور دارد. آموزشگاه‌هایی که خودشان صادرکننده مجوز فعالیت افراد در سایر مشاغل هستند.
شاید برای همین است که تقاضای خرید مجوز آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای بیش از هر مجوزی در سایت‌هایی چون دیوار و شیپور خودنمایی می‌کند و البته برای این مجوزها گاهی تا ۲ یا ۳میلیارد تومان هم قیمت تعیین شده است.
آن‌گونه که فعالان این بازار می‌گویند خریدوفروش مجوزهای فنی و حرفه‌ای مشکلی ندارد و با تأیید هیأت نظارت مجوزهایی که خریداری شده، به نام خریدار می‌شود و در صورت عدم تأیید هیأت نظارت پول به خریدار برمی‌گردد.
یلدا راهدار، رئیس کمیسیون کسب‌وکار اتاق شیراز به شهروندآنلاین می‌گوید: «برخی از مجوزها از جمله مجوز آموزشگاه فنی و حرفه‌ای به دلیل اشباع بازار دیگر صادر نمی‌شود. به همین جهت این مجوزها بازار خریدوفروش داغی به هم زده‌اند.»
او در ادامه با اشاره به این که چنین شرایطی نباید وجود داشته باشد؛ چرا که موجب هرج‌ومرج می‌شود در این زمینه توضیح داد: «زمانی که با صدور جواز کسب ممانعت شود، مشکلاتی مانند قیمت‌های نامعقول و اجاره یا خریدوفروش آنها به وجود می‌آید، برای همین است که این روزها با قیمت‌های نجومی خریدوفروش این مجوزها مواجه شده‌ایم.»
راهدار در ادامه با انتقاد از رویه صدور مجوز کسب‌وکار در ایران می‌گوید: «زمانی که افراد به اصناف ورود پیدا می‌کنند، باید بدانند ممکن است روزی از این صنف خارج شوند نه این که امتیازهایی را که گرفته‌اند خریدوفروش کنند.»
اجاره مجوز چند؟
بازار مجوزها اما به خریدوفروش خلاصه نمی‌شود و بساط اجاره مجوز حسابی داغ است. هزینه اجاره مجوز دست کمی از هزینه اجاره خانه در تهران ندارد و معمولا مجوز مشاغل مختلف را بین ۳۰ تا ۱۲۰میلیون تومان رهن می‌دهند و در کنار آن اجاره‌ای بین ۲ تا ۷میلیون تومان هم در نظر میگیرند. بیشتر صاحبان مجوز هم آگهی‌هایی با این عنوان منتشر کرده‌اند: «ملک از شما و مجوز با ما.»
آنها می‌گویند یکی از شرایط دریافت مجوز داشتن ملک است و چون کاسبان مجوز نمی‌خواهند خودشان حرفه‌ای را اداره کنند، تأمین ملک را به مستاجران مجوزشان می‌سپارند. با یکی از آگهی‌دهنده‌هایی که مجوز سفره‌خانه خود را اجاره می‌دهد، تماس می‌گیرم و او توضیح می‌دهد که مجوز سفره‌خانه و قهوه‌خانه یکی از گران‌ترین مجوزهاست، زیرا این مجوزها با سختگیری زیادتری برای افراد صادر می‌شود. به همین دلیل هزینه اجاره مجوز قهوه‌خانه و سفره‌خانه در تهران به طور میانگین چیزی حدود یک تا دو‌میلیون تومان از بقیه مجوزها گران‌تر است.
او توضیح می‌دهد: «برای دریافت مجوز نیاز به ملک داریم، ملک از شما و مجوز با ما، اما یادتان باشد که ملک‌تان شرایط دریافت مجوز را داشته باشد.»
وقتی شرایط دریافت مجوز را می‌پرسم، توضیح می‌دهد: «ملک باید بالای ۱۲۰ متر باشد و البته نزدیک اماکن مذهبی نباشد. اگر مشتری باشید کنار می‌آییم و به شما ارزان‌تر می‌دهیم.»
او درباره قیمت اجاره مجوز سفره‌خانه در تهران می‌گوید: «۵۰میلیون رهن و ماهی ۷ میلیون تومان اجاره ولی اگر مشتری باشید تا ۵میلیون تومان اجاره هم کوتاه می‌آییم.»
ارزان‌ترین مجوزها هم مربوط به مشاغلی است که بازار راکدتری دارند. مشاغلی مانند گلفروشی، خیاطی، تعمیرات کفش و … که معمولا رهن آنها ۱۰ تا ۲۰میلیون تومان و یکی - دو‌میلیون تومان اجاره است.
همه مجوزها قابل معامله نیستند
در این میان نکته جالب توجهی وجود دارد. بیشتر آگهی‌دهنده‌ها علت واگذاری جواز خود را مهاجرت عنوان کرده‌اند. البته همه مجوزها هم قابل فروش و واگذاری نیستند. این موضوع در حالی اتفاق افتاده است که مهدی پورقاضی، عضو اتاق بازرگانی می‌گوید: «انتقال پروانه یا همان جواز کسب شرایط و ضوابط خود را دارد و به همین راحتی‌ها هم نیست. در صورتی که دارنده پروانه کسب بخواهد محل کسبش را به دیگری واگذار کند، باید درخواست کتبی خود را به اتحادیه ارایه کند. همچنین در صورتی که فرد معرفی‌شده واجد شرایط قانونی باشد و مورد تایید هیأت نظارت قرار بگیرد، پس از ابطال پروانه کسب قبلی، پروانه جدیدی به نام فرد معرفی‌شده صادر می‌شود. این پروسه کمی زمان‌بر است.»
مسعود دانشمند، کارشناس اقتصادی در این زمینه می‌گوید: «در گذشته هم چنین اتفاقاتی می‌افتاد اما ملموس نبود. زیرا برخی از مشاغل قابل واگذاری هستند و برخی نه. به عنوان مثال مجوز مطب‌ها قابل واگذاری نیست؛ در صورتی که سوپرمارکت‌ها قابل واگذاری است. برای همین امکان خریدوفروش مجوز برخی از مشاغل وجود دارد.»
خرید و فروش مجوز فسادآور است
مسعود دانشمند، کارشناس اقتصاد و عضو سابق اتاق بازرگانی با اشاره به این که نباید از خریدوفروش مجوز سوءاستفاده شود، می‌گوید: «با جلوگیری از صدور مجوز برای برخی از مشاغل، راه برای برخی از سوءاستفاده‌ها و فساد در حوزه کسب و کار باز شده است.»
او در ادامه توضیح می‌دهد: «با توجه به شرایط پیش آمده باید تدبیری برای این موضوع در نظر گرفته شود و این اتفاق در صورتی ممکن می‌شود که دوباره صدور مجوز این مشاغل آزاد شود. آن هم به صورت گسترده تا بازار آن بشکند یا تدابیری در نظر بگیرند مانند این که مجوزها غیر قابل انتقال به غیر باشد.»
دانشمند همچنین نسبت به غیر تخصصی شدن مشاغل با خریدوفروش مجوزها نیز هشدار می‌دهد و می‌گوید: «به‌عنوان مثال کسی که برای دریافت مجوز آژانس هواپیمایی درخواست داده است، یک نفر به‌عنوان مدیر آن شرکت باید دوره‌هایی را پشت سر بگذارد. چنین فردی نباید بتواند مجوز خود را نقل و انتقال بدهد؛ چرا که فردی که خریدار مجوز است، ممکن است مهارت‌های لازم را نداشته باشد.»
