توازن اقتصادی با سیاست‌های مالیاتی

گروه اقتصاد کلان: مالیات یکی از ابزارهای مهمی است که در سیاست‌های اقتصادی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد و با تغییر نرخ‌های مالیات تغییرات کوتاه مدت و بلند مدتی در اقتصاد به وجود می‌آید. افزایش مالیات‌ها در بلند‌مدت می‌تواند سبب کاهش انگیزه تولید شده و باعث کاهش اشتغال و تولید و تجارت شود. در کوتاه‌مدت نیز افزایش مالیات‌ها، تا حدودی باعث رکود شده و در صورت وجود آن را تشدید خواهد کرد. در عصر حاضر یکی از پایه‌های مهم کشورداری پیشرفت و ارائه خدمات به مردم و در نتیجه دریافت مالیات است که دریافت مالیات از جامعه در کشورهای جهان امری طبیعی بوده و در برخی کشورهای صنعتی جهان ۹۰ تا ۹۸ درصد بودجه عمومی از طریق مالیات‌های دریافتی دولت تامین می‌شود.
به طور کلی مالیات را بر پایه ملاک‌های گوناگون می‌توان تقسیم‌بندی کرد که مالیات از نظر چگونگی تعلق گرفتن به کالاهای مورد مالیات دو نوع می‌تواند باشد: مستقیم یا غیرمستقیم. مالیات غیر‌مستقیم مالیاتی است که با واسطه و به‌طور غیرمستقیم از اصل در آمد شهروندان گرفته شده و در اغلب موارد پرداخت‌کننده می‌تواند آنها را به اشخاص دیگری منتقل کند و خود وسیله پرداخت این نوع مالیات باشد. مالیات غیرمستقیم در شکل‌های مختلفی قابل اجرا شدن است و پرداخت آن نیز محسوس نیست که این امر سبب می‌شود عموم مردم وجود آن را احساس نکنند. مالیات مستقیم نیز به مالیاتی گفته می‌شود که بدون هیچ واسطه‌ای روی درآمد افراد یا سازمان‌ها و موسسات اقتصادی اعمال شده و از سوی ماموران دولتی به‌طور مستقیم دریافت شود. مالیات مستقیم در تامین عدالت اجتماعی نقش بسزایی می‌تواند داشته باشد به شرط اینکه براساس میزان دارایی یا درآمد اشخاص و موسسات استوار بوده و شامل درآمدهای سطح پایین نشود.
کارکرد مالیات در اقتصاد، سیاست‌گذاری اقتصادی است؛ دولت ها گاهی برای حمایت از سرمایه گذاری، تولید و اشتغال در بخش های خاص و مورد نظر، از سیاست های مالیاتی نظیر کاهش نرخ های مالیاتی، برقراری معافیت ها، اعطای انواع مشوق‌هایی به منظور حمایت از تولید، تخصیص منابع و یا تثبیت نوسانات اقتصادی استفاده می کنند؛ به دلیل زمان بر بودن فرآیند پیشنهاد اصلاح و تغییر قوانین مالیاتی، عملاً کارکرد اقتصادی مالیات در ایران با محدودیت مواجه است؛ در ایران یکی از دلایل ضعیف بودن نقش مالیات در سیاست‌گذاری های اقتصادی، محدود بودن پایه های مالیاتی و به تبع آن مشمول مالیات نبودن بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی است بنابراین اثربخشی سیاست‌گذاری های اقتصادی از طریق مالیات به گستردگی پایه مالیاتی، سرعت اعمال و اجرای سیاست مالیاتی که غالباً در بسیاری از کشورها از طریق بودجه های سنواتی انجام می شود، بستگی داردکه ضروری است در ایران نیز مورد توجه و یکی دیگر از کارکردهای مالیات، عرصه اجتماعی است که در آن دولت به منظور کاهش شکاف طبقاتی و افزایش عدالت اجتماعی از ابزارهای مالیاتی استفاده می کند؛ برخورد یکسان با تمام کسانی که توانایی پرداخت یکسانی دارند (عدالت افقی) و برخورد مالیاتی متفاوت با دارندگان درآمدهای متفاوت (عدالت عمودی) از مهم‌ترین سیاست های مالیاتی در عرصه اجتماعی و باز توزیع درآمد محسوب می شود؛ بررسی قوانین و مقررات مالیاتی کشورمان نشان می‌دهد که لازم است جنبه های عدالت مالیاتی به درستی رعایت شود.
در این خصوص یک کارشناس اقتصادی گفت: در تمام کشور‌های دنیا بهترین روش برای اداره کشور دریافت مالیات است، دولت باید تجار را وادار سازد تا نسبت به میزان درآمد خود مالیات پرداخت کنند و از طرف دیگر هم لازم است تا این صنف را مورد حمایت قرار دهد. مهرداد لاهوتی، کارشناس مسائل اقتصادی و نماینده سابق مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار ایبِنا درباره تفکیک حساب‌های تجاری و غیر تجاری گفت: راه وصول مالیات در کشور باید هموار شود، البته اجرای آن نباید به اجحاف در حق مردم بیانجامد، اما بدون شک از این طریق شفاف‌سازی مالی دراقتصاد به دست خواهد آمد. علاوه براین با تمرکز بر موضوع مالیات دیگر تنها منبع درآمدزا نفت نخواهد بود و درآمد حاصل از نفت را می‌توان فقط در کار‌های تولیدی یا سرمایه گذاری‌های اقتصادی به کار برد. وی در ادامه اضافه کرد: مسئله پراهمیت فاقد شخصیت حقوقی بودن برخی از درآمد‌ها است که اتفاقا میزان آن هم قابل توجه است. تفکیک حساب‌های شخصی و تجاری چگونگی پر شدن حساب‌های بانکی را روشن می‌کند. برفرض مبلغی که به حساب فروشنده یک ملک وارد می‌شود، پولی است که مالیات و عوارض آن پرداخت شده و این با حساب بانکی یک فروشنده تفاوت دارد. البته برخی از فعالان اقتصادی و تجار حساب‌های مختلفی برای استفاده در اختیار دارند که به نوعی از این طریق فرار مالیاتی انجام می‌دهند. این کارشناس مسائل اقتصادی در این خصوص یادآور شد: دولت باید دقت کند تا در این گرداب ایجاد شده، آسیبی به کسی وارد نشود. تفکیک حساب تجاری و غیرتجاری تا حدودی می‌تواند از کسانی که قصد فرار مالیاتی از مسیر‌های مختلف را دارند، جلوگیری به عمل آورد. این نماینده سابق مجلس درباره شفافیت مالی ابراز کرد: دریافت مالیات درواقع برابر با شفافیت مالی است و پرداخت آن برای کسانی که کسب درآمد کرده‌اند، باید الزامی باشد. مالیات بر ارزش افزوده از مصرف کننده در زمان خرید کالا دریافت می‌شود، اما مالیات بر درآمد قسمت مشکل‌دار است که باید شرایط پرداخت آن روشن شود و نیاز است تا افرادی که شرکت شخصی دارند و تمام تلاش خود را به کار می‌بندند تا با استفاده از راه‌های مختلف مالیات پرداخت نکنند و در صورت پرداخت هم سعی دارند تا از مقدار آن با توسل به روش‌هایی بکاهند، مورد توجه بیشتر قرار گیرند. لاهوتی در ادامه اظهار داشت: در تمام کشور‌های دنیا بهترین روش برای اداره کشور دریافت مالیات است، اما در کشور ما به دلیل آنکه مسیر دریافت مالیات تمرین نشده، حس خوبی نسبت به آن وجود ندارد. دولت باید تجار را وادار سازد تا نسبت به میزان درآمد خود مالیات پرداخت کنند، اما از طرف دیگر هم لازم است تا این صنف را مورد حمایت قرار دهد، زیرا کسب درآمد به پرداخت مالیات منجر می‌شود و وقتی درآمدی به دست نیاید، مالیاتی هم وجود نخواهد داشت.