بررسی تاثیر استفاده از شبكه هاي اجتماعي بر روابط فردی و خانوادگی
در قرن بیست و یکم که عصر انفجار اطلاعات و گسترش فناوری اطلاعات است اینترنت به عنوان بستر تمام فضاهای مجازی، بخشی از زندگی روزمره انسان‌ها شده است.
روزنامه تجارت- حدیث جان‌بزرگی؛ استفاده هر روزه کاربران اینترنت از فضاهای مجازی گوناگون به خصوص وایبر، باعث وابستگی روحی به این پدیده شده و اثر مستقیم بر رابطه بین افراد در دنیای حقیقی گذاشته است.
امروز کاربران شبکه‌های اجتماعی ساعت‌های بسیاری را برای گفت‌وگو با دوستانشان و مطالعه و به روز رسانی صفحه شخصی در شبکه‌های اجتماعی صرف می‌کنند. مطالعه صفحه شخصی و به روز‌رسانی‌های دوستان، نظر دادن درباره عکس‌ها و فیلم‌های دیگران، به عادتی ناخودآگاه تبدیل شده است که در کوتاه مدت می‌تواند تمرکز افراد بر امور جاری زندگی یا فعالیت‌های شغلی را تحت تاثیر خود قرار دهد.از سویی دیگر رشد سریع تکنولوژی و گسترش سریع فناوری اطلاعات در عرصه اینترنت و دنیای مجازی، باعث تسهیل رشد روابط اینترنتی در جهان شده است. بدین ترتیب اینترنت به بخشی از زندگی روزانه تبدیل شده و این امکان را به وجود آورده است تا انسان‌ها در سرتاسر دنیا بتواند به راحتی با یکدیگر رابطه برقرار کنند؛ که این گسترش روابط مشکلاتی را برای بعضی کاربران اینترنت ایجاد و گاهی آن را به یک تکنولوژی مزاحم برای زندگی در جهان حقیقی تبدیل کرده است. در میان این تکنولوژی‌های ارتباطی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند وایبر، در کشور ما به یک اپیدمی تبدیل شده که به تبع استفاده از آن، تاثیراتی در کاربران این شبکه‌ها مشاهده می‌شود.
در این گزارش به بررسی تاثیرات استفاده از شبکه وایبر در زندگی فردی و خانوادگی زنان پرداخته شده است. برای این منظور به بررسی نظرات برخی کارشناسان در این باره پرداخته شده و علاوه بر آن، سؤالات مشترکی از هشت نفر خانم 25 تا 55 ساله که از شبکه وایبر استفاده می‌کنند تا تاثیر استفاده از این نرم‌افزار در زندگی ایشان مشخص‌تر شود.
ردپای رژیم صهیونیستی در وایبر
شرکت وایبر مدیا در تاریخ 2 دسامبر 2010 توسط تلمن مارکو، ایگور مگزینیک، سانی مارولی و اوفر اسمچا که اسرائیلی هستند تاسیس شد و تلمن مارکو که فارغ‌التحصیل دانشگاه تل‌آویو است مدیریت آن را برعهده گرفت. این شرکت در قبرس به ثبت رسیده و مراکز توسعه آن در بلاروس و رژیم صهیونیستی قرار دارند. اداره مرکزی این شرکت در اسرائیل است و امور تولید و توسعه آن به خاطر کمتر بودن هزینه نیروی کار، در بلاروس صورت می‌پذیرد.
نرم‌افزار وایبر ابتدا برای گوشی‌های آی‌فون به منظور رقابت مستقیم با نرم‌افزار اسکایپ تولید و سپس برای دستگاه‌های ویندوزفون و بلک‌بری در تاریخ 8 می سال 2012 ارائه شد. در 24 ژوئیه 2012 در حالیکه تعداد کاربران این نرم‌افزار حدود 50 میلیون نفر بود، سیستم پیام‌رسانی گروهی و موتور کیفیت صدای بالا نیز به وایبر برای سیستم عامل‌های اندروید و آی‌او اس اضافه شد.
امروزه این برنامه بر روی سیستم عامل اندروید و آی‌او اس قابلیت‌های مکالمه به وسیله اینترنت، ارسال عکس، شکلک و ارسال متن را به طور کاملا رایگان در اختیار کاربران قرار داده است. برای ثبت‌نام در این برنامه تنها باید شماره تلفن همراه شخص به نرم‌افزار اعلام شود تا با یک پیام کوتاه، کد ورود به برنامه به کاربر اعلام گردد. همچنین کاربران می‌توانند توسط همان تلفن همراه برنامه را بر روی رایانه شخصی یا تبلت خود نصب کرده و به صورت اشتراکی از این برنامه در همگی آنها استفاده کنند. نرم‌افزار وایبر سایر افرادی که این برنامه را نصب کرده‌اند و نام آنها در دفترچه تلفن شخص قرار دارد را شناسایی کرده و نام آنها را در لیست دوستان مشخص می‌کند.
با نرم‌افزار وایبر می‌توان به راحتی با دوستان خود یا هر فردی که شماره او به وایبر متصل باشد در هر نقطه از جهان ارتباط برقرار کرد. کاربران وایبر می‌تواند پیام‌های متنی رایگان، عکس و پیام‌های ویدئویی را آزادانه به کاربران دیگر ارسال کرده و همچنین تماس‌های صوتی با کیفیت صدای بالا را با دیگر کاربران وایبر در صورت دسترسی به اینترنت با سرعت مناسب (G 3 یا بالاتر) به صورت رایگان برقرار کنند. در حال حاضر بیش از 360 میلیون کاربر در بیش از 193 کشور جهان از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند. نرم‌افزار وایبر روزانه حدود پانصد هزار بار دانلود شده و کاربران ماهیانه خود 3 میلیارد دقیقه مکالمه و 12 میلیارد پیام با استفاده از آن می‌فرستند و تمام اینها در حالی است که این شرکت تنها 120 نفر برای این شرکت کار می‌کنند.
آسیب‌شناسی وایبر
درحالی‌که دلایل بسیاری در فواید استفاده از وایبر، از جمله ایجاد ارتباط نزدیک با دوستان و آشنایان و خانواده وجود دارد اما تهدید سلامت روان بزرگترین مشکل این شبکه‌هاست. امروزه درباره آسیب‌های اجتماعی نوظهور صحبت‌های بسیاری شنیده می‌شود و به نظر می‌رسد مشکلات روانی به دلیل استفاده از شبکه‌های اجتماعی جدید به خصوص بر روی تلفن همراه در کاربران افزایش یابد.
نتایج تحقیق پژوهشگران نشان داده است افرادی که فعالیت بسیار زیاد در شبکه‌های اجتماعی جدید بر روی تلفن همراه مانند وایبر، ویچت، تانگو و... دارند، بیش از دیگران از فعالیت‌های اجتماعی خود باز مانده، شکست در دوران تحصیل دارند و همچنین رفتارهای ضد اجتماعی از خود نشان می‌دهند. استفاده بی‌مورد و شدید از شبکه‌های اجتماعی تاثیرات بدی بر سلامت عمومی روان و جسم افراد دارد. کاربران هرچه بیشتر از وایبر استفاده می‌کنند، بیشتر در فعالیت‌های روزمره خود دچار حس منفی‌بافی و افسردگی شده و همچنین به مرور زمان، دچار نوعی از نارضایتی کلی از زندگی خود می‌شوند.از مضرات استفاده بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی می‌توان به افسردگی، انزوا، ناامنی و به تازگی اجبار ناخواسته به آنلاین بودن اشاره کرد. متاسفانه انسان امروزین دچار مصیبت بزرگی به نام اعتیاد آنلاین بودن است و از اینکه در دسترس نباشد یا پیام و مطلبی را از دست بدهد دچار ترس می‌شود.
آیدا 33 ساله هنرجوی سینما در این رابطه می‌گوید: روزانه یک تا دو بار به مدت دو ساعت از وایبر استفاده می‌کنم و بعد از استفاده از وایبر، احساس خستگی و بیشتر اوقات حس پشیمانی از اتلاف وقت می‌کنم. رزیتا 32 ساله دانشجوی تئاتر نیز در این راستا می‌گوید: قبلا بیشتر از وایبر استفاده می‌کردم و احساس می‌کردم وقتم تلف می‌شود به همین دلیل استفاده از آن را محدود کردم.فریبا 33 ساله طراح دکور می‌گوید: اگر برای چند روز وایبر نداشته باشم احتمالا حوصله‌ام سر می‌رود. سمانه 29 ساله طراح کیف و لباس می‌گوید: استفاده از وایبر برای من زمان خاصی ندارد و اغلب متوجه گذشت زمان نمی‌شوم.
وایبر و آغاز مشکلات خانوادگی
یکی از مشکلاتی که در رابطه با استفاده گسترده از وایبر مورد توجه محققان قرار گرفته اینترنتی فرا زناشویی و به عبارت دیگر خیانت اینترنتی است که زوجین زیادی را نیز درگیر خود ساخته است. روابط اینترنتی یک معضل رو به رشد است و پی بردن به این روابط معمولا همان واکنشی را در پی خواهد داشت که روابط واقعی در پی دارند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که روابط اینترنتی می‌تواند موجب اختلافات زناشویی، جدایی عاطفی و حتی طلاق در میان زوجین گردد. بنا به گفته زوجینی که به خاطر مشکل چنین روابطی، نزد درمانگران و مشاوران مراجعه کرده‌اند، این روابط نیز همانند روابط عاشقانه صمیمانه در دنیای واقعیت، برایشان مهم و قابل توجه بوده است.یک ارتباط اینترنتی به عنوان رابطه‌ای عاشقانه تعریف می‌شود که از طریق تماس آنلاین در اینترنت آغاز شده و به واسطه مکالمات اینترنتی یا فرستادن پیام از طریق ایمیل، اجتماعات مجازی نظیر اتاق‌های چت، بازی‌های تعاملی یا گروه‌های خبری ادامه می‌یابد. این ارتباط می‌تواند به صورت روابط پایدار با یک فرد خاص یا افراد مختلف در فضای مجازی صورت گیرد. این رابطه، زمانی به عنوان خیانت تلقی می‌شود که فرد با وجود داشتن یک رابطه متعهدانه با فردی در دنیای واقعی، همزمان به طور پنهانی و دور از آگاهی شریک زندگی خویش با یک شریک اینترنتی نیز رابطه عاشقانه برقرار کند.امکان دسترسی افراد سرتاسر جهان به یکدیگر از طریق اینترنت، بدون در نظر گرفتن موقعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌شان باعث استفاده روزافزون از این تکنولوژی شده است. در محیط‌های مجازی به خصوص چت‌روم‌ها، افراد هویت واقعی خود را اعلام نمی‌کنند و شاهد هستیم طرف مقابل پس از پی‌بردن به این دروغ‌ها دچار مشکلات روحی می‌شود. وسواس فکری و عملی، هرزه‌نگری، دیگرآزاری، اعتیاد وایبری و ولنگاری از مهم‌ترین آسیب‌های چت و اینترنت است. این مهم زمانی نمود بیشتری پیدا می‌کند که متاسفانه در استفاده از اینترنت و ماهواره شرایط سنی از سوی خانواده‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.دکتر افسانه نیک‌راد کارشناس امور خانواده در این‌باره معتقد است، مشکلی که در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم افزایش بدبینی در بین زوج‌هاست که این امر مختص زوج‌های جوان نیست و حتی زوج‌هایی که سال‌ها از زندگی مشترکشان می‌گذرد نیز درگیر این موضوع شده‌اند. از سوی دیگر متاسفانه رسانه‌های جمعی به فرهنگ‌سازی در مورد نحوه استفاده از راه‌های نوین ارتباطی مانند وایبر نپرداخته‌اند، درحالی‌که این نرم‌افزارها حتی در روستاها نیز کاربران زیادی دارند. استفاده از این نرم‌افزارها باعث می‌شود که زنان و مردان دایره ارتباطات جدیدی پیدا کنند که شاید در ابتدا موضوعی عادی به نظر برسد اما در طولانی مدت امنیت روانی خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در این زمینه رسانه‌ها می‌توانند با تهیه فیلم‌ها، سریال‌ها و حتی کلیپ‌های آموزشی فرهنگ استفاده از این ابزارها را در اختیار خانواده‌ها قرار دهند تا آرامش و ثبات خانواده‌ها در سایه استفاده از فناوری‌های جدید ارتباطی به خطر نیفتد.
تاثیرات وایبر بر سایر روابط خانوادگی
در این زمینه تحقیقاتی درباره نوجوانان در داخل کشور صورت گرفته است که نشان می‌دهد نوجوانانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده بیشتری می‌کنند، بیشتر در معرض اضطراب، افسردگی و شکایات جسمانی قرار دارند و میزان رضایتمندی آنها از زندگی کمتر است. این نوجوانان فرصت زیادی برای ایجاد ارتباطات صحیح در زندگی واقعی نداشته و عملا در دنیایی مجازی که لزوما همه آدم‌های آن صادقانه عمل نمی‌کنند و قابل پیش‌بینی نیستند زندگی می‌کنند. از سویی دیگر، ارتباط‌های اینترنتی مداوم با خطر کاهش رضایت از زندگی و کاهش کیفیت زندگی در نوجوانان همراه است. در تبیین این یافته می‌توان به قطع ارتباط با دنیای واقعی، کاهش ارتباطات اجتماعی خارج از اینترنت و کاهش تفریحات نوجوانان اشاره کرد.به نظر می‌رسد این موضوع امروزه حتی گریبانگیر بزرگسالان نیز شده است. آیدا درباره وقت گذاشتن برای خواندن و دیدن مطالب و فیلم‌هایی که در وایبر برایش فرستاده می‌شود می‌گوید: متاسفانه گاهی پاسخ دادن به آنها در مقایسه با معاشرت با افراد خانواده برایم اولویت بیشتری دارد.رزیتا در همین راستا می‌گوید: اوایل گروه‌های وایبری برایم جذاب بود ولی الان همه آنها را پاک کرده‌ام و دیگر علاقه‌ای ندارم چرا که به رابطه‌ام با خانواده داشت لطمه می‌زد.سارا 52 ساله بازنشسته فرهنگی در این رابطه می‌گوید: اگرچه خانواده مهمتر است اما اگر بحث جالبی در گروهی که در آن عضو هستم پیش بیاید و بخواهم در آن شرکت کنم ممکن است در حق وقتی که برای خانواده‌ام می‌گذارم اجحاف شود.ندا 36 ساله نویسنده متون نمایشی می‌گوید: خانواده من در کل از امکانات وایبری و اینترنتی مثل فیس‌بوک یا اینستاگرام و وات‌ساپ و لاین و غیره زیاد راضی نیستند چون هم برای چشم و ذهن و مغز ضرر دارد و هم باعث می‌شود افراد خانواده کمتر یکدیگر را ببینند و با هم گفت‌وگو کنند.
مریم 46 ساله مدیر تولید سینما می‌گوید: یقینا خواندن یک کتاب خوب برایم جالب‌تر است ولی مطالب وایبری قابل دسترس‌تر هستند.
سپیده 25 ساله دانشجوی ادبیات نمایشی در این راستا می‌گوید: مطالب وایبر سریعتر خوانده می‌شود برای همین بیشتر از وایبر مطلب می‌خوانم تا کتاب. اما گاهی اوقات به نظر می‌رسد مطالب وایبر سطحی یا شایعه هستند که به سرعت دست به دست می‌شوند.
آیدا در مورد صحیح و جامع بودن مطالب وایبر می‌گوید: مطالبی که من تاکنون دیدم جزئی و سطجی بوده چون بحث‌های جدی و دنباله‌دار در وایبر به دلیل امکانات و محدودیت‌هایی که دارد ممکن نیست. او در مورد دامنه اطلاعات خود قبل از ظهور وایبر و اکنون می‌گوید: فقط سرعت اطلاع‌رسانی و خبررسانی در وایبر خوب است و گروه‌هایی که اخبار مختلف را به اشتراک می‌گذارند سرعت و اطلاع‌رسانی نسبتا خوبی داشته‌اند ولی دامنه اطلاعات من با وایبر تفاوتی نکرده است.دکتر محمود اصلانی در مورد اثرات استفاده نامناسب از شبکه‌های اجتماعی بر زندگی فردی می‌گوید: امروزه اعتیاد به استفاده از فضای مجازی و همچنین شبکه‌های اجتماعی در بین جوانان به طور چشمگیری افزایش یافته است و در برخی موارد به نوعی اعتیاد تبدیل شده است. متاسفانه افراد معتاد به دنیای مجازی ابتدا با هدف تفریح و سرگرمی از روی کنجکاوی و به صورت موقتی به این فضا روی می‌آورند. در واقع این کاربران کسانی هستند که محیطی امن و مناسب برای تخلیه هیجانات درونی و تفریح خود در فضای واقعی پیدا نکرده و ابتدا با هدف سرگرمی به این سایت‌ها گرایش پیدا می‌کنند. بنابراین در مراحل ابتدایی بدون اینکه هویت واقعی خود را بیان کنند شروع به شکل‌گیری ارتباطات عمومی و حتی دوطرفه با شخص مقابل در این فضا می‌کنند، بعد از مدتی از شکل‌گیری این ارتباط، نوعی وابستگی روحی و عاطفی بین آنها اتفاق می‌افتد و فرد را با آسیب‌هایی روانی مواجه می‌کند که به مراتب بیشتر از آسیب‌های اعتیاد به مواد مخدر است.این روانشناس همچنین با تاکید بر اینکه درخصوص نحوه استفاده از فضاهای مجازی در جامعه آموزش و فرهنگ‌سازی صورت نمی‌گیرد، معتقد است استفاده از هر تکنولوژی در هر جامعه نیازمند فرهنگ‌سازی و انطباق آن با هنجارها و عرف آن جامعه است. این نوع تکنولوژی‌های نوپدید نیز در جامعه ایران بدون آماده شدن زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی ظهور می‌کنند. بنابراین لازم است آموزش استفاده از این وسایل برای خانواده‌ها و بخصوص قشر جوان از طریق رسانه‌ها و نهادهای آموزشی جدی گرفته شود. در واقع این شبکه‌های مجازی به شرطی که درست استفاده شوند می‌توانند به عنوان ابزار پیشرفت و ترقی در جامعه محسوب شوند.
به دلیل فضای عاطفی و هیجانی شدید شبکه‌های مجازی، اعتیاد به این نوع وسایل، اعتیاد روانی و روحی است و هر فردی با هر تحصیلات، جنسیت، سن، قومیت و شخصیت به این نوع رسانه‌های نو ظهور گرایش می‌یابند. بنابراین بعد از مدتی استفاده از آن معتاد شده و گرفتار انواع مشکلات روحی و روانی نظیر پرخاشگری، توهم، بدبینی، خودکم‌بینی، بی‌اعتمادی، بی‌انگیزگی، ناامیدی، از دست دادن فرصت‌ها و غیره می‌شوند.تحقیقات نشان می‌دهد اعتیاد دختران و زنان به شبکه‌های نوظهور اجتماعی بسیار بیشتتر از مردان است، چرا که در جوامعی که جوانان، به خصوص دختران و زنان، برنامه مشخصی برای گذراندن اوقات فراغت خود ندارند، مراجعه به این نوع سایت‌ها یک نوع تفریح و سرگرمی برای آنها محسوب می‌شود. در واقع دختران جامعه ایران نیز به دلیل برخی محدودیت‌های اجتماعی که در فضای واقعی جامعه با آن روبه‌رو هستند، فضای مجازی را محیطی امن برای جبران کاذب این محدودیت‌ها می‌دانند در نتیجه بیشتر از پسران به استفاده از آن اعتیاد پیدا می‌کنند. با این وجود به نظر می‌رسد نحوه و میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مشکلات ناشی از آن در کشورهای پیشرفته نیز تبدیل به یک معضل شده است.کامپیوتر به ظاهر یک ابزار است اما در واقع بخشی از زندگی اجتماعی و روانی ماست. در نتیجه ما با یک فرهنگ مسلط جدید روبه‌رو هستیم که با دور کردن فرد از زندگی روزمره قدرتمند می‌شود. ما در نخستین مواجهه با کامپیوتر و ابزارهای دیجیتالی، مقهور آن می‌شویم و به تدریج خود دوگانه‌ای می‌یابیم؛ خودی در مواجهه با جهان بیرونی و عینی و خودی در مواجهه با جهان مجازی و کامپیوتری. بدین ترتیب در هر لحظه از زندگی، دو وجه متناقض وجودمان با یکدیگر درگیرند. این فرآیند باعث شده ابزارهای دیجیتالی نقشی معنایی و ارزشی بیابند و بر تلقی ما از ارزش و هویت تاثیر بگذارند.
ریشه‌های شکل‌گیری خود دوم
شری تورکل جامعه‌شناس آمریکایی و استاد دانشگاه ماساچوست در مورد ریشه‌های شکل‌گیری «خود دوم» می‌گوید: «ما انسان‌ها شیفته این هستیم که کسانی را که با آنها نیستیم به کسانی که با آنها هستیم، ترجیح دهیم. مردم وقتی با من صحبت می‌کنند از تلفن همراه و لپتاپ خود، به عنوان نقطه امیدی در زندگی‌شان یاد می‌کنند؛ جایی که موجب شادی می‌شود. ما در طول صرف شام با افراد خانواده پیام می‌فرستیم. در حال رانندگی پیام می‌فرستیم. زمانی که با کودکانمان در زمین بازی و پارک وقت می‌گذرانیم نیز در حال فرستادن پیام هستیم. کودکان تلاش می‌کنند تا با والدین‌شان تماس چشمی برقرار کنند ولی ناکام مانده و شکست می‌خورند، چرا که در زمان تمام شدن فعالیت‌ها یا خروج از مدرسه، والدین‌شان در حال نگاه کردن به تلفن همراه خویش هستند و ارتباط چشمی با فرزندشان برقرار نمی‌کنند. افراد جوان‌تر می‌گویند تا چند سال پیش، پدرانشان همیشه به همراه آنها بازی‌های ایام تعطیل را تماشا می‌کردند و در زمان استراحت یا بین بازی‌ها عادت داشتند که با یکدیگر صحبت کنند. در حالیکه اکنون پدرانشان اغلب اوقات در طول بازی ایمیل‌هایشان را چک می‌کنند. من هر وقت با نوجوانی روبه‌رو می‌شوم از خودم می‌پرسم چه خبر است؟ چه اتفاقی افتاده است؟ چرا به جای اینکه در خیابان و با دوستانش مشغول بازی باشد یا در کتابخانه در کنار دیگران به مطالعه بپردازد یا در کنار خانواده مشغول باشد، سرش در لپتاپ است یا با گوشی تلفن همراه خودش مشغول است؟
وقتی از هم دور می‌شویم
به نظر می‌رسد امروزه این‌گونه فناوری‌های ارتباطی که از طریق موبایل و به سهولت در دسترس همگان است باعث سرد شدن فضای خانواده و روابط زوجین و همچنین فرزندان می‌شود. در گذشته نزدیک، خانواده‌ها دور هم می‌نشستند و در دنیای واقعی از حال یکدیگر باخبر می‌شدند و اگر مشکل یا غصه‌ای داشتند با همدیگر مطرح کرده به گونه‌ای آن را برطرف می‌کردند. پدران و مادران از وضعیت، احوالات و شادی‌ها و نگرانی‌های فرزندانشان خبر داشتند و فرزند می‌دانست که پدر و مادر نظاره‌گر رفتار او هستند. اکنون شرایط به گونه‌ای شده است که جمع یک خانواده سه یا چهار نفره امروزی اگرچه در کنار هم نشسته‌اند اما هرکدام مسیر و افکار خود را در فضایی غیرقابل مقایسه با یک خانواده گرم و معتقد و با اصالت پیش می‌برد. این کوچکترین خروجی تکنولوژی‌های ارتباطی دنیای مدرن است.
امروز کاربران شبکه‌های اجتماعی ساعت‌های بسیاری را برای گفت‌وگو با دوستانشان و مطالعه و به روز رسانی صفحه شخصی در شبکه‌های اجتماعی صرف می‌کنند. مطالعه صفحه شخصی و به روز‌رسانی‌های دوستان، نظر دادن درباره عکس‌ها و فیلم‌های دیگران، به عادتی ناخودآگاه تبدیل شده است که در کوتاه مدت می‌تواند تمرکز افراد بر امور جاری زندگی یا فعالیت‌های شغلی را تحت تاثیر خود قرار دهد.از سویی دیگر رشد سریع تکنولوژی و گسترش سریع فناوری اطلاعات در عرصه اینترنت و دنیای مجازی، باعث تسهیل رشد روابط اینترنتی در جهان شده است. بدین ترتیب اینترنت به بخشی از زندگی روزانه تبدیل شده و این امکان را به وجود آورده است تا انسان‌ها در سرتاسر دنیا بتواند به راحتی با یکدیگر رابطه برقرار کنند؛ که این گسترش روابط مشکلاتی را برای بعضی کاربران اینترنت ایجاد و گاهی آن را به یک تکنولوژی مزاحم برای زندگی در جهان حقیقی تبدیل کرده است. در میان این تکنولوژی‌های ارتباطی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند وایبر، در کشور ما به یک اپیدمی تبدیل شده که به تبع استفاده از آن، تاثیراتی در کاربران این شبکه‌ها مشاهده می‌شود.
در این گزارش به بررسی تاثیرات استفاده از شبکه وایبر در زندگی فردی و خانوادگی زنان پرداخته شده است. برای این منظور به بررسی نظرات برخی کارشناسان در این باره پرداخته شده و علاوه بر آن، سؤالات مشترکی از هشت نفر خانم 25 تا 55 ساله که از شبکه وایبر استفاده می‌کنند تا تاثیر استفاده از این نرم‌افزار در زندگی ایشان مشخص‌تر شود.
ردپای رژیم صهیونیستی در وایبر
شرکت وایبر مدیا در تاریخ 2 دسامبر 2010 توسط تلمن مارکو، ایگور مگزینیک، سانی مارولی و اوفر اسمچا که اسرائیلی هستند تاسیس شد و تلمن مارکو که فارغ‌التحصیل دانشگاه تل‌آویو است مدیریت آن را برعهده گرفت. این شرکت در قبرس به ثبت رسیده و مراکز توسعه آن در بلاروس و رژیم صهیونیستی قرار دارند. اداره مرکزی این شرکت در اسرائیل است و امور تولید و توسعه آن به خاطر کمتر بودن هزینه نیروی کار، در بلاروس صورت می‌پذیرد.
نرم‌افزار وایبر ابتدا برای گوشی‌های آی‌فون به منظور رقابت مستقیم با نرم‌افزار اسکایپ تولید و سپس برای دستگاه‌های ویندوزفون و بلک‌بری در تاریخ 8 می سال 2012 ارائه شد. در 24 ژوئیه 2012 در حالیکه تعداد کاربران این نرم‌افزار حدود 50 میلیون نفر بود، سیستم پیام‌رسانی گروهی و موتور کیفیت صدای بالا نیز به وایبر برای سیستم عامل‌های اندروید و آی‌او اس اضافه شد.
امروزه این برنامه بر روی سیستم عامل اندروید و آی‌او اس قابلیت‌های مکالمه به وسیله اینترنت، ارسال عکس، شکلک و ارسال متن را به طور کاملا رایگان در اختیار کاربران قرار داده است. برای ثبت‌نام در این برنامه تنها باید شماره تلفن همراه شخص به نرم‌افزار اعلام شود تا با یک پیام کوتاه، کد ورود به برنامه به کاربر اعلام گردد. همچنین کاربران می‌توانند توسط همان تلفن همراه برنامه را بر روی رایانه شخصی یا تبلت خود نصب کرده و به صورت اشتراکی از این برنامه در همگی آنها استفاده کنند. نرم‌افزار وایبر سایر افرادی که این برنامه را نصب کرده‌اند و نام آنها در دفترچه تلفن شخص قرار دارد را شناسایی کرده و نام آنها را در لیست دوستان مشخص می‌کند.
با نرم‌افزار وایبر می‌توان به راحتی با دوستان خود یا هر فردی که شماره او به وایبر متصل باشد در هر نقطه از جهان ارتباط برقرار کرد. کاربران وایبر می‌تواند پیام‌های متنی رایگان، عکس و پیام‌های ویدئویی را آزادانه به کاربران دیگر ارسال کرده و همچنین تماس‌های صوتی با کیفیت صدای بالا را با دیگر کاربران وایبر در صورت دسترسی به اینترنت با سرعت مناسب (G 3 یا بالاتر) به صورت رایگان برقرار کنند. در حال حاضر بیش از 360 میلیون کاربر در بیش از 193 کشور جهان از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند. نرم‌افزار وایبر روزانه حدود پانصد هزار بار دانلود شده و کاربران ماهیانه خود 3 میلیارد دقیقه مکالمه و 12 میلیارد پیام با استفاده از آن می‌فرستند و تمام اینها در حالی است که این شرکت تنها 120 نفر برای این شرکت کار می‌کنند.
آسیب‌شناسی وایبر
درحالی‌که دلایل بسیاری در فواید استفاده از وایبر، از جمله ایجاد ارتباط نزدیک با دوستان و آشنایان و خانواده وجود دارد اما تهدید سلامت روان بزرگترین مشکل این شبکه‌هاست. امروزه درباره آسیب‌های اجتماعی نوظهور صحبت‌های بسیاری شنیده می‌شود و به نظر می‌رسد مشکلات روانی به دلیل استفاده از شبکه‌های اجتماعی جدید به خصوص بر روی تلفن همراه در کاربران افزایش یابد.
نتایج تحقیق پژوهشگران نشان داده است افرادی که فعالیت بسیار زیاد در شبکه‌های اجتماعی جدید بر روی تلفن همراه مانند وایبر، ویچت، تانگو و... دارند، بیش از دیگران از فعالیت‌های اجتماعی خود باز مانده، شکست در دوران تحصیل دارند و همچنین رفتارهای ضد اجتماعی از خود نشان می‌دهند. استفاده بی‌مورد و شدید از شبکه‌های اجتماعی تاثیرات بدی بر سلامت عمومی روان و جسم افراد دارد. کاربران هرچه بیشتر از وایبر استفاده می‌کنند، بیشتر در فعالیت‌های روزمره خود دچار حس منفی‌بافی و افسردگی شده و همچنین به مرور زمان، دچار نوعی از نارضایتی کلی از زندگی خود می‌شوند.از مضرات استفاده بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی می‌توان به افسردگی، انزوا، ناامنی و به تازگی اجبار ناخواسته به آنلاین بودن اشاره کرد. متاسفانه انسان امروزین دچار مصیبت بزرگی به نام اعتیاد آنلاین بودن است و از اینکه در دسترس نباشد یا پیام و مطلبی را از دست بدهد دچار ترس می‌شود.
آیدا 33 ساله هنرجوی سینما در این رابطه می‌گوید: روزانه یک تا دو بار به مدت دو ساعت از وایبر استفاده می‌کنم و بعد از استفاده از وایبر، احساس خستگی و بیشتر اوقات حس پشیمانی از اتلاف وقت می‌کنم. رزیتا 32 ساله دانشجوی تئاتر نیز در این راستا می‌گوید: قبلا بیشتر از وایبر استفاده می‌کردم و احساس می‌کردم وقتم تلف می‌شود به همین دلیل استفاده از آن را محدود کردم.فریبا 33 ساله طراح دکور می‌گوید: اگر برای چند روز وایبر نداشته باشم احتمالا حوصله‌ام سر می‌رود. سمانه 29 ساله طراح کیف و لباس می‌گوید: استفاده از وایبر برای من زمان خاصی ندارد و اغلب متوجه گذشت زمان نمی‌شوم.
وایبر و آغاز مشکلات خانوادگی
یکی از مشکلاتی که در رابطه با استفاده گسترده از وایبر مورد توجه محققان قرار گرفته اینترنتی فرا زناشویی و به عبارت دیگر خیانت اینترنتی است که زوجین زیادی را نیز درگیر خود ساخته است. روابط اینترنتی یک معضل رو به رشد است و پی بردن به این روابط معمولا همان واکنشی را در پی خواهد داشت که روابط واقعی در پی دارند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که روابط اینترنتی می‌تواند موجب اختلافات زناشویی، جدایی عاطفی و حتی طلاق در میان زوجین گردد. بنا به گفته زوجینی که به خاطر مشکل چنین روابطی، نزد درمانگران و مشاوران مراجعه کرده‌اند، این روابط نیز همانند روابط عاشقانه صمیمانه در دنیای واقعیت، برایشان مهم و قابل توجه بوده است.یک ارتباط اینترنتی به عنوان رابطه‌ای عاشقانه تعریف می‌شود که از طریق تماس آنلاین در اینترنت آغاز شده و به واسطه مکالمات اینترنتی یا فرستادن پیام از طریق ایمیل، اجتماعات مجازی نظیر اتاق‌های چت، بازی‌های تعاملی یا گروه‌های خبری ادامه می‌یابد. این ارتباط می‌تواند به صورت روابط پایدار با یک فرد خاص یا افراد مختلف در فضای مجازی صورت گیرد. این رابطه، زمانی به عنوان خیانت تلقی می‌شود که فرد با وجود داشتن یک رابطه متعهدانه با فردی در دنیای واقعی، همزمان به طور پنهانی و دور از آگاهی شریک زندگی خویش با یک شریک اینترنتی نیز رابطه عاشقانه برقرار کند.امکان دسترسی افراد سرتاسر جهان به یکدیگر از طریق اینترنت، بدون در نظر گرفتن موقعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌شان باعث استفاده روزافزون از این تکنولوژی شده است. در محیط‌های مجازی به خصوص چت‌روم‌ها، افراد هویت واقعی خود را اعلام نمی‌کنند و شاهد هستیم طرف مقابل پس از پی‌بردن به این دروغ‌ها دچار مشکلات روحی می‌شود. وسواس فکری و عملی، هرزه‌نگری، دیگرآزاری، اعتیاد وایبری و ولنگاری از مهم‌ترین آسیب‌های چت و اینترنت است. این مهم زمانی نمود بیشتری پیدا می‌کند که متاسفانه در استفاده از اینترنت و ماهواره شرایط سنی از سوی خانواده‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.دکتر افسانه نیک‌راد کارشناس امور خانواده در این‌باره معتقد است، مشکلی که در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم افزایش بدبینی در بین زوج‌هاست که این امر مختص زوج‌های جوان نیست و حتی زوج‌هایی که سال‌ها از زندگی مشترکشان می‌گذرد نیز درگیر این موضوع شده‌اند. از سوی دیگر متاسفانه رسانه‌های جمعی به فرهنگ‌سازی در مورد نحوه استفاده از راه‌های نوین ارتباطی مانند وایبر نپرداخته‌اند، درحالی‌که این نرم‌افزارها حتی در روستاها نیز کاربران زیادی دارند. استفاده از این نرم‌افزارها باعث می‌شود که زنان و مردان دایره ارتباطات جدیدی پیدا کنند که شاید در ابتدا موضوعی عادی به نظر برسد اما در طولانی مدت امنیت روانی خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در این زمینه رسانه‌ها می‌توانند با تهیه فیلم‌ها، سریال‌ها و حتی کلیپ‌های آموزشی فرهنگ استفاده از این ابزارها را در اختیار خانواده‌ها قرار دهند تا آرامش و ثبات خانواده‌ها در سایه استفاده از فناوری‌های جدید ارتباطی به خطر نیفتد.
تاثیرات وایبر بر سایر روابط خانوادگی
در این زمینه تحقیقاتی درباره نوجوانان در داخل کشور صورت گرفته است که نشان می‌دهد نوجوانانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده بیشتری می‌کنند، بیشتر در معرض اضطراب، افسردگی و شکایات جسمانی قرار دارند و میزان رضایتمندی آنها از زندگی کمتر است. این نوجوانان فرصت زیادی برای ایجاد ارتباطات صحیح در زندگی واقعی نداشته و عملا در دنیایی مجازی که لزوما همه آدم‌های آن صادقانه عمل نمی‌کنند و قابل پیش‌بینی نیستند زندگی می‌کنند. از سویی دیگر، ارتباط‌های اینترنتی مداوم با خطر کاهش رضایت از زندگی و کاهش کیفیت زندگی در نوجوانان همراه است. در تبیین این یافته می‌توان به قطع ارتباط با دنیای واقعی، کاهش ارتباطات اجتماعی خارج از اینترنت و کاهش تفریحات نوجوانان اشاره کرد.به نظر می‌رسد این موضوع امروزه حتی گریبانگیر بزرگسالان نیز شده است. آیدا درباره وقت گذاشتن برای خواندن و دیدن مطالب و فیلم‌هایی که در وایبر برایش فرستاده می‌شود می‌گوید: متاسفانه گاهی پاسخ دادن به آنها در مقایسه با معاشرت با افراد خانواده برایم اولویت بیشتری دارد.رزیتا در همین راستا می‌گوید: اوایل گروه‌های وایبری برایم جذاب بود ولی الان همه آنها را پاک کرده‌ام و دیگر علاقه‌ای ندارم چرا که به رابطه‌ام با خانواده داشت لطمه می‌زد.سارا 52 ساله بازنشسته فرهنگی در این رابطه می‌گوید: اگرچه خانواده مهمتر است اما اگر بحث جالبی در گروهی که در آن عضو هستم پیش بیاید و بخواهم در آن شرکت کنم ممکن است در حق وقتی که برای خانواده‌ام می‌گذارم اجحاف شود.ندا 36 ساله نویسنده متون نمایشی می‌گوید: خانواده من در کل از امکانات وایبری و اینترنتی مثل فیس‌بوک یا اینستاگرام و وات‌ساپ و لاین و غیره زیاد راضی نیستند چون هم برای چشم و ذهن و مغز ضرر دارد و هم باعث می‌شود افراد خانواده کمتر یکدیگر را ببینند و با هم گفت‌وگو کنند.
مریم 46 ساله مدیر تولید سینما می‌گوید: یقینا خواندن یک کتاب خوب برایم جالب‌تر است ولی مطالب وایبری قابل دسترس‌تر هستند.
سپیده 25 ساله دانشجوی ادبیات نمایشی در این راستا می‌گوید: مطالب وایبر سریعتر خوانده می‌شود برای همین بیشتر از وایبر مطلب می‌خوانم تا کتاب. اما گاهی اوقات به نظر می‌رسد مطالب وایبر سطحی یا شایعه هستند که به سرعت دست به دست می‌شوند.
آیدا در مورد صحیح و جامع بودن مطالب وایبر می‌گوید: مطالبی که من تاکنون دیدم جزئی و سطجی بوده چون بحث‌های جدی و دنباله‌دار در وایبر به دلیل امکانات و محدودیت‌هایی که دارد ممکن نیست. او در مورد دامنه اطلاعات خود قبل از ظهور وایبر و اکنون می‌گوید: فقط سرعت اطلاع‌رسانی و خبررسانی در وایبر خوب است و گروه‌هایی که اخبار مختلف را به اشتراک می‌گذارند سرعت و اطلاع‌رسانی نسبتا خوبی داشته‌اند ولی دامنه اطلاعات من با وایبر تفاوتی نکرده است.دکتر محمود اصلانی در مورد اثرات استفاده نامناسب از شبکه‌های اجتماعی بر زندگی فردی می‌گوید: امروزه اعتیاد به استفاده از فضای مجازی و همچنین شبکه‌های اجتماعی در بین جوانان به طور چشمگیری افزایش یافته است و در برخی موارد به نوعی اعتیاد تبدیل شده است. متاسفانه افراد معتاد به دنیای مجازی ابتدا با هدف تفریح و سرگرمی از روی کنجکاوی و به صورت موقتی به این فضا روی می‌آورند. در واقع این کاربران کسانی هستند که محیطی امن و مناسب برای تخلیه هیجانات درونی و تفریح خود در فضای واقعی پیدا نکرده و ابتدا با هدف سرگرمی به این سایت‌ها گرایش پیدا می‌کنند. بنابراین در مراحل ابتدایی بدون اینکه هویت واقعی خود را بیان کنند شروع به شکل‌گیری ارتباطات عمومی و حتی دوطرفه با شخص مقابل در این فضا می‌کنند، بعد از مدتی از شکل‌گیری این ارتباط، نوعی وابستگی روحی و عاطفی بین آنها اتفاق می‌افتد و فرد را با آسیب‌هایی روانی مواجه می‌کند که به مراتب بیشتر از آسیب‌های اعتیاد به مواد مخدر است.این روانشناس همچنین با تاکید بر اینکه درخصوص نحوه استفاده از فضاهای مجازی در جامعه آموزش و فرهنگ‌سازی صورت نمی‌گیرد، معتقد است استفاده از هر تکنولوژی در هر جامعه نیازمند فرهنگ‌سازی و انطباق آن با هنجارها و عرف آن جامعه است. این نوع تکنولوژی‌های نوپدید نیز در جامعه ایران بدون آماده شدن زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی ظهور می‌کنند. بنابراین لازم است آموزش استفاده از این وسایل برای خانواده‌ها و بخصوص قشر جوان از طریق رسانه‌ها و نهادهای آموزشی جدی گرفته شود. در واقع این شبکه‌های مجازی به شرطی که درست استفاده شوند می‌توانند به عنوان ابزار پیشرفت و ترقی در جامعه محسوب شوند.
به دلیل فضای عاطفی و هیجانی شدید شبکه‌های مجازی، اعتیاد به این نوع وسایل، اعتیاد روانی و روحی است و هر فردی با هر تحصیلات، جنسیت، سن، قومیت و شخصیت به این نوع رسانه‌های نو ظهور گرایش می‌یابند. بنابراین بعد از مدتی استفاده از آن معتاد شده و گرفتار انواع مشکلات روحی و روانی نظیر پرخاشگری، توهم، بدبینی، خودکم‌بینی، بی‌اعتمادی، بی‌انگیزگی، ناامیدی، از دست دادن فرصت‌ها و غیره می‌شوند.تحقیقات نشان می‌دهد اعتیاد دختران و زنان به شبکه‌های نوظهور اجتماعی بسیار بیشتتر از مردان است، چرا که در جوامعی که جوانان، به خصوص دختران و زنان، برنامه مشخصی برای گذراندن اوقات فراغت خود ندارند، مراجعه به این نوع سایت‌ها یک نوع تفریح و سرگرمی برای آنها محسوب می‌شود. در واقع دختران جامعه ایران نیز به دلیل برخی محدودیت‌های اجتماعی که در فضای واقعی جامعه با آن روبه‌رو هستند، فضای مجازی را محیطی امن برای جبران کاذب این محدودیت‌ها می‌دانند در نتیجه بیشتر از پسران به استفاده از آن اعتیاد پیدا می‌کنند. با این وجود به نظر می‌رسد نحوه و میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مشکلات ناشی از آن در کشورهای پیشرفته نیز تبدیل به یک معضل شده است.کامپیوتر به ظاهر یک ابزار است اما در واقع بخشی از زندگی اجتماعی و روانی ماست. در نتیجه ما با یک فرهنگ مسلط جدید روبه‌رو هستیم که با دور کردن فرد از زندگی روزمره قدرتمند می‌شود. ما در نخستین مواجهه با کامپیوتر و ابزارهای دیجیتالی، مقهور آن می‌شویم و به تدریج خود دوگانه‌ای می‌یابیم؛ خودی در مواجهه با جهان بیرونی و عینی و خودی در مواجهه با جهان مجازی و کامپیوتری. بدین ترتیب در هر لحظه از زندگی، دو وجه متناقض وجودمان با یکدیگر درگیرند. این فرآیند باعث شده ابزارهای دیجیتالی نقشی معنایی و ارزشی بیابند و بر تلقی ما از ارزش و هویت تاثیر بگذارند.
ریشه‌های شکل‌گیری خود دوم
شری تورکل جامعه‌شناس آمریکایی و استاد دانشگاه ماساچوست در مورد ریشه‌های شکل‌گیری «خود دوم» می‌گوید: «ما انسان‌ها شیفته این هستیم که کسانی را که با آنها نیستیم به کسانی که با آنها هستیم، ترجیح دهیم. مردم وقتی با من صحبت می‌کنند از تلفن همراه و لپتاپ خود، به عنوان نقطه امیدی در زندگی‌شان یاد می‌کنند؛ جایی که موجب شادی می‌شود. ما در طول صرف شام با افراد خانواده پیام می‌فرستیم. در حال رانندگی پیام می‌فرستیم. زمانی که با کودکانمان در زمین بازی و پارک وقت می‌گذرانیم نیز در حال فرستادن پیام هستیم. کودکان تلاش می‌کنند تا با والدین‌شان تماس چشمی برقرار کنند ولی ناکام مانده و شکست می‌خورند، چرا که در زمان تمام شدن فعالیت‌ها یا خروج از مدرسه، والدین‌شان در حال نگاه کردن به تلفن همراه خویش هستند و ارتباط چشمی با فرزندشان برقرار نمی‌کنند. افراد جوان‌تر می‌گویند تا چند سال پیش، پدرانشان همیشه به همراه آنها بازی‌های ایام تعطیل را تماشا می‌کردند و در زمان استراحت یا بین بازی‌ها عادت داشتند که با یکدیگر صحبت کنند. در حالیکه اکنون پدرانشان اغلب اوقات در طول بازی ایمیل‌هایشان را چک می‌کنند. من هر وقت با نوجوانی روبه‌رو می‌شوم از خودم می‌پرسم چه خبر است؟ چه اتفاقی افتاده است؟ چرا به جای اینکه در خیابان و با دوستانش مشغول بازی باشد یا در کتابخانه در کنار دیگران به مطالعه بپردازد یا در کنار خانواده مشغول باشد، سرش در لپتاپ است یا با گوشی تلفن همراه خودش مشغول است؟
وقتی از هم دور می‌شویم
به نظر می‌رسد امروزه این‌گونه فناوری‌های ارتباطی که از طریق موبایل و به سهولت در دسترس همگان است باعث سرد شدن فضای خانواده و روابط زوجین و همچنین فرزندان می‌شود. در گذشته نزدیک، خانواده‌ها دور هم می‌نشستند و در دنیای واقعی از حال یکدیگر باخبر می‌شدند و اگر مشکل یا غصه‌ای داشتند با همدیگر مطرح کرده به گونه‌ای آن را برطرف می‌کردند. پدران و مادران از وضعیت، احوالات و شادی‌ها و نگرانی‌های فرزندانشان خبر داشتند و فرزند می‌دانست که پدر و مادر نظاره‌گر رفتار او هستند. اکنون شرایط به گونه‌ای شده است که جمع یک خانواده سه یا چهار نفره امروزی اگرچه در کنار هم نشسته‌اند اما هرکدام مسیر و افکار خود را در فضایی غیرقابل مقایسه با یک خانواده گرم و معتقد و با اصالت پیش می‌برد. این کوچکترین خروجی تکنولوژی‌های ارتباطی دنیای مدرن است.
آخرین اخبار
پرطرفدارترین عناوین