هر عضوی از اعضای انان با مستوجب دیه می باشد و یا مستوجب چیزی است که در حکم دیه است. اعضای انسان دو دسته هستند : یک دسته ، اعضایی است که در شرع ، رای خسارت وارده بر آنها ، مقدار خاصی وجود ندارد. دسته ای دیگر ، اعضایی است که در شرع ، برای خسارت وارده بر آنها ، مقدار معینی پیش بینی شده است. مشهور آن است که برای اعضای دسته اول، ارش تعین می شود که حکومت نیز نامیده می شود.
مقدار دیه بینی
بینی انسان ، از دو جزء تشکیل می شود، اولین جزء آن، استخوانی است که از ناحیه میان دو ابرو تا نرمه بینی امتداد پیدا می کند که در اصلاح فقه به آن قصبه الاتف اطلاق می شود.
دومین جزء آن ، نرمه بینی است که خود ا سه قسمت تشکیل شده است. اولین قسمت آن، دو حفره بینی است و دومین قسمت آن پرده میانی دو حفره است که به آن ارنبه گفته می شود. سومین قسمت آن نوک و قسمت جلوی بینی است که به آن روته گفته می شود. به همه این سه قسمت ، نرمه بینی یا مارن و به مجموع نرمه و استخوان بینی، بینی گفته می شود.
هر گاه بر اثر جنایتی، بینی و یا قسمت نرمه آن ، به طور کامل از بین برود، فقهای مذاهب اسلامی، اتفاق نظر دارند بر اینکه در این صورت دیه کامل واجب می شود.
دیه زبان سالم
زبان یکی از اعضایی است که از منافع فراوانی مانند سخن گفتن و چشیدن برخوردار است، علاوه بر اینها زیبایی نیز در آن وجود دارد. اگر این عضو، بر اثر وقوع جنایتی، به طور کامل قطه شود و یا قدرت سخن گفتن از آن سلب گردد، به اتفاق نظر فقهای مذاهب اسلامی، دیه کامل واجب می شود.
دیه زبان کودک
درباره قطع زبان کودک چند احتمال وجود دارد که وکیل دیه توضیح می دهد : نخست ایکنه کودک به حد سخن گفتن رسیده است و سخن نیز می گوید. در این صورت ، به طور قطع در از بین رفتن آن، دیه کامل واجب می شود. تمام مذاهب اسلامی در این باره اتفاق نظر دارند. زیرا اطلاقات ادله وجوب دیه در بریدن زبان، شامل آن نیز می شود.
دوم اینکه کودک به حد سخن گفتن رسیده است، ولی سخن نمی گوید. در این صورت نیز مذاهب اسلامی بر عدم وجوب دیه کامل اتفاق نظر دارند. زیرا سخن نگفتن آماره ظاهری بر عدم سلامت آن می باشد و چنین کودکی، حکم زیان شخص لال را دارد.
مقدار دیه چشم
چشم یکی از اعضای زوج در بدن انسان است که در آن منفعت بینایی نهفته است همچنین در آن جمال و زیبایی نیز وجود دارد اگر بر اثر جنایتی هر دو چشم از حدقه درآید دیه کامل واجب میشود و اگر یکی از آنها از بین برود نصف دیه واجب میشود. تمام مذاهب اسلامی در این باره اتفاق نظر دارند؛
فرقی هم نمیکند بینایی آنها قوی باشد یا ضعیف؛ مانند چشم انسانهای مسن کودک و شب کور؛ همچنین فرق نمیکند زیبا باشد یا زشت؛ مانند کسی که چشمش انحراف دارد؛ زیرا با درآوردن هر دو چشم از حدقه منفعت مقصوده و زیبایی آن به طور کامل از بین میرود و در بیرون آوردن یکی از آنها نیز نصف آن از بین میرود فقهای ،حنفی به عنوان یک قاعده کلی استدلال کرده اند که با از بین رفتن تمام هر عضو زوجی که جمال و منفعت مقصوده آن به طور کامل از بین برود دیه کامل واجب میشود و با از بین رفتن یکی از آنها نصف دیه واجب میشود بر اساس همین قاعده در صورت ،اول با از بین رفتن هر دو ،چشم به وجوب دیه کامل حکم کردهاند و در صورت ،دوم با از بین رفتن یکی از دو چشم به نصف دیه حکم کرده اند.
مقدار دیه چشم انسانی که یک چشم سالم دارد
مذاهب اسلامی در مقدار دیه چشم شخصی که دارای یک چشم سالم است اختلاف دارند مشهور فقهای امامیه در این مورد میان شخصی که ذاتاً یک چشم آن کور است و یا بر اثر آفات ،الهی کور شده است و چشم شخصی که بر اثر جنایت جداگانه ای کور شده باشد، قائل به تفصیل شده و گفته اند:
اگر یکی از چشمهای انسان ذاتاً و یا بر اثر آفات الهی مانند زلزله طوفان و کور شده باشد و چشم دیگرش که سالم است بر اثر جنایتی از بین برود با از بین رفتن آن دیه کامل واجب میشود؛ زیرا بینایی آن به طور کامل از بین میرود. اما اگر چشم دیگر وی، به سبب جنایت جداگانه ای از بین رفته باشد چه دیه آن را گرفته باشد یا نگرفته باشد با از بین رفتن چشم سالم، نصف دیه کامل، واجب میشود.
برخی از فقهای اهل سنت همچون مالک بن انس احمد بن حنبل»، «زهری»، «یت»، «فناد» و «اسحاق بن راهویه مانند مشهور فقهای امامیه معتقدند که با از بین رفتن چشم سالم شخصی که یک چشم سالم دارد ،دیه کامل میباشد اما این گروه از فقهای اهل سنت هیچ نوع تفصیلی درباره کوربودن چشم ،معیوب بین اینکه کور مادرزادی باشد و یا به واسطه آفات الهی و غیره کور شده باشد قائل نشده اند؛
بلکه به طور مطلق گفته اند از حدقه درآوردن چشم سالم شخصی که یک چشم سالم دارد؛ دیه کامل دارد؛ با این استدلال که عمر عثمان علی و ابن عمر از صحابه به آن قضاوت کرده و صحابه دیگر نیز با آنان مخالفت نکرده اند و این مسئله اجماعی میباشد. همچنین استلال کرده اند که از حدقه درآوردن چشم سالم شخصی که یک چشم سالم دارد موجب از بین رفتن کامل بینایی آن شخص می شود؛ همانند شخصی که هر دو چشم آن از بین برود. پس همان گونه که در از بین رفتن هر دو چشم دیه کامل واجب میشود در از بین رفتن چشم سالم فردی که یک چشم دارد نیز دیه کامل واجب میشود؛ زیرا هر دو شخص، بینایی خود را به طور کامل از دست میدهند.
