سلامت نیوز:ایران با 7کشور مرز زمینی دارد که حدود ۲۷درصد از آن را مرزهای آبی تشکیل می‌دهد. سال‌هاست ایران بر سر تامین حقابه‌های زیستی با کشورهای عراق، افغانستان و ترکیه پای میز مذاکره است و همچنان به نتیجه مطلوب برای احقاق حقابه‌ها نرسیده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،عراق حقابه هورالعظیم، افغانستان حقابه هامون و ترکیه با سدسازی‌های متعدد تحت عنوان پروژه گاپ، حقابه رود‌های مرزی ایران یعنی قره‌سو و ساری‌سو را که به ارس و زنگبار می‌پیوندند نمی‌دهند. دولت سیزدهم اما در همین شرایط هفته آینده بر مسند حکمرانی خواهد نشست و باید برای تداوم حیات در مرزهای شرقی و غربی کشور برای تامین حقابه‌ها دوباره با کشورهای همسایه به مذاکره بنشیند و به نتیجه برد-برد دست یابد. عدم‌تامین حقابه‌ها بیشترین تأثیر اجتماعی و اکولوژیک را در استان‌های مرزی کشور برجای گذاشته است. روستاهای مرزی به‌دلیل عدم‌تامین حقابه‌ها دچار خشکسالی و درگیر پدیده ریزگرد شده‌اند و هر روز به سرنوشت خالی شدن از سکنه نزدیک‌تر می‌شوند.
دیپلماسی نجات
دیپلماسی آب علاوه بر اینکه می‌تواند نقش مهمی در همکاری‌های تجاری، اقتصادی و سیاسی منطقه داشته باشد به پایداری اکوسیستم‌های مرزی نیز کمک می‌کند. به اعتقاد کارشناسان، توافق بر سر تقویت مبادله کالا و ایجاد بازارهای مشترک در مرزها می‌تواند به‌عنوان ابزار و بستر دیپلماسی آب عمل کند و مانع از بروز پدیده‌های طبیعی مثل ریزگرد ، خشکسالی و... در شرق و غرب کشور شود.
وحید پورمردان، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: تغییرات اقلیمی در شرق کشور به‌گونه‌ای است که در سال‌های آینده شاهد باران‌های کمتر و خشکسالی‌های مداوم بیشتر خواهیم بود. با توجه به این تغییرات، حقابه ایران از افغانستان بسیار اهمیت دارد که باید مورد بازنگری قرار گیرد.
از آنجایی که حوضه‌آبریز سیستان غنی است، اگر اتفاقات خوبی در حوزه دیپلماسی آب بین ایران و افغانستان رخ دهد، می‌تواند اتفاقات خوبی برای آب شرب، کشاورزی، مهاجرت و زیستی در منطقه رخ دهد. با توجه به اتفاقات سیاسی که در افغانستان رخ داده و حضور طالبان در منطقه، دیپلماسی آب دچار چالش شده است درست مثل زمانی که دولت واحد در افغانستان مستقر نبود. جنگ‌های داخلی افغانستان درصورتی می‌تواند غیرمؤثر باشد که برنامه جدی و قوی در دولت ایران برای مذاکره بر سر حقابه ارائه شود.
دست اندازی افغانستان به حقابه ایران
از سال96 کشور افغانستان عملیات ساخت بند انحرافی کمال‌خان را شروع کرد و این فعالیت با تکمیل کانال‌های مرتبطی که آب را به حوضه پایین دست نیمروز انتقال می‌دهد، ادامه یافت. به‌گفته این مقام مسئول، افغانستانی‌ها در بالادست حوضه آبریز برخلاف قواعد اقلیمی و حقوق کشورهای پایین دست در حال توسعه کشاورزی هستند.
با توجه به تکنولوژی‌هایی که در کشور وجود دارد و توسعه خط لوله گاز و خطوط برق در شرق کشور ایران می‌تواند به‌عنوان کشور پایین دست حوضه آبریز به افغانستانی‌ها کمک کند و زیرساخت‌های آنجا را وابسته به‌خود کند. این اقدامی است که باید 15سال پیش رخ می‌داد.حقابه سیستان از کشور افغانستان که در سال 52تعیین شد، عدد مشخصی برای شرب و کشاورزی است و حقابه زیستی درنظر گرفته نشده است. وحید پورمردان می‌گوید که انتظارش از دولت بعدی این است که در نشست‌های بعدی حقابه زیستی را مطالبه کند.
اگر آب به پهنه هامون نرسد، بادهای 120روزه گرد و خاک ایجاد می‌کند و سلامت زیستمندان منطقه را تهدید خواهد کرد. در این شرایط دیگر کسی حاضر به سرمایه‌گذاری در منطقه نخواهد بود.مذاکره بر سر حقابه‌های ایران به نتیجه نرسیده است. وحید پورمردان در مورد دلایل مخالفت افغانستان در مذاکرات آب می‌گوید: افغانستانی‌ها بهانه اصلی‌شان این است که ایران در چرخش آب و بهره‌برداری از آن در پایین دست دستکاری کرده است، یعنی چاه‌نیمه‌ها و چاهک حفر کرده و سیکل اکولوژیک آب را تغییر داده است.
البته باید بگویم که اگر چاه‌نیمه‌ها احداث نمی‌شد با چالش‌های وسیعتر در منطقه مواجه بودیم. دلیل دوم، منافع افغانستان از دادن حقابه است که آن هم قابل مذاکره است. دلیل سوم، دولت واحدی برای مذاکره وجود ندارد و اشخاص‌اند که تصمیم می‌گیرند. تندروها با همین توافق کنونی برای تامین 820میلیون مترمکعب حقابه ایران نیز مخالفند.
اگر بخواهیم بر این مشکلات فائق شویم باید به بهر‌ه‌برداری‌های خود در مرز تجدید نظر کنیم و به پتانسیل‌های اقتصادی در مرز ایران با افغانستان توجه کنیم. همچنین باید در بهره‌برداری از حقابه‌هایی که در چاه نیمه‌ها ذخیره می‌شود نیز تجدید نظر کنیم. هم‌اکنون از 820میلیون مترمکعب آبی که عمدتا از سیلاب برای ایران تامین می‌شود، 400میلیون مترمکعب برای کشاورزی و فقط 60میلیون مترمکعب برای تالابی تامین می‌شود که نیاز آبی‌اش 700میلیون مترمکعب است. الگوی مصرف آب در این قسمت از کشور باید تغییر کند.
در شرایط طبیعی هلمند در افغانستان و یا هیرمند در ایران به تالاب هامون سرازیر می‌شود و پس از پرآب کردن تالاب از منطقه شیله به گود زره در افغانستان می‌ریزد اگر افغانستان این چرخه را برهم زند ایران دچار چالش اساسی خواهد شد. به‌خصوص اینکه برنامه مدیریت منابع در ایران نیز محیط‌زیست‌محور نیست. مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان از دست رفتن حیات را نتیجه ناکامی در موفقیت دیپلماسی آب می‌داند و می‌گوید: علاوه بر بروز پدیده ریزگرد، از دست رفتن پوشش گیاهی، اشتغال و سکونت پایدار از عواقب خشک شدن هامون است. ضمن اینکه این تالاب مقصد مهاجرت بسیاری از پرندگان است.
نتیجه شکست دیپلماسی آب
شکست دیپلماسی آب در غرب کشور نتیجه یکسانی خواهد داشت. بروز پدیده ریزگرد در استان‌های غربی نتیجه عدم‌رعایت حقابه‌های مسلم کشورهای سوریه، عراق و در نهایت ایران توسط کشور ترکیه است. کاهش حقابه‌ها نه‌تنها باعث خشکی اراضی و نابودی کشاورزی در کشورهای پایین‌دست شده بلکه بر منازعات سیاسی منطقه نیز می‌افزاید. احداث سدهای متعدد روی رودخانه دجله باعث نابودی و خشکی بیش از 700 هزار هکتار از اراضی کشاورزی و باتلاق‌های عراق و بروز ریزگرد در ایران شده است.
این در حالی است که براساس موافقتنامه هلسینکی که در سال1966 امضا شده، هر کشوری حق استفاده منصفانه از آب های مشترک حوضه آبریز دارد. ولی تغییرات اقلیمی باعث شده بیشتر کشورها به منافع درون سرزمینی خود فکر کنند و در نتیجه این تغییرات رقابت و تنش بین کشورها که در نهایت منجر به تخریب زیستگاه‌ها می‌شود در سال‌های پیش رو دور از انتظار نیست و تنها راه‌حل موجود، دیپلماسی آب است.
