عقب ماندگی از برنامه فقر مطلق

گروه اقتصاد کلان: ابراهیم رئیسی در تاریخ 14 اسفندماه 1400 و در مراسم رونمایی از دستاوردهای کمیته امداد یک دستور تاریخی صادر کرد، البته بیشتر از اینکه جدی گرفته شود دستمایه تردید رسانه‌ها شد. وی در این مراسم گفت: «از کمیته امداد، ستاد اجرایی، خیریه‌ها و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌خواهیم مسئله ریشه‌کن کردن فقر مطلق به عنوان یک اولویت در کشور مطرح شود و در این هفته که به عنوان هفته نیکوکاری است بتوانیم مسئله فقر مطلق را ریشه‌کن کنیم». رئیس جمهور همچنین با جدیت تمام ادامه داد: «از استانداران انتظار داریم نسبت به ریشه‌کن کردن فقر مطلق از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنند و اجازه ندهند این موضوع به سال ۱۴۰۱ برسد». در همان روزهای آخر سال 1400 وی در ادامه بیان می‌کند: «فقر مطلق زیبنده نظام ارزشی ما نیست و قطعا به همت بخش‌های مختلف این مهم می‌شود در همین سال ۱۴۰۰ برطرف شود». این دستور رئیس جمهور در حالی صادر شد که سال 1401 یکی از سخت‌ترین سال‌های ایران به لحاظ فاکتورهای اقتصادی بود، نرخ ارز از مرزهای 60 هزار تومان عبور کرد و پایه پولی نیز ماه به ماه رکوردزنی کرد و شکاف بین فقیر و غنی به دلیل تورم تحمیل شده به مردم بیش از پیش افزایش یافت. حالا بعد از گذشت یک سال و اندی از دستور رئیس جمهور «صولت مرتضوی» وزیر تعاون در اظهارنظری تازه اعلام کرده که «در ارتباط با رفع فقر مطلق حسب دستور رئیس جمهور جلسات متعدد و متنوعی برگزار شده است». وی در ادامه می‌گوید: «بررسی می‌کنیم که چه تعداد فقیر مطلق داریم آنها را هم در دستور کار دولت قرار خواهیم داد». وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی خاطرنشان کرد: البته یک بخشی از این با افزایش یارانه‌ها که در دستور کار دولت قرار دارد و اعلام خواهد شد، اعمال خواهد شد.

خط فقر و برآورد فقر مطلق در ایران
آمارهای مربوط به خط فقر در ایران یکسان نیستند و وزارت تعاون که متولی آمارهای مربوط به فقر و معیشت است آماری در این رابطه ذکر نکرده است. اما در این راستا به سخنان «محمد باقری بنایی» عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در تاریخ 24 خرداد ماه استناد می‌کنیم. از دید این نماینده مجلس میزان خط فقر در تهران به 30 میلیون تومان رسیده است. وی گفت: «متاسفانه نزدیک به ۲۰ میلیون نفر در کشور در شرایط مساعدی نیستند و حدود ۳ میلیون خانواده دچار فقر مطلق هستند». عضو کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار داشت: «باتوجه به تورمی که در یکی دوسال اخیر شکل گرفته به نظر می‌رسد که در تهران خط فقر 30 میلیون تومان باشد. با توجه به شرایط مسکن، اجاره، معیشت و تورم مشاهده می‌کنیم که قشر متوسط جامعه عملا به سمت حاشیه‌نشینی در تهران و یا شهرهای همجوار سوق پیدا کرده و به همین علت ممکن است در آینده نه چندان دور شاهد مسائل اجتماعی و سیاسی متعدد باشیم». از دید این نماینده مجلس 3 میلیون خانوار اکنون در وضعیت فقر مطلق به سر می‌برد و اگر میانگین هر خانوار را چهار نفر در نظر بگیریم حدود 12 میلیون نفر اکنون حتی از تأمین ابتدایی‌ترین نیازهای زندگی خود عاجزند. نتیجه دستور رئیس جمهور برای رفع فقر مطلق در دو هفته و با کار جهادی، افزایش خط فقر به 30 میلیون تومان است. «حسین راغفر» استاد اقتصاد دانشگاه در سخنانی اخیرا اعلام کرده که به نظر نمی‌رسد تعداد افرادی که امروز زیر خط فقر مطلق قرار گرفته‌اند زیر 50 درصد باشد، یعنی حدود 50 درصد مردم از ابتدایی‌ترین نیازهای یک زندگی ساده محروم هستند. راغفر این وضعیت ایجاد شده را آن‌قدر جدی می‌داند که عنوان کرده با این شرایط اقتصاد ایران به سمت فروپاشی سیر می‌کند و متاسفانه هیچ فرد و نهادی درون قدرت حاضر نیست به این مسأله اعتراف کند. وی همچنین می‌گوید دیر یا زود اقتصاد کشور فرو خواهد پاشید و پیامدهای آن به شدت غیرقابل پیش‌بینی و گسترده است.
عقب‌ماندگی ایران در شاخص قدرت برابری خرید (PPP)
آمارهای مقایسه شاخص برابری قدرت خرید یا همان PPP که توسط بانک جهانی منتشر می‌شود نیز نشان می‌دهد که ایران در این شاخص حتی از برخی از توسعه‌نیافته‌ترین کشورها نیز عقب افتاده است. به عنوان مثال جدیدترین آمار شاخص برابری قدرت خرید که میزان قدرت خرید مردم را با تعدیلات دلاری در سطح جهانی ارائه می‌دهد، نشان می‌دهد که ایران حتی از کشورهای فقیری مانند بلاروس و مصر نیز عقب افتاده است. آمارهای بانک جهانی که بازه زمانی شاخص را از 1990 تا 2022 نشان می‌دهد حکایت از این دارد که شاخص قدرت برابری خرید ایران در سال 1990 حدود 9400 دلار بوده و این رقم بعد از سه دهه و در سال 2022 به حدود 15 هزار دلار رسیده یعنی رشدی تقریبا معادل 60 درصد داشته است. این در حالیست که این شاخص برای کشور بلاروس در هیمن بازه زمانی از 8000 دلار به آستانه 20 هزار دلار رسیده که رشدی تقریبا 150 درصدی را نشان می‌دهد. این در حالیست که حجم اقتصاد و همچنین منابع ایران با بلاروس اصلا قابل مقایسه نیست. یا به عنوان مثال دیگر کشور مصر را در نظر می‌گیریم که بحران‌های متعددی را تجربه کرده و کشوری فقیر و توسعه‌نیافته محسوب می‌شود. شاخص برابری قدرت خرید این کشور از حدود 6000 دلار در سال 1990 به بیش از 12 هزار دلار در سال 2022 رسیده که نشان‌دهنده رشد 100 درصدی شاخص برابری قدرت خرید این کشور است. این موضوع نشان می‌دهد که اقتصاد ایران با گرفتار شدن در چنبره تورم مزمن از همان سال‌های ابتدایی، سال به سال قدرت برابری خریداش در مقایسه با سطح جهانی را از دست داده است. تورم‌های افسارگسیخته و مزمن که از سطوح 20 درصد اکنون به بالای 50 درصد رسیده منجر به فقیر شدن تعداد زیادی از مردم و سرازیر شدن بخش عمده‌ای از طبقه متوسط جامعه به طبقه فقیر شده است. طبق آمارها تورم پنج سال اخیر ایران اکنون حتی رکورد هشتاد سال اخیر را شکسته و میانگین تورم این پنج سال از دهه 20 تاکنون بی‌سابقه بوده است. نتیجه این وضعیت افزایش فقر مطلق و نسبی به طور همزمان در جامعه بوده و اکنون شرایط به مرزهای هشدار رسیده است.