کورش شرفشاهی: "توزیع اینترنتی کالاها اساسی در تهران آغاز شد" این خبری بود که اگرچه به ظاهر جالب به نظر می رسید اما هرگز به صورت گسترده مورد توجه قرار نگرفته بود. واقعیت این است که چالش های نظام توزیع در اقتصاد ایران، از مشکلات دیرینه ای است که تولید کننده و مصرف کننده از ناکارآمدی نظام توزیع در سالیان متمادی متضرر شده و آسیب دیده و نظام توزیع ناکارآمد، عرصه را برای جولان فرصتطلبان اقتصادی، رانت خواران و سوداگران مهیا کرده و با وجود آسیب شناسی این موضوع، در تمام دولتها هیچگاه اراده جدی ارائه راهکارهای جایگزین برای بهبود ساختارهای توزیع رقم نخورده است. اگر ناکامی در توزیع ارز ۴۲۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی را به دقت پژوهش کنیم، به همین چالش ضعف در نظام توزیع کالا میرسیم. در این رابطه طی روزهای اخیر محمد مخبر معاون اول رئیسجمهور از جایگزینی طرحی با هدف جبران مشکلات و کاهش ضعف نظام توزیع خبرداد که بر توزیع الکترونیکی کالاها استوار است، در حالی که این طرح به دلیل نبود تجربه گسترده به ویژه در عرصه توزیع مواد غذایی مانند مرغ، گوشت و سایر اقلامی که جزو کالاهای ضروری و چالشی را برای معیشت مردم است، زیر سوال قرار داشته و نیازمند پیش بینیها و راهکارهای عملیاتی برای اجراست که روزنامه تجارت در این شماره سایه روشنهای آن را بررسی میکند.
طرحی خوب اما نیازمند زیرساخت
طرح توزیع الکترونیکی کالاهای اساسی قرار است متضمن تامین نیازهای اساسی مردم مانند مواد پروتئینی و سایر اقلام ضروری باشد. این در حالی است که آمارهای منتشر شده نشان می دهد بخش قابل توجهی از مردم زیر خط فقر قرار دارند، از سوی دیگر این طرح جمعیت بزرگی را شامل میشود و کثرت افراد و مشتریان این طرح به نحوی است که نیازمند زیرساختهای قوی در توزیع کالاست. این حساسیت زمانی بیشتر می شود که کالاهای مطرح شده از نوع فاسدشدنی و مرتبط با سلامت مردم باشد. نکته مهم فراهم آوری لجستیکی این طرح است که از الزامات ملی به حساب میآید که دولت و مراکز اجرایی مرتبط باید الزامات کار را مهیا کرده باشند. از سوی دیگر در فراهم آوری مقدمات بهینه کار، اگر دقت و نظارت دقیق به عمل نیاید، موجب نارضایتی مردم در دریافت به موقع و سلامت و ایمنی لازم خواهد شد. مهمتر اینکه باید توجه داشت که شکست طرح، موجب خدشه دار شدن اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی می شود و از سوی دیگر فضایی برای جولان دلالان و واسطه ها ایجاد می کند که زمینه نوع دیگری از فساد را رقم می زند. بی شک هر گونه اشکال در اجرا می تواند فضا را برای سودجویانی فراهم کند که منتظره منفذی برای سواستفاده هستند. بنابراین دست اندرکاران اجرای طرح توزیع الکترونیکی کالا باید ظرافت ها را در اجرای این طرح در نظر داشته باشند و قبل از تبلیغات وسیع، تمرکز خود را بر فراهم آوری زیرساخت ها برای موفقیت طرح اعمال کنند.
ضرورت چاره اندیشی برای توزیع کنندگان خرد
شرایط امروز نشان می دهد که بهره برداری از فرصتهای قابل توجه فضای مجازی، بسیاری از کسب و کارها را دچار چالش کرده که لازم است در صورت توزیع الکترونیکی کالا، برای کسب و کارهای خرد راهکارهای جایگزین اندیشیده شود. باید بدانیم که وقتی شبکه توزیع کالاهای اساسی در پلتفرم های مجازی طراحی می شود، کسب و کارهای سنتی توزیع نباید به فراموشی سپرده شوند و قربانی این طرح شوند. در این شرایط اگر به گونهای برنامهریزی و اجرا شود که شبکه های خرد توزیع با نظارت دقیق تر کالاها را در اختیار مردم قرار دهند، از یک سو هزینه راه اندازی و ایجاد دستگاههای عریض و طویل در فضای مجازی را نخواهیم داشت و از سوی دیگر در فرآیند توزیع کالاها، شبکه های سنتی که خیل عظیمی از فروشگاههای کوچک را شامل میشود، با زیان مضاعف مواجه نمی شوند
فضای دیجیتال پاشنه آشیل طرح
خریدهای الکترونیکی نیازمند استفاده از ابزارهای پیشرفته است که باید به داشتن گوشیهای هوشمند، دانش لازم برای بهره گیری از این گوشیها و تغییر عادت مردم توجه داشت. این در حالی است که بیشتر اقشار آسیب پذیر از ابزارهای اینچنینی بی بهره هستند، دانش لازم را برای کار با این ابزارها ندارند و فرهنگ خرید دیجیتال بیشتر در این قشر از مردم هنوز فراگیر نشده، به همین دلیل می توان پیش بینی کرد که طرح در خصوص اقشاری که توان بهره گیری از امکانات بروز را ندارند، موثر نخواهد افتاد و به عبارت بهتر حاشیهنشینان به ویژه روستاییان محروم، بیبهره از مزایای این طرح خواهند بود که باید در این خصوص چارهاندیشی شود.
فروش هوشمند ابتکار جدید نیست
از سوی دیگر رئیس کمیسیون کسبوکارهای دانشبنیان اتاق ایران در پاسخ به این که وزارت جهاد به دنبال توزیع هوشمند محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی است آیا زیرساختها برای فروش مواد غذایی در کشور فراهم شده گفت: این روند فروش در گذشته نیز مرسوم و متداول بود و شیوه فروش جدیدی نیست. افشین کلاهی گفت: پلتفرمهای مختلفی در این زمینه ورود کردند و نتایج قابل قبولی هم حاصل شده است. وی افزود: مسئله اصلی در این شیوه فروش، فراهم بودن زیرساختهای مجازی نیست بلکه آن سوی قضیه یعنی چگونگی نگهداری، انبار و تقسیم مواد غذایی مهم است نهادی که میخواهد این طرح را اجرایی کند باید در این زمینه برنامهریزی کند. وی بابیان اینکه در اجرای طرحهای مشابه از لحاظ زیرساختی و پهنای باند مشکلی نداریم، گفت: این روزها شاهد کاهش سرعت اینترنت، در کشور هستیم.
کرونا زمینه ساز توزیع اینترنتی
عضو اتاق ایران با اعلام اینکه همهگیری بیماری کرونا باعث شد که میزان تمایل مردم برای خرید اینترنتی افزایش پیدا کند گفت: حتی با اینکه تاحدودی این بیماری مهار شده باز هم بسیاری از مردم ترجیح میدهند که نیازهای خود را بهصورت اینترنتی تامین کنند از اینرو شاهد توسعه تجارت الکترونیک در کشور هستیم.این فعال اقتصادی با اشاره به گستردگی دامنه فعالیت شرکتهای آنلاین، تصریح کرد: از سال 97 تا امروز شرکتهای دیجیتال گزارشهای دقیقی در زمینه میزان فروش خود و افزایش تمایل مردم برای خرید اینترنتی ارائه دادهاند. این گزارشها به خوبی نشان میدهد که خریدهای آنلاین به شکلهای مختلفی افزایش پیدا کرده است و همچنین بازیگرانی جدیدی در این زمینه ورود کردند.
توزیع هوشمند به صورت رایگان
از سوی دیگر مشاور سازمان مرکزی تعاون روستایی با اشاره به اجرایی شدن طرح هوشمند فروش اینترنتی مرغ و تخممرغ، گفت: این طرح بهصورت آزمایشی در شهر تهران با شرکت بازرگام کار خود را آغاز کرده است. علیرضا جاوید عربشاهی با اشاره به اجرایی شدن این طرح در اصفهان بیان کرد: برای توسعه توزیع هوشمند فراخوان دادهایم تا شرکتهای دانش بنیان و کسب و کارهای نوپا (استارتاپهای) توانمند و فعال در توزیع دیجیتال که دارای زیرساختهای مناسب برای توزیع مستقیم و اینترنتی کالاهای اساسی هستند در این زمینه ورود و با ما همکاری کنند. به گفته عربشاهی، توزیع مویرگی اقلام اساسی درب منازل بهصورت رایگان انجام خواهد شد.مشاور سازمان مرکزی تعاون روستایی در مورد امکان ورود دلالان به سامانه توزیع و خرید در حجم بالا گفت: هدف این است که اقلام اساسی بدون واسطه بهدست مصرفکننده واقعی برسد و کرامت آنها حذف شود تا آنها بدون ایستادن در صفهای طولانی نیازهای خود را تامین کنند. بنابر این میزان سفارش در این سامانه مشخص است و اگر سفارشی بالای ۱۰۰ کیلو باشد ثبت نخواهد نشد و ارسال نمیشود.
نتیجه گیری
در هر حال این که دولت به دنبال راهکارهای مناسب برای کاهش دغدغه مردم برای تامین کالاهای اساسی و مدیریت بحران های ناشی از نظام ناکارآمد توزیع است، باید تشکر کرد، اما باید با فراهم آوری الزامات اجرای این طرح، چالشها را مرتفع کرد. اینکه طرح توزیع هوشمند کالا برای عده ای از مردم شیرین بوده اما با اجرای ناقص آن موجب تلخکامی مردم دیگر شود، تبعات بدی برجای خواهد گذاشت، زیرا این طرح با گستردگی بالا جهت متقاضیان دهها میلیونی، به طور قطع نیازمند ساختاری منسجم و منظم است که دولت باید در جهت تدبیر و چاره اندیشی آن، برنامهریزی لازم را داشته باشد. امید است با لحاظ این نکات، شاهد روزی باشیم که مردم ایران با کمترین دغدغه و اضطراب به بهترین شکل ممکن و آبرومندی به کالاهای مورد نیاز خود دسترسی مناسب داشته باشند.